ثبت اختراعات هوش مصنوعی و محافظت از مالکیت معنوی

امروزه فناوری‌های رایانه‌ای مانند هوش مصنوعی و یادگیری ماشین در حوزه‌های بسیار متفاوت‌تری از کامپیوتر در حال به کارگیری هستند. هوش مصنوعی تقریباً در هر صنعتی، از اتومبیل‌های خودران گرفته تا دستیاران شخصی مانند سیری و الکسا به پیشرفت نوآوری کمک کرده است.

تأثیر مثبتی که این فناوری‌ها می‌توانند در زندگی روزمره ما داشته باشد حیرت‌انگیز است و به همین دلیل تعجب‌آور نیست که شاهد سرعت در نوآوری‌ها باشیم. همزمان با افزایش میزان سرمایه‌گذاری در هوش مصنوعی، همان طور که انتظار می‌رود، توسعه دهندگان به فکر محافظت از سرمایه‌ مالی و مالکیت معنوی محصولات خود می‌افتند. با این حال، مسیر ثبت اختراعات هوش مصنوعی یک جاده‌ی پر و پیچ خم است.

ثبت اختراع به منظور محافظت از نوآوری

بیایید درباره اهمیت حق ثبت اختراع صحبت کنیم. به جای اینکه به سیستم ثبت اختراع به چشم یک بلای گریزناپذیر نگاه شود، باید از این دیدگاه نگاه شود که این سیستم، شرکت‌ها و افراد را به سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه ترغیب می‌کند.

این سیستم، زمینه‌ای را فراهم می‌کند که کسب‌و‌‌کارها از سرمایه‌گذاری‌ خود، مزایای معنوی و مادی به دست آورند در نتیجه فرهنگ نوآوری ترویج می‌شود.

اعطای حق ثبت اختراع به مبتکران، یک فرصت ۲۰ساله می‌دهد تا بتوانند از ایده‌های درخشان خود بهره‌مند شوند. این امر می‌تواند به شکل عرضه محصول به بازار باشد، یا کسب حق امتیاز از طریق صدور مجوز و یا حتی فروش حق ثبت اختراع به سازمانی که موقعیت بهتری برای پیشبرد و اجرای ایده دارد.

صنعت داروسازی نمونه عملی و برجسته این موضوع است: یک دارو می‌تواند توسط تولیدکننده و حتی قبل از عرضه عمومی آن در بازار به مدت ۲۰ سال فروخته شود. بعلاوه، حق ثبت اختراع می‌تواند به اشخاص ثالثی که قادر به تولید و فروش محصول هستند واگذار شود.

یکی دیگر از کارهایی که اغلب اتفاق می‌افتد این است که مالکیت معنوی توسط یک شرکت بزرگ که دارای زنجیره تامین و توزیع قدرتمندی است خریداری می‌شود تا با سرعت بالا و سودآوری بیشتر آن را به دست تعداد بیشتری از افراد برساند.

حوزه تکنولوژی و حق ثبت اختراع

اما آیا این روندی که در صنعت داروسازی وجود دارد می‌تواند در حوزه تکنولوژی هم صدق کند؟ نکته این است که چرخه عمر بسیاری از محصولات تکنولوژیک به ۲۰ سال نمی‌رسد و در زمان کوتاهی با محصولی جدیدتر جایگزین می‌شوند. درنتیجه این سوال پیش می‌آید که آیا ثبت اختراع ارزشش را دارد؟

با این حال، داشتن حق ثبت اختراع استاندارد، باعث تغییر پتانسیل تجاری یک کسب و کار می‌شود. کافی است نگاهی به شرکت نوکیا بیندازیم که سال گذشته از طریق حق ثبت اختراع بیش از ۱ میلیارد دلار درآمد کسب کرده است. بیشتر این ۳۸۰۰ مورد ثبت شده، حق اختراع مربوط به تلفن‌های همراه بودند.

نکته اساسی در این مورد این است که، بدون حمایت از حق ثبت اختراع، بسیاری از کسب وکارها تمایلی برای سرمایه‌گذاری در محصولات جدید پیدا نمی‌کنند. زیرا هر محصولی که تولید شود به محض آنکه به بازار عرضه شود و به دست رقبا بیفتد، آن‌ها می‌توانند از طریق مهندسی معکوس همین محصول را بسازند و روانه بازار کنند.

چالش‌های موجود بر سر راه ثبت اختراعات هوش مصنوعی

یک اختراع برای اینکه ثبت شود دو شرط اصلی باید داشته اشد: اول اینکه باید جدید باشد و دوم اینکه باید نوآورانه باشد (یعنی صرفا تغییری در اختراع موجود نباشد). اما ثبت نوآوری‌ها در هوش مصنوعی از این هم سخت‌تر است و برای ثبت یک اختراع در اداره ثبت اختراعات اروپا (EPO) موانع بیشتری در پیش است زیرا EPO هوش مصنوعی را نوعی روش ریاضی می‌داند.

قانون ثبت اختراع اروپا، اجازه حق ثبت اختراعاتی را که مربوط به روش­‌های ریاضی باشد نمی‌دهد، بنابراین EPO هنگام ارزیابی نوآوری و اختراع، هرچیزی همچون اختراعات هوش مصنوعی را که به روش­‌های ریاضی مربوط می‌شود نادیده خواهد گرفت. اما اگر بتوان اثبات کرد که یکی از اختراعات هوش مصنوعی چیزی بیشتر از یک روش ریاضی است می‌توان بر این مانع اضافی غلبه کرد.

غلبه بر موانع پیش روی اختراعات هوش مصنوعی

دو روش وجود دارد که می‌توان با آن نشان داد یکی از اختراعات هوش مصنوعی چیزی فراتر از یک روش ریاضی است. اول اینکه آن نوآوری مرتبط با هوش مصنوعی در حوزه دیگری به غیر از فناوری استفاده شود و به کارگیری آن باعث تحولی در آن حوزه شود، یا اینکه خود هوش مصنوعی بتواند یک مساله فنی را حل کند.

مورد اول نشان می‌دهد که آیا استفاده از هوش مصنوعی منجر به یک تاثیر شگرف در دنیای واقعی می‌شود یا نه؟ به عنوان مثال، اختراع شماره EPO EP3073098B1 عملیات یک موتور با استفاده از هوش مصنوعی را نشان می‌دهد. این امر باعث می‌شود موتور به شکل متفاوتی کار کند، در نتیجه می‌توان گفت که هوش مصنوعی در حوزه «موتورها» که حوزه‌ای متفاوت از هوش مصنوعی است تأثیر گذار بوده است. این بدین معنی است که EPO می‌تواند هنگام ارزیابی معیارهای جدید بودن و نوآوری، استفاده از هوش مصنوعی را در نظر بگیرد.

با این حال، استفاده‌ای که از هوش مصنوعی شده است باید منجر به پیدایش یک محصول کامل ابتکاری شود و ثبت اختراع محصولی که با استفاده از ابزارهای از پیش ساخته، توسعه داده شده بسیار سخت است. در اختراع شماره EP3073098B1، به طور مشخصی نشان داده شده است که چگونه هوش مصنوعی با داده‌های خاص مربوط به موتور آموزش دیده است و به نظر می‌رسد بیان این جزئیات اضافی برای متقاعد کردن EPO در معیار نوآوری کافی بوده است. نیازی نیست که حوزه‌های جدید همانند یک رشته مهندسی سنتی مانند مهندسی مکانیک باشند.

مثال کاربردی

به عنوان مثال، EPO به طور کلی طبقه‌بندی داده‌ها را به عنوان یک حوزه فنی که در آن هوش مصنوعی می‌تواند مشارکت فنی داشته باشد می‌پذیرد، بنابراین کاربردهای هوش مصنوعی در طبقه‌بندی داده‌ها یک موضوع قابل ثبت است.

مورد دوم نشان می‌دهد که هوش مصنوعی به تنهایی می‌تواند یک مشکل فنی را حل کند و منجر به پیاده‌سازی یک سخت­افزار کارآمد شود. این موضوع که هوش مصنوعی عملکرد داخلی رایانه‌ای را که در آن به کارگرفته شده است در نظر می‌گیردباید برای EPO  متقاعدکننده باشد.

یک هوش مصنوعی کارآمد است ممکن است هنگام به کارگیری در یک سیستم مزایای زیادی با خود به همراه بیاورد؛ به طور مثال فرایندها را کاهش دهد. اما EPO این هوش مصنوعی را صرفا یک روش ریاضی بهبود یافته در نظر می‌گیرد، مگر اینکه هوش مصنوعی با درنظرگرفتن عملکرد داخلی کامپیوتر طراحی شود. EP3446260B1 نمونه‌ای از یک حق ثبت اختراع است که توسط اداره ثبت اختراعات اروپا و براساس اینکه هوش مصنوعی عملکرد داخلی رایانه را در نظر می‌گیرد ثبت شده است، زیرا این هوش مصنوعی طراحی شده بود تا از حافظه کامپیوتر به شکل موثرتری استفاده کند.

چه زمانی ثبت اختراعات هوش مصنوعی لزومی ندارد؟

حق ثبت اختراع می‌تواند دیگران را از استفاده بدون اجازه از نوآوری صورت گرفته منع کند. اما درخواست‌های ثبت اختراع منتشر می‌شود و همگان در جریان قرار خواهند گرفت صرف‌­نظر از اینکه این درخواست در نهایت پذیرفته شود یا نه.

یک راه حل جایگزین برای حمایت از نوآوری انجام شده، مخفی نگه داشتن آن است. اگر اشخاص دیگر، از این ابتکار اطلاع نداشته باشند، می‌توان جلوی سواستفاده از آن را گرفت.

این گزینه ممکن است برای برخی از نوآوری‌های مربوط به هوش مصنوعی مناسب باشد، مانند یک هوش مصنوعی که به طور پنهانی در یک سرور خصوصی اجرا می‌شود یا اینکه محصول نهایی شامل هوش مصنوعی‌ای باشد که مهندس معکوس آن سخت باشد.

اما در یک صورت مخفی نگه داشتن آن مانع استفاده دیگری نمی‌شود، آن هم این است که افراد دیگری به طور مستقل یا از طریق مهندسی معکوس بتوانند آن محصول را خلق کنند و اگر این اشخاص بعداً بتوانند آن اختراع ثبت کنند، اوضاع پیچیده می‌شود.

برای تصمیم گیری بین حق ثبت اختراع و رازداری در مورد یک نوآوری مرتبط با هوش مصنوعی، مهم است که بدانیم آیا درنهایت اختراع ثبت می‌شود یا نه؟

برای پیش‌بینی احتمال موفقیت درخواست ثبت اختراع در اروپا باید بدانیم چه اندازه احتمال دارد اداره ثبت اختراع، نوآوری مذکور را فراتر از یک روش ریاضی ببیند. اگر توسعه دهندگان بتوانند نشان دهند که اختراع انجام شده نو و ابتکاری است و چیزی فراتر از یک روش ریاضی است، به راحتی می‌توانند از خلاقیت‌های ابتکاری خود محافظت کنند.