کاربرد هوش مصنوعی در روانشناسی ذهن انسان

روانشناسی به شناخت و تحلیل ذهن انسان می‌پردازد؛ در عین حال علمی است که از نظر تسلطش بر شناخت ذهن همواره با محدودیت‌هایی روبرو است. هوش مصنوعی با توانایی شناسایی ذهن انسان و تحلیل داده‌های زبانی آن کمک بزرگی برای علم روانشناسی محسوب می‌شود. ضمن اینکه هوش مصنوعی قادر به درک داده‌های زبانی ما هست و از دقت بالایی در پردازش زبانی برخوردار است. در نوشتار پیش‌ رو کاربرد هوش مصنوعی در روانشناسی را بررسی می‌کنیم و نشان می‌دهیم روانشناسان در حین مشاوره با کاربرد هوش مصنوعی تا چه میزان می‌توانند دستیاری مجرب داشته باشند.

روانشناسی به عنوان شاخه ای از علوم شناختی، یکی از حوزه‌هایی است که هوش‌مصنوعی اخیراً بر آن تمرکز کرده است. کاربرد هوش مصنوعی در روانشناسی از منظر شناسایی داده‌ها چه در آزمایشگاه‌های روانشناسی و چه در اتاق‌های مشاوره در این سال‌ها امری معمول است؛ چرا که دست‌آوردهای هوش‌مصنوعی می‌تواند برای روانشناسان، درمانگران و مشاوران، با فهم توان تکنولوژی در دگرگون کردن روانشناسی، تعیین کننده باشد.

هوش‌مصنوعی (Artificial intelligence) یا به اختصار AL  هوشی است که توسط ماشین‌ها به نمایش گذاشته می‌شود. هوش‌مصنوعی به دنبال روشی برای طراحی رایانه‌ها و  نرم‌افزارهایی است که رفتار هوشمندانه‌ای داشته باشند. این اصطلاح هنگامی به ماشین اطلاق می‌شود که بتواند عملکردهای شناختی مانند یادگیری و حل مسئله را تقلید کند.

روانشناسی نیز علمی شناختی است که به تجزیه و تحلیل عملکرد ذهن می‌پردازد، و کاربرد هوش مصنوعی در روانشناسی از این نظر بسیار سودمند است. روانشناسی برای مطالعه و شناخت ذهن و همچنین رفتار انسان و چرایی عملکردش در شرایط گوناگون نیاز به استفاده از هوش‌مصنوعی دارد. درک چگونگی ارتباط بین عملکرد مغز؛ و رفتاری که از آن سر می‌زند، ضروری است؛ بنابراین روش‌های جدید شناخت ذهن باید روش‌های گسترش یافته‌ای باشند.

هوش مصنوعی در جایگاه دستیار مورد اعتماد روانشناس

لوکتسن (۲۰۱۴) می‌گوید که هوش مصنوعی می‌تواند عملکرد یک پزشک را  برتر از عملکرد همتای انسانی‌اش، شبیه‌سازی کند؛ بنابراین هوش مصنوعی گاه در جایگاه دستیار مورد اعتماد روانشناس عمل می‌کند. موارد زیر نشان‌دهنده تکنولوژی پیشرفته ادراکِ هوش‌مصنوعی برتر از حس‌های انسانی، برای سنجش بیماری‌های روانی است و کاربرد هوش مصنوعی در روانشناسی را نشان می‌دهد:

• اشعه مادون قرمز تصویر ذهنی برای تشخیص دادن تغییرات درجه حرارت
• شناسایی عصب صورت برای تأیید هویت بیمار
• دریافت نوری حالت صورت و باز و بسته شدن صورت
• تحلیل آوایی برای ادراک دقیق تفاوت‌ها در ویژگی‌های گفتاری
• تحلیل بویایی برای شناسایی مسمومیت

هوش‌مصنوعی می‌تواند جلسات درمان را (چه به صورت حضوری برگزار شوند و چه به صورت غیرحضوری) هدایت کرده و سنجش‌های خودگردان انجام دهد؛ بنابراین هوش مصنوعی به عنوان دستیار مورد اعتماد روانشناس در طول درمان یا قبل از آن به شمار می‌آید. همچنین سنجش‌های فیزیکی مثل بالارفتن تپش قلب یا تغییرات درجه حرارت توسط هوش مصنوعی در پاسخ به سؤالات چالشی ، می‌تواند اطلاعات باارزش و روشنگری به متخصص بالینی بدهد.

کاربرد هوش‌مصنوعی در روانشناسی، فقط محدود به همین موارد نیست؛ ضبط اطلاعات، مدیریت نگهداری اطلاعات و راه‌اندازی اقدامات پیگیری خودکار توسط هوش‌مصنوعی زمان ارزشمندی دراختیار روانشناسان قرار می‌دهد.

ارتباط هوش مصنوعی و بیمار از طریق پردازش زبان طبیعی (NLP)

پردازش زبان طبیعی یکی از عملکردهای هوش‌مصنوعی و یک فناوری برای درک زبان انسانی توسط کامپیوتر به شمار می‌رود. از موارد کاربرد هوش مصنوعی در روانشناسی، درک زبان انسانی و حتی ارتباط با انسان است. زبان انسانی نیز یکی از داده‌هایی است که هوش‌مصنوعی می‌تواند آن را تحلیل کند. این در واقع آخرین نقطه‌ای است که هوش‌مصنوعی به آن دست می‌یابد چرا که زبان و اندیشه انسان درپیوند با هم هستند و زبان نمود اندیشه است.

پیشرفته‌ترین و پیچیده‌ترین دستگاهی که مغز انسان از آن برخوردار است، زبان است؛ و ارتباط هوش مصنوعی و بیمار از طریق پردازش زبان طبیعی برقرار می‌شود. تشخیص این توانایی در هوش‌مصنوعی با آزمون تورینگ انجام می‌شود. به این صورت که شخصی شروع به چت با ماشین می‌کند بدون اینکه بداند با ماشین در حال صحبت است؛ اگر در پایان صحبت شخص ماهیت ماشین را از انسان تشخیص ندهد، ماشین در این آزمون موفق شده است. نحوه ارتباط انسان و کامپیوتر از طریق یک چت بات صوتی صورت می‌گیرد.

به این صورت که کامپیوتر صحبت‌های شخص را به متن تبدیل و پردازش می‌کند. سپس پاسخ خود را آماده و آن را به داده‌های متنی تبدیل می‌کند و داده ها را به صورت فایل صوتی برای شخص پخش می‌کند. همچنین هوش‌مصنوعی قادر به پردازش نحوی و معنایی زبان است. اما کاربرد هوش مصنوعی در روانشناسی از منظر پردازش زبان (NLP) چیست؟

روانشناسی با تحلیل ذهن و روان انسان سروکار دارد. زبان راه ارتباط بیمار با روانپزشک است و درعین‌حال  عامل مهمی در شناسایی درونیات انسان به شمار می‌رود. شناسایی زبان انسانی و تحلیل گفتار او توسط هوش‌مصنوعی از دقت بالایی برخوردار است و می‌تواند به روانشناسان کمک کند.

کاربرد هوش مصنوعی در روانشناسی از طریق پردازش زبان طبیعی یا (NLP) با تحلیل زبان به شخصیت‌شناسی کمک می‌کند و به تحلیل نظریات و احساسات شخص می‌پردازد. سیستم پردازش زبان طبیعی می‌تواند در جلسات روان‌درمانی به کار گرفته شود، به پزشکان بازخوردی از وضعیت بیمار بدهد و شرح حال بیمار و مشکلاتش یا تغییر الگوهای گفتاری بیماران را تشخیص دهد. در آخرین مرحله، هوش‌مصنوعی پیشرفته‌تر ممکن است با بیماران مکالمه داشته باشد.

بازنویسی جلسات درمان با سیستم‌های تشخیص گفتار

گفتار نیز یکی از ابزارهای ارتباطی انسان همچون نوشتن است و در روانشناسی عامل اساسی ارتباط بیمار و روانشناس به حساب می‌آید. بازنویسی جلسات درمان با سیستم‌های تشخیص گفتار یکی از موارد کاربرد هوش مصنوعی در روانشناسی است که به تشخیص الگوهای درمانی در محیط‌های بالینی کمک می‌کنند.

البته میزان دقت سیستم‌های تشخیص گفتار در رونویسی جلسات درمان بسیار مهم است. فناوری تشخیص گفتار به کامپیوتر امکان می‌دهد کلمات گوینده‌ای را که پشت تلفن یا میکروفن صحبت می‌کند، شناسایی کرده و حتی آن‌ها را به متن تبدیل کند؛ سیستم‌های تشخیص گفتار، آن را به داده تبدیل می‌کنند و سپس به تحلیل داده‌ها می‌پردازند.

هوش‌مصنوعی ارتباط مغز آدمی را با هوشی ماشینی نظیر هوش خودش ممکن ساخته است. از آنجا که هدف روانشناسی شناختی، درک و تحلیل ذهن انسان و توانایی‌های اوست، می‌توان امیدوار بود با پیشرفت هوش‌مصنوعی هرچه بیشتر از آن در تحلیل ادراک آدمی بهره جست و بر کاربرد هوش مصنوعی در روانشناسی افزود.

هوش مصنوعی در جایگاه مشاور

از دوران رنسانس با به رسمیت شناختن عقل انسانی به عنوان شاخصی برای جامعه انسان‌محور جدید، بشر وارد دوران مدرن شد، اما اکنون با پیشرفت هوش‌مصنوعی می‌توان گفت کامپیوترها به  ابزاری حتی برای مکالمه با انسان بدل شده‌اند. این آخرین سطح از کاربرد هوش‌مصنوعی در روانشناسی است که تا کنون به کار گرفته شده است؛ یعنی هنگامی که انسان می‌تواند از طریق چت‌بات‌های مجهز به هوش مصنوعی مشاوره دریافت کند.

از مزایای هوش مصنوعی در جایگاه مشاور این است که چت‌بات‎ها شخص را قضاوت نمی‌کنند. گاه ممکن است وظایف خاصی از سوی پزشک بر عهده چت‌بات گذاشته شود؛ گاه نیز ممکن است همه مراحل درمان توسط هوش مصنوعی ارائه شود. در این مکالمه پاسخ‌های هوش مصنوعی به بیماران در حد استاندارد است و قابلیت رشد یافتن دارد.

از جمله‌ چت‌بات‌های مشهوری که به ارائه‌ مشاوره می‌پردازند، می‌توان به الی(Ellie) اشاره کرد؛ روان‌درمانگری با هوش بالا که برای درمان معلولین مبتلا به استرس پس از سانحه ایجاده شده است. الی از طریق دقت در چهره‌ها  و حرکات سر و چشم می‌تواند شاخص‌های مربوط به بیماری‌های روانی را تشخیص دهد. همچنین چت‌بات کریم ((Karim یک روان‌درمانگر عرب‌زبان برای کمک به پناهندگان سوری است.

چت‌بات‌های مخصوص شناسایی افسردگی

هوش‌مصنوعی با دریافت اطلاعات اشخاص در فضای مجازی یا دسترسی به پست‌های آن‌ها می‌تواند به تحلیل داده‌ها بپردازد و افراد افسرده یا مستعد افسردگی یا خودکشی را شناسایی کند. بر اساس همین قابلیت‌های هوش‌مصنوعی، چت‌بات‌های مرتبط با مشاوره در زمینه سلامت روان ایجاد شد‌ه‌اند.

محققان مؤسسه‌‌ فناوری ماساچوست یک مدل شبکه عصبی را طراحی کرده‌اند که می‌تواند از طریق تحلیل داده‌های مربوط به بیمار، افسردگی او را تشخیص بدهد. پروژه‌های سلامت روان نیز چت‌بات‌های مخصوص شناسایی افسردگی را معرفی کرده‌اند. Wysa و Woebot  از جمله چت‌بات‌های شناخته شده در این زمینه هستند. بنابراین کاربرد هوش مصنوعی در روانشناسی می‌تواند حوزه‌های مهمی چون تشخیص بیماری را نیز در بر بگیرد و در علومی چون جامعه شناسی و برنامه‌ریزی برای سلامت روان افراد جامعه به کمک مسئولین بیاید.

نتیجه‌گیری

هوش‌ مصنوعی از آنجا که توانایی پردازش زبان انسان را دارد و قادر به برقراری ارتباط با ماست، کاربردهای مهمی در سنجش سخنان بیمار، ضبط جلسات درمانی و… دارد. هوش‌مصنوعی با تحلیل داده‌های گفتاری و نوشتاری بیمار در حوزه‌ تشخیص و پیش‌بینی در روان‌شناسی مؤثر است. همچنین توان تشخیص ابتلای افراد به افسردگی و سایر بیماری‌های روانی را دارد. هوش‌مصنوعی به کمک اطلاعات مطرح شده در فضای مجازی تشخیص می‌دهد که چه افرادی در معرض خطر ابتلا به بیماری‌های روانی قرار دارند و از این طریق نیز به روانشناسان کمک می‌کند.

کاربرد هوش مصنوعی در روانشناسی، با دقت در سنجش اطلاعات بیماران به پزشکان در اتخاذ تصمیم‌های بالینی کمک می‌کند. از مزیت‌های چت‌بات‌ها برای مشاوره درمانی، از بین بردن مقاومت برخی افراد برای مراجعه به روانشناس و همین‌طور کاهش هزینه‌های درمان است. قابل ذکر است هوش‌مصنوعی به دلیل دقت بالا در تجزیه و تحلیل داده‌های ذهن در درمان بیماری‌های روحی به روانشناسان کمک می‌کند، اما این به معنای جایگزینی ماشین با انسان در این حیطه نیست. چرا که هوش مصنوعی راه زیادی تا رسیدن به آن مرحله دارد و روانشناسی نیز هرگز بی نیاز از دخالت انسان نیست اما کاربرد هوش مصنوعی در روانشناسی از میزان خطای  انسانی کاسته و اطمینان خاطر بیشتری در کارهای آزمایشگاهی پدید آورده است.

انواع کاربردهای هوش مصنوعی در صنایع مختلف را در هوشیو بخوانید