فیلم هوش مصنوعی، محصول سال 2001

فیلم هوش مصنوعی، یک اثر علمی‌تخیلی ساخته استیون اسپیلبرگ است که در سال 2001 منتشر شد. این فیلم همان‌طور که از نامش پیداست به موضوع هوش مصنوعی و کارکرد آن در آینده زندگی بشری می‌پردازد. فیلم هوش مصنوعی در دوره‌ای از تاریخ زمین شروع می‌شود که یخ‌های قطبی آب شده‌اند و سطح آب اقیانوس‌ها بالا آمده است، شهرهای‌ ساحلی مانند آمستردام، ونیز و نیویورک برای همیشه زیر آب رفته‌اند.

فیلم هوش مصنوعی

میلیون‌ها نفر از‌ ساکنان این شهرها بی‌خانمان‌ شده‌اند‌ و صدها میلیون نفر در سراسر دنیا با قطحی و گرسنگی دست‌وپنجه نرم می‌کنند. به خاطر این شرایط در کشورهایی مثل آمریکا، دولت برای بچه‌دار شدن قوانین سخت‌گیرانه‌ای وضع کرده است. درنتیجه، این محدودیت‌ها باعث شده‌اند تا بشر به فکر اختراع نوعی روبات‌ هوشمند بیفتد که بتواند جایگزینی برای فرزند انسان باشد. چرا که در این شرایط که غذا نایاب است، ربات‌ها و هوش مصنوعی گرسنه نمی‌شوند و به خوراک نیاز ندارند.

در این وضعیت انسان برای از میان برداشتن نیازش به فکر ساخت محصولی جدید افتاده است. این کاری است که او همیشه در طول تاریخ انجام می‌داده، به‌وجود آوردن دست‌آوردی جدید که نیازهای او را از میان ببرد. البته این‌بار یک ناهمگونی بزرگ با دوره‌های گذشته وجود دارد، موجودی که انسان خلق می‌کند، اگر چه انسان نیست، ولی ویژگی‌های انسانی دارد. او یک هوش مصنوعی محدود یا ضعیف خلق می‌کند که تنها یک وظیفه محدود دارد، رفتار یک پسربچه را به خوبی تقلید کند، چنان که والدین جای خالی فرزند از دست رفته‌شان را احساس نکنند. داستان از جایی اوج می‌گیرد که این محصول فراتر از آن‌چه انتظارش را دارند عمل می‌کند. اگر آن‌ها یک اسباب‌بازی یا موجود مصنوعی می‌خواهند که تنها نیازشان را برطرف کند، او یک گام به فراتر از آن می‌رود و رفتاری بیش از آن‌چه انتظارش را دارند از خود نشان می‌دهد.

در این‌جا هوش مصنوعی محدود تبدیل به هوش مصنوعی همگانی یا قوی می‌شود. هوش مصنوعی قوی یا همگانی نوعی از ماشین هوشمند است که می‌تواند با موفقیت هر کاری که انسان توانایی انجام آن را دارد، او نیز انجام دهد. در ابتدای فیلم دیوید کاراکتر اصلی، همین هوش مصنوعی ضعیف است، او برعکس آن‌چه انتظارش می‌رود رفتار و احساسات فراماشینی از خود نشان می‌دهد. موجودی که قرار بوده جای خالی فرزند از دست رفته خانواده را پر کند، با بازگشت آن‌ فرزند حالا به چیز بیشتری تبدیل می‌شود. البته این رفتار دیوید خود به خود اتفاق نمی‌افتد و واکنشی است به رفتارهای انسان‌های اطرافش، ولی این را دیگران نمی‌فهمند و او را تهدیدی برای خود به حساب می‌آورند.

این سیر کنش و واکنش علت‌ومعلولی، قلب تپنده‌اش تنها و تنها آن‌چیزی است که آدمی از خود نشان می‌دهد. آدمی همیشه در طول زمان و از ابتدای شکل‌گیری گونه‌اش، از چیزی که بیش از انتظارش عمل کند می‌ترسیده است. حال در این فیلم نیز یک موجودی که قرار بود کارکردی محدود و ضعیف داشته باشد، از خود قابلیتی همگانی و قوی نشان می‌دهد. او حتی باز فراتر از این می‌رود و کاری می‌کند که هیچ ماشین اندیشمندی قبل از آن نکرده، او اصلی‌ترین و مهم‌ترین ویژگی انسان را از خودش نشان می‌دهد؛ او آرزو می‌کند.

پیش از این در طول تاریخ ادبیات این ویژگی را تنها در یک کاراکتر دیگر دیده‌ایم. پینوکیو فرزند چوبین پدر ژپتو که در ابتدا قرار بود تنها یک عروسک ساده باشد، آرزو می‌کند به یک پسربچه واقعی تبدیل شود. دیوید نیز در یک رابطه‌ پینوکیووار آرزو می‌کند به یک پسربچه واقعی تبدیل شود، با این تفاوت که برعکس پینوکیو او هیچ عشقی از جهان اطرافش نمی‌گیرد.

او تنها در جهانی که بیش‌تر به یک کابوس می‌ماند ایستاده و خود سفری را شروع می‌کند که تنها هدفش این است، مادرش (مونیکا) را که دوست دارد او نیز دوستش داشته باشد. ویژگی‌های انسانی در دیوید تنها به عشق محدود نمی‌شود، بلکه در جای دیگری او همچون انسان بر وجود و زندگی‌اش ارج می‌گذارد. زمانی که می‌خواهند دیوید را در نمایش آتش نابود کنند، او برای نجات زندگی‌اش فریاد می‌زند و همین او را نجات می‌دهد.

تمام آن‌چه گفته شد این پرسش‌ها را بیان می‌کند که آیا هوش مصنوعی روزی می‌تواند احساسات آدمی را درک کند و او نیز آن‌ها را داشته باشد؟ از آن مهم‌تر، آیا هوش مصنوعی روزی زندگی و ارزشش را خواهد فهمید؟ آن‌چه نمایان است، این که ما جواب این پرسش‌ها را نمی‌دانیم و تا زمان ما را به آن‌جا که باید نبرد، حقیقت این دو پرسش را نخواهیم فهمید. آن پرسشی که ما امروز و این‌گاه می‌توانیم از خود بپرسیم این است که انسان در برخورد با چنین فناوری هوشمندی چه خواهد کرد؟ آیا را او را قبول می‌کند یا آن‌که همچون فیلم هوش مصنوعی به کارگردانی اسپیلبرگ، این موجود هوشمند را پس خواهد زد؟

فراموش نکنیم از تمامی گونه‌های هوشمند انسان که تاکنون روی زمین زیست داشه‌اند، از انسان ماهر یا هومو هابیلیس تا انسان هوشمند هایدلبرگی و هومو نئاندرتال‌ها، همگی مستقیم یا غیرمستقیم به دست انسان‌های هوشمند نابود شده‌اند. حال آیا انسان موجود هوشمند دیگری همچون خودش یا هوشمندتر از خودش را خواهد پذیرفت یا همچون ماشین‌های اندیشمند فیلم هوش مصنوعی آن‌ها را نابود خواهد کرد؟ این فیلم آینه تمام‌نمای جهان ماست. در زمانی که انسان با نفرت، خشونت و جنگ به نیازها و دردهایش پاسخ می‌دهد،

هوش مصنوعی سعی دارد تا زندگی انسان را بهبود ببخشد و راهی برای نجات او و محیط‌زیست پیرامونش پیدا کند. آیا در حقیقت چنین نیست؟ درست زمانی که فناوری‌های هوش مصنوعی سعی دارند تا خطرهای گرمایش جهانی و آب شدن یخ‌های قطبی را به ما هشدار دهند و راهی برای نجات از آن بیابند، عموم جامعه از ترس‌شان در مورد آینده هوش مصنوعی سخن می‌گویند و خواهان کنترل شدید پیشرفت‌های آن هستند.

آینده‌ای که در فیلم هوش مصنوعی نشان‌داده می‌شود، بذرهایش در زمان ما کاشته شده و زیرمتن این فیلم زیرمتن زندگی و تاریخ معاصر ماست. نقطه‌ مشترک هر دو، جهانی است شکل‌ گرفته توسط مردمی با ویژگی‌های مشترک. این مردم با تمام قدرتی که فناوری‌های هوش مصنوعی در اختیارشان قرار می‌دهد، هیچ‌کدام اراده‌ای برای دیدن جهانی رویایی همراه با عشق را ندارند. جوابی که ما برای این بحران‌های مشترک درنظر گرفته‌ایم به چه صورت خواهد بود؟ آیا همچون فیلم اسپیلبرگ با ترس و نفرت به آن‌ها جواب خواهیم داد، یا آن‌که به سمت استفاده دلسوزانه از نوآوری‌هایمان حرکت خواهیم کرد؟ در این فیلم هوش مصنوعی چالش ایجاد نمی‌کند، بلکه برعکس الگوریتم‌های هوش مصنوعی سعی در درمان این چالش‌ها دارند. آن‌چه که چالش ایجاد می‌کند تقویت تعصبات و نابینا کردن چشمان خرد در آدمی است. انسان کوری که تنها به سمت پرتگاه نابودی خود حرکت می‌کند.

در سکانس پایانی فیلم با این روایت روبرو می‌شویم که اکنون دو هزار سال گذشته و نسل بشر نابود شده است؛ تنها بازماندگان موجوداتی فراهوشمند هستند و دیوید «یک هوش مصنوعی» که عشقش به مادر (مونیکا) او را زنده نگه داشته. در پایان همین عشق ابدی‌ست که دیوید را به یک پسربچه معمولی تبدیل می‌کند و برای نخستین‌بار او را در آغوش مادرش می‌خواباند.

معرفی و تحلیل بهترین فیلم‌ها با محوریت هوش مصنوعی را در هوشیو بخوانید