امضای الکترونیکی و تحول در امنیت تجارت الکترونیکی
تیم تحریریه- ۱۱ خرداد ۱۴۰۱
اگر چند دهه پیش، تصور مفهوم امضای اسناد به شکل الکترونیکی سخت بود، اکنون برای همه ثابت شده که برای بهبود گردش کار، این گونه امضا ضروری است، چراکه امضای الکترونیکی اساساً نوعی فرایند است که از رایانه برای احراز هویت امضاکننده و تأیید صحت سند استفاده می‌کند و پرمسلم است که به دلایلی زیادی همچون امنیت، قانونی بودن و رضایتمندی مشتریان، این نوع امضا نسبت به اجداد مبتنی بر جوهر خود برتری دارند. از طرفی از آن رو که تجارت الکترونیکی، ارتباط آنلاین با مشتریان خود برقرار می‌کند، این‌گونه امضا مناسب‌ترین گزینه برای این‌گونه تجارت و کسب‌وکارهای آنلاین محسوب می‌شود. در این نوشتار، امنیتی را که این امضا در تجارت‌های آنلاین ایجاد کرده است، مورد بررسی قرار می‌دهیم.
امضای الکترونیکی چیست؟
امضای الکترونیکی یک اصطلاح گسترده برای هر نوع امضا در قالب الکترونیکی است، به‌طوری که امضاکنندگان را قادر می‌سازد، تا شرایط یک سند را تأیید یا با آن موافقت کنند، درست مانند امضای خیس. مقررات اتحادیه اروپا امضای الکترونیکی را این‌گونه تعریف کرده است: «امضای الکترونیکی به داده‌هایی به شکل الکترونیکی اطلاق می‌شود که به سایر داده‌ها به شکل الکترونیکی متصل شده یا به‌طور منطقی با آن‌ها مرتبط است و امضاکننده آن را برای امضا استفاده می‌کند.» در واقع، مکانیسم‌های مختلفی وجود دارند که می‌توانند به‌صورت الکترونیکی یک امضا را تولید و اعمال کنند، از پدهای امضای الکترونیکی ساده گرفته تا سیستمهای امضای الکترونیکی پیشرفته و واجد شرایط در مقیاس بزرگ.
در واقع، وقتی شما به دنبال تأیید یا موافقت شخصی هستید، سند خود را به اشتراک می‌گذارید، جاهایی را که نیاز به امضا دارند تعریف می‌کنید و سند را برای طرف مقابل ارسال می‌کنید. وقتی امضاکننده هستید، حتی از این هم ساده‌تر است: پس از امضا کردن همه فیلدهای لازم، آن را ارسال می‌کنید.
امضای الکترونیکی چه مزایایی دارد؟
امضای الکترونیکی نسبت به امضای سنتی مزایای بسیاری دارد که در این نوشتار به چند مورد آن اشاره می‌کنیم:
- امنیت: واضح‌ترین دلیل استفاده از امضای الکترونیک برای کسبوکار آنلاین، امنیت آن است، چراکه برخی از امضاها در اسناد یا قابل سرقت است یا جعلی است.
- راحت بودن: امضای الکترونیکی بسیار راحت‌تر از امضاهای سنتی هستند، زیرا به طرفین اجازه داده می‌شود، سند را از راه دور بررسی و امضا کنند و نتیجه آنی آن را دریافت نمایند. طرفین مجبور نیستند سند خود را چاپ، امضا، اسکن و سپس دوباره ارسال کنند.
- به‌صرفه بودن: اکثر خدمات امضای الکترونیکی به اندازه کافی برای هر بودجه کسبوکار کوچک، مقرون به‌صرفه هستند. این امضا با کاهش اتلاف منابع انسانی و غیرانسانی، به افراد کمک می‌کند، در پول و منابع خود صرفه‌جویی کنند.
- قانونی بودن: امضاهای الکترونیکی به اندازه امضاهای مبتنی بر جوهر از نظر قانونی الزام‌آور هستند. سازمان‌های تجارت الکترونیک باید توجه داشته باشند که تمام عملیات آن‌ها ایمن و از نظر قانونی قابل‌دفاع است.
- افزایش رضایتمندی مشتریان: هر سازمان و مؤسسه‌ای در پی کسب رضایت مشتریان خود است. امضای الکترونیکی با مزایایی که نسبت به امضای سنتی دارد، سهم بزرگی را در رضایتمندی مشتریان به خود اختصاص داده است.
- دوستدار محیط‌زیست بودن: حقیقت این است که چاپ، اسکن و فکس برای محیط‌زیست مضرند. هرچه شما دستگاه‌های بیشتری را از معادله خارج کنید، به‌نوعی زندگی خودتان را بر روی سیاره بهتر کرده‌اید. این موضوع برای تمام درختانی نیز صدق می‌کند که باید برای چاپ امضاهای خیسِ شما قطع شوند.
تجارت الکترونیکی چگونه تجارتی است؟
در شرایط اقتصادی کنونی و چالش‌هایی که برای نیروی کار و کسب‌وکارها ایجاد شده است، بسیاری از کسب‌وکارها فعالیت از راه دور را برای صرفه اقتصادی خود انتخاب کرده‌اند و اطلاعات آن‌ها در تمام سطوح به‌صورت الکترونیکی جمع‌آوری، تحویل، پردازش و نمایش داده می‌شوند. در واقع، در چند سال اخیر، تجارت الکترونیک به بخش جدایی‌ناپذیری از زندگی ما تبدیل شده است. این تجارت که معمولاً به‌عنوان بازاریابی الکترونیکی نیز شناخته می‌شود، مدلی از کسبوکار است که به افراد و شرکت‌ها اجازه می‌دهد، تا اقلام خود را از طریق اینترنت مبادله کنند که شامل خرید، فروش و مبادله کالاها و خدمات از طریق سیستمهای الکترونیکی مانند اینترنت یا سایر شبکه‌های رایانه‌ای است که از طریق آن تراکنش‌ها یا شرایط فروش به‌صورت الکترونیکی انجام می‌شود.
در حال حاضر، کاربردهای اینترنت تأثیر زیادی بر کار سنتی دارد. بنابراین، برای اکثر مشاغل، قدم گذاشتن در تجارت الکترونیک، یک مزیت بزرگ محسوب می‌شود. در نتیجه به آن‌ها کمک می‌کند، تا با تأمین‌کنندگان و همچنین با مشتریان به‌راحتی عملیات خود را انجام دهند، خدمات مشتریان را بهبود بخشند و وارد بازارهای جدید شوند.
از طرفی، توسعه سریع اینترنت نیز تجارت الکترونیک را به مدل جدیدی برای فعالیت‌های تجاری تبدیل کرده و سیستمهای تجارت الکترونیکی از جمله اطلاعات مدیریت (MIS)، تبادل الکترونیکی داده (EDI)، سیستم سفارش الکترونیکی (EOS)، شبکه ارزش افزوده تجاری (VAN) و… را تنوع بخشیده است.
تحول در امنیت تجارت الکترونیکی با امضای الکترونیکی
صنعت تجارت الکترونیک در سال‌های اخیر به‌طور قابل‌توجهی در حال تحول است و دلیل این امر آن است که مصرف‌کنندگان و صاحبان کسب‌وکارها می‌توانند به‌صورت آنلاین با هم در تعامل باشند. از طرفی، کاربردهای فناوری امضای الکترونیکی به‌دلیل حفاظت از یکپارچگی داده‌ها و حفظ حریم خصوصی برای امنیت تجارت الکترونیک در حال افزایش است. این گونه امضا قادر است خطاهای احتمالی در اسناد مهم را کاهش دهد و احتمال تقلب و خطر امضاهای جعلی را از بین ببرد.
گسترش تجارت الکترونیکی، بانکداری و دولت الکترونیکی در کشور، مستلزم ایجاد اطمینان و اعتماد عمومی نسبت به این نوع از تجارت از طریق تضمین امنیت تبادل داده‌های الکترونیکی است و امضای الکترونیکی، زیربنای امنیت تبادلات الکترونیکی محسوب می‌شود. به‌طور قطع، ضعف در زیرساخت‌های فنی و قوانین موردنیاز امضا و گواهی دیجیتالی باعث رشد جرایم رایانه‌ای و عدم اعتماد عمومی در تجارت الکترونیکی خواهد شد.
امنیت داده‌ها؛ فاکتور اصلی در تحول دیجیتال
اینکه چگونه می‌توانیم از امنیت داده‌های منتقل‌شده از طریق اینترنت و هویت طرفین تجاری، اطمینان حاصل کنیم، کلید توسعه تجارت الکترونیک است. در حقیقت، مشکل اصلی تجارت الکترونیک مشکلات امنیتی است. باز بودن شبکه و ماهیت اشتراک‌گذاری نیز منجر به آسیب شدید امنیت شبکه می‌شود. در یک بستر اینترنتی باز، جنایات سنتی و رفتارهای غیراخلاقی در زندگی اجتماعی ظریف‌تر و کنترل آن دشوار می‌شود. بنابراین، امنیت تجارت الکترونیک، به یک گلوگاه بزرگ محدودکننده توسعه این گونه تجارت تبدیل شده است، چراکه در صورت کوچک‌ترین سهل‌انگاری، داده‌های مشتریان، میزان فروش، اعتبار برند و در نهایت اعتماد مشتریان به خطر می‌افتد.
شرکت‌هایی که تجارت الکترونیک انجام می‌دهند، برای ایمنی باید اطمینان حاصل کنند که افرادی که از آن‌ها خرید می‌کنند، مجرم سایبری نیستند و مجاز به استفاده از روش‌های پرداختی هستند که ارائه می‌کنند. در واقع، امضای الکترونیکی بسیار بیشتر از یک تیک برای گفتن «موافقم» است. این امضا توانسته است بازار تجارت الکترونیک را با دقت و امنیت خود متحول کند و انگیزه بهتری برای علاقه‌مندان به این حوزه کسبوکار ایجاد کند. در حقیقت، این امضا برای صاحبان کسبوکار این اطمینان را حاصل می‌کند که کاربران صراحتاً شرایط وبسایت خود را تأیید می‌کنند و برای اطمینان از این امر، شرایطی که در توافق‌نامه عنوان شده باید به زبانی واضح و ساده باشد و برای افراد غیرعادی نیز قابل‌درک باشد.
قانون و رگولاتوری؛ پشتوانه‌ای برای تحقق امضای الکترونیکی
از آن رو که امضای الکترونیک، سیستمی الزام‌آور و قانونی دارد، لذا نهادهای مختلف ملی و بین‌المللی، روش‌های مختلفی برای موظف کردن قانونی مصرف‌کنندگان و نحوه ذخیره داده‌های آن‌ها دارند و حتی اگر در این مورد، اختلافی وجود داشته باشد، متخلف طبق قوانین مربوط به حوزه قضایی خاص، محاکمه خواهد شد.
برای ثبت قراردادها و انجام معاملات در تجارت الکترونیک، دستیابی به امضای کاربر با فناوری امضای الکترونیک کاملاً آسان انجام می‌گیرد. این مسئله نقش مهمی در امنیت تجارت الکترونیک ایفا می‌کند، چراکه آن‌ها باید اطمینان حاصل کنند که افرادی که با آن‌ها معامله می‌کنند، مجرم نیستند و مجازند که با شرکت‌های تجارت الکترونیک معامله کنند. در حقیقت، با رشد تجارت الکترونیک، نیاز به امضای الکترونیک نیز رشد می‌کند.
ایجاد امنیت این‌گونه امضا در انواع مختلف تجارت الکترونیک تأثیر گذاشته است. برای مثال، در تجارت بین شرکت‌ها با یکدیگر(B2B) یا شرکت‌ها با مصرف‌کننده(B2C) یا مصرف‌کننده با شرکت‌ها (C2B) یا مصرف‌کننده با مصرف‌کننده (C2C)، امنیتِ امضای الکترونیک بر همه این نوع تجارت‌ها مثل یک چتر سایه افکنده و تبادل الکترونیکی محصولات، خدمات یا اطلاعات را رشد داده است.
سخن پایانی
تجارت الکترونیک در دنیای اقتصادی مفهوم جدیدی نیست، با این حال، در سال‌های اخیر به طور چشمگیری در حال رشد و تکامل بوده و به این پیشرفت ادامه خواهد داد تا روندی امن بین دو طرف معامله برقرار شود. در واقع، در دنیای دیجیتال، کسب‌وکارهایی می‌توانند موفقیت را از آن خود کنند که مطمئن شوند از امضای الکترونیکی به‌طور مؤثر استفاده می‌کنند، چراکه این‌گونه امضا بخش مهمی از زیرساخت امنیتی معاملات آنلاین است و به صراحت می‌توان گفت هدف اصلی آن، ایمن‌سازی معاملات تجارت الکترونیک است. در کشورمان ایران نیز این دغدغه از سوی شرکت‌های دانش‌بنیان درک شده است و مرکز تحقیقات هوش مصنوعی پارت به عنوان مجموعه‌ای پیشرو در توسعه و ارائه خدمات هوشمند، در حال حاضر خدمات صدور گواهی امضای الکترونیکی را به صنایع فینتک کشور ارائه کرده است. نیروهای متخصص این مجموعه در حوزه‌های مرتبط با هوش مصنوعی و های‌تکنولوژی با قوای داخلی سعی در توسعه پلتفرم‌هایی داشته‌اند تا علاوه بر امنیت بالا و قابل اعتماد بودن، بتوانند صنایع فینتک کشورمان را به زیرساخت‌های صدور هوشمند گواهی امضای الکترونیکی مجهز نمایند.
