رشته هوش مصنوعی در دانشگاه؛ جزئیات تحصیل در داخل و خارج از ایران
تیم تحریریه- ۲۰ اردیبهشت ۱۴۰۲
رشته هوش مصنوعی و همچنین رشته‌های برنامه نویسی، علوم کامپیوتر و امنیت سایبری رشته‌های مهمی هستند که آینده بشر را می‌سازند. جان مک کارتی که اولین بار اصطلاح هوش مصنوعی را در سال 1955 ابداع کرد، آن را به‌عنوان «علم و مهندسی ساخت ماشین‌های هوشمند» تعریف کرد. این به عمد یک تعریف گسترده است زیرا هوش مصنوعی یک زمینه گسترده با تخصص‌های بسیاری است. بسیاری از مردم اغلب از اصطلاحات «یادگیری ماشین» و «AI» به‌جای یکدیگر استفاده می‌کنند و این در حالی است که یادگیری ماشین تنها یکی از زمینه‌های متعدد هوش مصنوعی است.
رشته هوش مصنوعی چیست؟
هوش مصنوعی (Artificial Intelligence) به‌عنوان یکی از گرایش‌های پیشرو در حوزه علوم کامپیوتر، به طراحی و توسعه سیستم‌هایی می‌پردازد که قادر به انجام فعالیت‌های شناختی شبیه به انسان هستند. این رشته به دنبال آن است که ماشین‌ها را به نحوی هوشمند سازد که بتوانند محیط اطراف خود را تحلیل کنند، از تجربیات گذشته بیاموزند و در مواجهه با مسائل جدید، تصمیم‌گیری منطقی داشته باشند.
پایه‌های علمی هوش مصنوعی بر ترکیبی از علوم رایانه، ریاضیات، آمار و منطق بنا شده است. در این میان، مباحثی مانند یادگیری ماشین، پردازش زبان طبیعی، بینایی ماشین و شبکه‌های عصبی مصنوعی، از کلیدی‌ترین زمینه‌های کاربردی این رشته به‌شمار می‌روند.
متخصصان این حوزه با الگوبرداری از نحوه تفکر و عملکرد مغز انسان، تلاش می‌کنند تا فرآیندهای شناختی مانند یادگیری، استدلال، درک، و تصمیم‌گیری را در قالب مدل‌های محاسباتی بازآفرینی کنند. این تلاش‌ها منجر به تولید سیستم‌هایی شده‌اند که می‌توانند حجم عظیمی از داده‌ها را در زمان بسیار کوتاه پردازش کنند و خروجی‌هایی با دقت بالا ارائه دهند..
کاربرد رشته هوش مصنوعی
هوش مصنوعی در جامعه امروزی کاربردهای مختلفی دارد و این رشته برای پیشرفت جوامع در قرن حاضر از اهمیت بالایی برخوردار است چراکه به کمک آن میتوان مشکلات پیچیده را با روشی کارآمد در صنایع متعددی مانند مراقبت‌های بهداشتی، سرگرمی، مالی، آموزش و غیره حل کند. هوش مصنوعی زندگی روزمره ما را راحت‌تر و سریع‌تر می‌کند. ازجمله کاربردهای هوش مصنوعی و یادگیری ماشین در زندگی روزمره در ادامه بیان‌شده است:
هوش مصنوعی و نجوم
هوش مصنوعی می‌تواند برای حل مسائل پیچیده جهان بسیار مفید باشد. فناوری هوش مصنوعی می‌تواند برای درک جهان و ساختار آن مانند نحوه کار هستی، مبدأ پیدایش زمین و سایر کره‌های کهکشان راه شیری مفید باشد.
هوش مصنوعی در مراقبت های بهداشتی
در طی سال‌های گذشته، هوش مصنوعی برای صنعت مراقبت‌های بهداشتی سودمندتر شده و تأثیر قابل‌توجهی بر این صنعت گذاشته است. صنایع بهداشت و درمان از هوش مصنوعی برای تشخیص بهتر و سریع‌تر بیماری‌ها و روش‌های درمان آن‌ها استفاده می‌کنند. فناوری هوش مصنوعی می‌تواند به پزشکان در تشخیص‌ها کمک کند.
هوش مصنوعی و امور مالی
هوش مصنوعی و صنایع مالی بهترین تطابق برای یکدیگر هستند. صنعت مالی در حال پیاده‌سازی اتوماسیون، چت بات، هوش تطبیقی، تجارت الگوریتم و یادگیری ماشین در فرآیندهای مالی است، تا بتواند با سرعت بیشتری فرآیندهای مالی را بهبود بخشیده و از کلاه‌برداری و تقلب در امور مالی جلوگیری کند.
رشته هوش مصنوعی و رباتیک
هوش مصنوعی نقش قابل‌توجهی در پیشرفت علم رباتیک دارد. معمولاً ربات‌های عمومی طوری برنامه‌ریزی می‌شوند که می‌توانند کارهای تکراری را انجام دهند، اما با کمک هوش مصنوعی می‌توانیم ربات‌های هوشمندی بسازیم که می‌توانند بدون برنامه‌ریزی قبلی، با تجربیات خود وظایف را انجام دهند. ربات های انسان نما بهترین نمونه برای نمایش قابلیت‌های هوش مصنوعی در رباتیک هستند، اخیراً ربات هوشمند انسان نما به نام اریکا و سوفیا ساخته‌شده است که می‌تواند مانند انسان صحبت و رفتار کند.
هوش مصنوعی در کشاورزی
کشاورزی حوزه‌ای است که برای دستیابی به بهترین نتیجه در آن نیاز به منابع، نیروی کار، پول و صرف زمان زیادی است. در قرن اخیر کشاورزی در حال حرکت به سمت دیجیتالی شدن است و هوش مصنوعی در این زمینه نقش بسزایی دارد. از این فناوری در صنعت کشاورزی برای مصارف گوناگونی همچون آبیاری هوشمند، تشخیص آفات و بیماری‌ها و برداشت محصولات استفاده میشود.
هوش مصنوعی در آموزش
هوش مصنوعی می‌تواند نمره دهی را خودکار کند تا معلم زمان بیشتری برای تدریس داشته باشد. چت بات های توسعه داده‌شده با هوش مصنوعی می‌توانند به‌عنوان دستیار آموزشی با دانش آموزان ارتباط برقرار کند. هوش مصنوعی در آینده می‌تواند به‌عنوان یک معلم مجازی برای دانش آموزان کار کند و در هر زمان و مکان به‌راحتی قابل‌دسترسی خواهد بود.
شناسایی اشیاء در تصاویر و ویدئوها
فناوری‌های بینایی ماشین به کمک یادگیری عمیق، امکان شناسایی دقیق اشیا مختلف در محیط‌های بصری را فراهم کرده‌اند. این قابلیت، نقشی کلیدی در توسعه خودروهای بدون راننده، سامانه‌های امنیتی پیشرفته و ربات‌های صنعتی ایفا می‌کند.
تشخیص چهره
الگوریتم‌های هوشمند می‌توانند ویژگی‌های منحصربه‌فرد چهره انسان را تشخیص دهند و هویت فرد را احراز کنند. این فناوری در کنترل دسترسی، نظارت تصویری و حتی باز کردن قفل گوشی‌های هوشمند مورد استفاده قرار می‌گیرد.
تبدیل گفتار به متن
هوش مصنوعی با پردازش صدا و زبان طبیعی، گفتار انسان را به متن قابل فهم تبدیل می‌کند. این توانایی در دستیارهای صوتی، ترجمه هم‌زمان و سامانه‌های پاسخگوی خودکار کاربرد گسترده‌ای دارد.
تولید محتوای مصنوعی (Deepfake و AI مولد)
مدل‌های مولد پیشرفته می‌توانند تصاویر، ویدئوها و صداهایی کاملاً واقعی تولید کنند. این تکنولوژی، فرصت‌هایی در زمینه تبلیغات، سرگرمی و هنر ایجاد می‌کند و حتی می‌توانید چالش‌هایی در حوزه امنیت و اخلاق به وجود بیاورد.
تحلیل‌های اقتصادی و مالی
یکی دیگر از کاربردهای مهم رشته هوش مصنوعی، انجام تحلیل‌های اقتصادی و مالی است. الگوریتم‌های هوش مصنوعی با تحلیل داده‌های مالی، امکان پیش‌بینی روندهای اقتصادی و شناسایی الگوهای بازار را فراهم می‌سازند. این موضوع به شرکت‌ها و سرمایه‌گذاران در تصمیم‌گیری‌های سریع و هوشمندانه کمک می‌کند.
امنیت سایبری
الگوریتم‌های یادگیری ماشین می‌توانند تهدیدات سایبری را از طریق تحلیل الگوهای داده شناسایی و در مراحل اولیه از نفوذ جلوگیری کنند. این ابزارها به طور مداوم به‌روزرسانی می‌شوند تا با حملات جدید مقابله کنند.
کاربردهای حقوقی
هوش مصنوعی در تحلیل اسناد حقوقی، شناسایی مفاد مهم قراردادها و حتی پیش‌بینی نتایج پرونده‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. این موضوع باعث افزایش بهره‌وری و کاهش هزینه‌های دادرسی میشود.
تجارت الکترونیک
رشته هوش مصنوعی می‌تواند فروشگاه‌های آنلاین را برای شخصی‌سازی تجربه خرید آماده کند و حتی با شناسایی نظرات جعلی، مانع از انجام تقلب‌های مالی شود. همچنین چت‌بات‌ها با پاسخ‌گویی سریع، نقش پشتیبان مشتری را ایفا می‌کنند.
بازاریابی هوشمند
کاربرد رشته هوش مصنوعی به حوزه بازاریابی رسیده است و با قابلیت‌های بسیار عالی خود، مدیران کسبوکار و فعالان این حوزه را با فرصت‌های بهتری روبرو می‌کند. در واقع هوش مصنوعی با تحلیل داده‌های رفتاری کاربران، به بازاریاب‌ها کمک می‌کند تبلیغاتی دقیق‌تر، هدفمندتر و مؤثرتر اجرا کنند.
رشته کامپیوتر و هوش مصنوعی
هیچ شکی وجود ندارد که هوش مصنوعی (AI) تنها شاخه جدایی‌ناپذیر از مهندسی علوم کامپیوتر است و بر ایجاد ماشین‌هایی متمرکز است که هوشمند هستند و درست مانند انسان کار می‌کنند و رفتار هوشمندانه‌ای از خود نشان میدهند. هوش مصنوعی بخشی از مجموعه‌های علوم کامپیوتر است که از مفاهیم علوم کامپیوتر در توسعه سیستم های هوشمند استفاده می‌کند.
اما هنوز تفاوت‌هایی بین علوم کامپیوتر و هوش مصنوعی وجود دارد. علوم کامپیوتر مفهومی کلی‌تر و متنوع‌تر است درحالی‌که هوش مصنوعی فقط اجرای آن است. اگرچه هم علم کامپیوتر و هم هوش مصنوعی در بازار امروزی دامنه خوبی دارند، اما هوش مصنوعی نیز در روزهای آینده نقش حیاتی و قوی‌تری خواهد داشت.
کنکور رشته هوش مصنوعی
ورود به رشته هوش مصنوعی در ایران از طریق کنکور کارشناسی ارشد امکان‌پذیر است. برخلاف تصور عموم، تحصیل در این رشته صرفا محدود به فارغ‌التحصیلان مهندسی کامپیوتر نیست. در واقع داوطلبانی با پیش‌زمینه تحصیلی متفاوت نیز می‌توانند در آزمون کارشناسی ارشد این رشته شرکت کنند، اما باید رشته کارشناسی آن‌ها در فهرست رشته‌های مجاز وزارت علوم قرار داشته باشد. از جمله رشته‌های پرمتقاضی برای شرکت در کنکور ارشد هوش مصنوعی میتوان به مهندسی کامپیوتر، مهندسی برق، مهندسی پزشکی، مهندسی صنایع (گرایش سیستم‌ها) و برخی رشته‌های علوم پایه اشاره کرد. برای داوطلبان سایر رشته‌ها، توصیه میشود حتما با مشاور تحصیلی یا دفترچه رسمی آزمون مشورت کنند تا از شرایط دقیق شرکت در این آزمون آگاهی کاملی داشته باشند
در کنکور ارشد هوش مصنوعی سؤالات به دو بخش عمومی و تخصصی تقسیم می‌شوند که بخش عمومی شامل دروس زبان، ریاضی 1، ریاضی 2، آمار و احتمال و ریاضیات گسسته است و دروس تخصصی شامل ساختمان داده‌ها، الگوریتم، مدار منطقی، معماری کامپیوتر، شبکه های کامپیوتری، سیستم عامل، نظریه زبان و ماشین، هوش مصنوعی، سیگنال و سیستم، پایگاه داده و الکترونیک دیجیتال هستند. رتبه قبولی در رشته هوش مصنوعی نیز همانند سایر رشته ها به تراز دانشجویان در کنکور بستگی دارد و در سال 99 میانگین درصد 10 دانشجوی برتر قبول شده در این رشته 55% بوده است.
معرفی گرایش های ارشد رشته هوش مصنوعی
در گرایش هوش مصنوعی مجموعه تکنیک هایی که برای طراحی یک عامل هوشمند موردنیاز است، آموزش داده میشود و هوشمندی به این صورت در نظر گرفته میشود که عامل موردنظر از طریق سنسورها و یا سایر منابع ورودی بتواند اطلاعاتی را کسب کرده و سپس بر اساس آن‌ها رفتار هوشمندانه‌ای را در طول زمان از خود نشان دهد و همچنین در سیستمهای پیشرفته بتواند این رفتار را به مرور زمان بهبود بخشد.
معرفی گرایش‌های ارشد رشته هوش مصنوعی
رشته هوش مصنوعی در مقطع کارشناسی ارشد، یکی از گرایش‌های مهم و محبوب به شمار می‌آید که آزمون ورودی آن بر اساس مجموعه‌ای از دروس تخصصی و عمومی برگزار می‌گردد. این گرایش با هدف تربیت نیروهای متخصص در زمینه‌های یادگیری ماشین، پردازش زبان طبیعی، بینایی ماشین و سامانه‌های هوشمند طراحی شده است. منابع آزمون، طیف گسترده‌ای از مباحث پایه‌ای و پیشرفته در علوم کامپیوتر و ریاضیات را در بر می‌گیرد.
برای قبولی در این گرایش، داوطلبان باید سه دسته درس را مطالعه کنند که در آزمون با ضرایب متفاوت سنجیده می‌شوند. در ادامه این درس‌ها را به همراه ضرایب آن‌ها معرفی می‌کنیم:
- زبان انگلیسی عمومی و تخصصی ضریب ۱ دارد و نقش آن بیشتر در درک متون فنی است.
- دروس ریاضی شامل ریاضی عمومی ۱ و ۲، آمار و ریاضیات گسسته هستند که با ضریب ۲ سنجیده می‌شوند.
- بخش تخصصی آزمون شامل چند دسته از جمله نظریه زبان‌ها و سیگنال‌ها با ضریب ۳، دروس کلیدی مانند ساختمان داده، طراحی الگوریتم و هوش مصنوعی با ضریب ۴ و درس‌هایی مانند معماری کامپیوتر، مدار منطقی و الکترونیک دیجیتال با ضریب ۲ میشود.
- سیستم‌عامل، شبکه‌های کامپیوتری و پایگاه داده نیز با ضریب ۳ ارزیابی می‌شوند.
دروس رشته هوش مصنوعی
دوره کارشناسی ارشد هوش مصنوعی به دو صورت پروژه محور و آموزش محور برای دانشجویان قابل انتخاب است. دانشجویان مقطع کارشناسی ارشد هوش مصنوعی موظف به گذراندن 32 واحد درسی هستند که این 23 واحد شامل 24 واحد درسی، 2 واحد سمینار و 6 واحد پایان نامه برای دانشجویان پروژه محور و 30 واحد درسی برای 2 واحد سمینار برای دانشجویان آموزش محور است.
مسیر انتخاب رشته هوش مصنوعی از ریاضی در دوره دبیرستان و سپس گذراندن یکی از گرایش های علوم کامپیوتر در دوره کارشناسی شروع میشود؛ لذا اگر دانشجویی از سایر رشته‌های دوره کارشناسی بخواهد در این رشته ادامه تحصیل دهد، برحسب صلاح‌دید گروه آموزشی باید از دروس جبرانی و پیش‌نیاز هوش مصنوعی واحدهایی را اخذ نماید. همچنین این دانشجویان با توجه به واحدهای پیش‌نیاز اخذ شده می‌توانند بین یک تا سه ترم سنوات نیز داشته باشند.
در جدول زیر لیست دروس جبرانی و دروس گروه 1، 2 و رشته هوش مصنوعی قابل‌مشاهده است:
رشته هوش مصنوعی در مقطع ارشد
همان‌طور که پیش‌تر گفته شد رشته هوش مصنوعی در مقطع ارشد و دکتری تدریس میشود که در مقطع کارشناسی علوم کامپیوتر اطلاعات عمومی دانشجویان از این فناوری تا سطح معقولی بالا رفته است و حال آن‌ها در مقطع ارشد از انواع مختلف فناوری‌های هوش مصنوعی و انواع روش‌های دسته‌بندی، پردازش اطلاعات و همچنین یادگیری ماشین است. دانشجویان پس از آشنایی با چهار حوزه بینایی ماشین، پردازش گفتار، پردازش زبان های طبیعی و داده کاوی به‌صورت تخصصی‌تر، بر اساس علاقه خود یکی را انتخاب کرده و ادامه واحدهای و پایان نامه‌‌شان را بر اساس آن انتخاب می‌کنند.
رشته هوش مصنوعی در دانشگاه های دولتی و آزاد
در این بخش قصد داریم تا در خصوص دانشگاه های دارای رشته هوش مصنوعی در ایران صحبت کنیم. رشته هوش مصنوعی در نوبت روزانه، شبانه، پردیس خودگردان، آزاد و غیرانتفاعی در دانشگاههای مختلفی در ایران تدریس میشود که در ادامه لیستی از این دانشگاهها برای علاقهمندان به رشته هوش مصنوعی ارائه شده است. اخیرا در گزارشی جزئیاتی درباره ظرفیت پذیرش دانشجو در این رشته در ایران نیز منتشر شده است.
از میان دانشگاههای دارای هوش مصنوعی نام 24 دانشگاه دولتی که این رشته را در سرفصل دروس خود دارند، دیده میشود و بسیاری از این دانشگاهها رشته هوش مصنوعی را در نوبت دوم و یا پردیس خودگردان خود نیز دارند.
از مجموعه دانشگاههای آزاد سراسر کشور، واحدهای زیر دارای رشته هوش مصنوعی هستند.
لیست دانشگاههای غیر انتفاعی کشور که علاقهمندان می‌توانند به تحصیل رشته هوش مصنوعی در آن‌ها بپردازند نیز در ادامه آورده شده است.
بهترین کشورها جهت تحصیل در رشته هوش مصنوعی
هوش مصنوعی رشته پرطرفدار جدیدی در میان دانشجویانی است که به دنبال تحصیل در خارج از کشور هستند. این امر عمدتاً توسط وضعیت صنعت در مورد این فناوری جدید فناوری تقویت میشود. هوش مصنوعی دارای طیف گسترده‌ای از فرصت‌ها در سراسر صنعت است که آن را به‌عنوان رقیب فناوری آینده جهانی تبدیل می‌کند. در اینجا ما بهترین دانشگاهها در 5 کشور برتر برای تحصیل در رشته هوش مصنوعی را معرفی می‌کنیم.
آلمان
University of Freiburg
آمریکا
- University of California, Berkeley
- University of Washington
- Georgia Institute of Technology
چین
Zhejiang University
انگلستان
University of Southampton
ژاپن (تفکیک شده از کره جنوبی به همراه موارد جدید)
- The University of Tokyo
- Kyoto University
- Osaka University (جدید)
- Tokyo Institute of Technology (جدید)
کره جنوبی (تفکیک‌شده از ژاپن + مورد جدید)
- KAIST – Korea Advanced Institute of Science & Technology
- Seoul National University
- POSTECH – Pohang University of Science & Technology
- Yonsei University (جدید)
کانادا
- University of Toronto
- University of British Columbia
- McGill University
استرالیا
- Australian National University (ANU)
- University of Melbourne
سنگاپور
- National University of Singapore (NUS)
- Nanyang Technological University (NTU)
فرانسه
- École Polytechnique
- Université PSL (Paris Sciences et Lettres)
اپلای رشته هوش مصنوعی در خارج از کشور و مدارک موردنیاز
فرآیند اپلای در رشته هوش مصنوعی بسته به مقطع تحصیلی موردنظر متفاوت است. تحصیل در مقطع لیسانس هوش مصنوعی، معمولا ۳ تا ۵ سال زمان می‌برد. در این مقطع دانشجو با پایه‌های برنامه‌نویسی، ریاضیات پیشرفته، رباتیک و سیستمهای هوشمند آشنا میشود. در برخی کشورها، این رشته به‌صورت مستقل ارائه نمی‌شود و باید آن را در قالب رشته‌هایی مانند علوم کامپیوتر یا مهندسی نرم‌افزار با گرایش AI دنبال کرد.
در مقطع ارشد، دانشجویان وارد مباحث تخصصی‌تری همچون یادگیری ماشین، بینایی کامپیوتر، شبکه‌های عصبی و پردازش زبان طبیعی می‌شوند. اکثر دانشگاهها انتظار دارند که متقاضیان، پیش‌زمینه مناسبی در برنامه‌نویسی، ریاضی و الگوریتم داشته باشند.
دکتری هوش مصنوعی مسیر پژوهش‌های عمیق و پیشرفته را فراهم می‌کند و معمولا شامل فعالیت‌های تحقیقاتی حول محورهایی مانند شناخت، درک زبان، ذهن مصنوعی یا سیستمهای خودآموز است. تحصیل دکتری تمام‌وقت حدود ۳ تا ۴ سال طول می‌کشد و اغلب با دریافت فاند یا کمک‌هزینه همراه است.
مدارک موردنیاز برای اپلای
مدارک موردنیاز برای اپلای رشته هوش مصنوعی، بسته به دانشگاه و کشور متفاوت است، اما موارد زیر در اکثر موارد مشترک هستند:
- آخرین مدرک تحصیلی و ریزنمرات ترجمهشده
- رزومه تحصیلی و حرفه‌ای (CV)
- انگیزه‌نامه (Statement of Purpose)
- دو الی سه توصیه‌نامه از اساتید یا کارفرمایان
- نمره آزمون زبان معتبر (IELTS / TOEFL)
- نمره آزمون‌های استاندارد (در صورت نیاز، مثل GRE)
- مقالات یا پروژه‌های تحقیقاتی (در صورت وجود)
- مدارک تمکن مالی
- تکمیل فرم اپلیکیشن آنلاین دانشگاه
- ایمیل معتبر برای ارتباط رسمی با دانشگاهها
شاخه‌های تحصیلی هوش مصنوعی
هوش مصنوعی در حال حاضر دارای زیرمجموعه‌های بسیاری است که از تکنیک های مختلفی استفاده می‌کند، ازجمله این زیرمجموعه‌ها میتوان موارد زیر را نام برد:
- منطق فازی (Fuzzy Logic)
- بینایی ماشین (Computer Vision)
- هوش مصنوعی توزیع‌شده (Distributed AI)
- اخلاق و فلسفه هوش مصنوعی (AI Ethics & Philosophy)
- هوش محاسباتی (Computational Intelligence)
- سیستمهای توصیه‌گر (Recommender Systems)
- یادگیری تقویتی (Reinforcement Learning)
- هوش مصنوعی در علوم شناختی (AI in Cognitive Science)
- پردازش داده‌های بزرگ (AI for Big Data)
در بسیاری از دانشگاهها دانشجویان این امکان را دارند تا بر اساس مهارت‌های شخصی و علاقه خود یکی از این گرایش‌ها را برای ادامه مسیر تحصیلی و کاری‌شان انتخاب کنند.
فارغ التحصیلان رشته هوش مصنوعی چه مهارت‌هایی کسب می‌کنند؟
یکی از سوالاتی که معمولا بیشتر افراد قبل از ورود به حوزه هوش مصنوعی با آن مواجه می‌شوند این است که فارغ‌التحصیلان این رشته، چه مهارت‌هایی کسب می‌کنند؟ در پاسخ به این سوال باید گفت که فارغ‌التحصیلان رشته هوش مصنوعی به مجموعه‌ای از مهارت‌های فنی، تحلیلی و پژوهشی مجهز می‌شوند که آن‌ها را برای طراحی و پیاده‌سازی سیستمهای هوشمند در حوزه‌های مختلف آماده می‌کند.
از جمله مهارت‌های کلیدی که فارغ‌التحصیلان یاد می‌گیرند، میتوان به تحلیل داده‌های پیچیده، طراحی الگوریتم‌های یادگیری ماشین، مدل‌سازی شبکه‌های عصبی عمیق، پردازش زبان طبیعی (NLP)، بینایی ماشین (Computer Vision) و یادگیری تقویتی (Reinforcement Learning) اشاره کرد.
این افراد بعد از اتمام دوره تحصیلی، توانایی ساخت و توسعه سیستمهای هوشمند مانند ربات‌ها، دستیارهای مجازی، سیستمهای توصیه‌گر، چت‌بات‌ها، سیستمهای شناسایی چهره و صوت و ابزارهای تشخیص تقلب را دارند. همچنین مهارت‌هایی در حوزه برنامه‌نویسی (به‌ویژه در زبان‌هایی مثل Python، R، یا C++)، کار با پایگاه داده‌ها، ابزارهای محاسبات ابری و چارچوب‌هایی مانند TensorFlow و PyTorch یاد می‌یرند. همچنین فارغ‌التحصیلان این رشته با اصول اخلاقی در هوش مصنوعی آشنا می‌شوند و می‌توانند در طراحی مسئولانه و عادلانه سیستمهای هوشمند نقش‌آفرینی کنند.
بازار کار رشته هوش مصنوعی
بازار کار رشته هوش مصنوعی هم در ایران و هم در کشورهای توسعه‌یافته، به شکل چشمگیری در حال رشد است. در کشور ایران، محدودیت‌هایی در بخش دولتی وجود دارد، اما بخش خصوصی، استارتاپ‌ها، شرکت‌های فناوری‌محور و مراکز دانش‌بنیان، به‌دنبال جذب نیروهای متخصص در حوزه هوش مصنوعی هستند.
در واقع این شرکت‌ها، از تحلیل داده و پردازش تصویر گرفته تا توسعه الگوریتم‌های یادگیری ماشین و طراحی سیستمهای هوشمند، فرصت‌های شغلی متعددی برای فارغ‌التحصیلان این حوزه فراهم کرده‌اند. همچنین با رشد فریلنسینگ و همکاری‌های دورکاری، افراد می‌توانند حتی در داخل ایران برای پروژه‌های خارجی (با درآمد دلاری) کار کنند.
در سطح جهانی، هوش مصنوعی یکی از داغ‌ترین و پرتقاضاترین حوزه‌های فناوری است. شرکت‌هایی مانند Google، Amazon، Microsoft، Tesla و Meta همواره در حال استخدام متخصصان یادگیری ماشین، بینایی کامپیوتر، پردازش زبان طبیعی و علوم داده هستند.
دستمزد بالا، مسیر شغلی سریع و امکان انجام پروژه‌های بزرگ از جمله جذابیت‌های این بازار به شمار می‌آید. همچنین در بسیاری از کشورها، تقاضا برای نیروی متخصص بسیار زیاد است و همین امر فرصت بسیار مناسبی برای فارغ‌التحصیلان این رشته به‌ویژه در مقطع کارشناسی ارشد و دکتری فراهم کرده است.
با گسترش تلاش‌های تحول دیجیتال در سراسر جهان، شرکت‌ها به دنبال متخصصان فناوری با مهارت‌هایی برای نوآوری، راه‌اندازی و مدیریت راه‌حل‌های هوش مصنوعی (AI) برای پیشرفت سازمان‌های خود هستند. هوش مصنوعی یک حوزه رو به رشد توسعه فناوری است و با توجه به پیچیدگی‌های مدیریت کلان داده و آموزش و تخصص در توسعه این فناوری، بسیاری از شرکت‌ها به دنبال استعدادهای هوش مصنوعی هستند. بازار هوش مصنوعی به ویژه با شیوع همه‌گیر کویید19 و تغییرات متعدد در مدل های کسبوکار در حال رشد است. شرکت‌ها در سرتاسر جهان برای کمک به اتوماسیون، مدیریت نیروی کار و تلاش‌های خود برای تحول دیجیتال، به هوش مصنوعی متمایل شده‌اند. بر اساس تحقیقات Grand View Research، بازار نرم افزار هوش مصنوعی در سال 2020 به حدود 62.3 میلیارد دلار رسید و انتظار می‌رود با سرعت خیره‌کننده‌ای همچنین به رشد خود ادامه دهد و تا سال 2028 به 997.8 میلیارد دلار برسد.
درآمد از رشته هوش مصنوعی
طبق پیش‌بینی منابع معتبری مانند Glassdoor، LinkedIn Insights، BLS، Gartner و McKinsey & Company، درآمد رشته هوش مصنوعی در سال ۲۰۲۵ یکی از بالاترین سطوح حقوق در حوزه فناوری را به خود اختصاص می‌دهد.
رشد شدید تقاضا برای متخصصان هوش مصنوعی (به‌ویژه در گرایش‌های تخصصی)، باعث شده است که حقوق‌ها در سطوح مختلف کاری (ابتدایی، متوسط و ارشد) روند صعودی چشمگیری داشته باشند. در ادامه، میانگین حقوق پیش‌بینی‌شده برای سال ۲۰۲۵ در گرایش‌های مختلف رشته هوش مصنوعی آمده است، اما باید توجه داشته باشید که این میزان حقوق بسته به کشور، شرکت، مهارت فرد و تجربه عملی می‌تواند تغییر کند:
| عنوان شغل | سطح ابتدایی (۰–۲ سال) | سطح میانی (۳–۵ سال) | سطح ارشد (۵ سال به بالا) |
| مهندس هوش مصنوعی (AI Engineer) | 100,000 تا 125,000 دلار | 135,000 تا 165,000 دلار | 180,000 تا 210,000 دلار |
| مهندس یادگیری ماشین (Machine Learning Engineer) | 95,000 تا 120,000 دلار | 130,000 تا 155,000 دلار | 165,000 تا 190,000 دلار |
| دانشمند داده (Data Scientist) | 90,000 تا 115,000 دلار | 120,000 تا 145,000 دلار | 155,000 تا 180,000 دلار |
| پژوهشگر هوش مصنوعی (AI Research Scientist) | 105,000 تا 135,000 دلار | 140,000 تا 165,000 دلار | 175,000 تا 205,000 دلار |
| مدیر محصول هوش مصنوعی (AI Product Manager) | 110,000 تا 135,000 دلار | 140,000 تا 165,000 دلار | 170,000 تا 195,000 دلار |
| مهندس رباتیک (Robotics Engineer) | 85,000 تا 110,000 دلار | 115,000 تا 140,000 دلار | 145,000 تا 175,000 دلار |
| مهندس NLP (پردازش زبان طبیعی) | 100,000 تا 125,000 دلار | 135,000 تا 160,000 دلار | 170,000 تا 200,000 دلار |
| مهندس بینایی کامپیوتر (Computer Vision Engineer) | 95,000 تا 120,000 دلار | 130,000 تا 155,000 دلار | 165,000 تا 195,000 دلار |
| معمار هوش مصنوعی (AI Architect) | 130,000 تا 160,000 دلار | 170,000 تا 200,000 دلار | 210,000 تا 240,000 دلار |
| متخصص عملیات هوش مصنوعی (AI Operations Specialist) | 75,000 تا 95,000 دلار | 100,000 تا 120,000 دلار | 125,000 تا 160,000 دلار |
| توسعه‌دهنده نرم‌افزار AI (AI Software Developer) | 90,000 تا 115,000 دلار | 120,000 تا 145,000 دلار | 155,000 تا 185,000 دلار |
| مهندس کلان‌داده (Big Data Engineer) | 95,000 تا 120,000 دلار | 130,000 تا 160,000 دلار | 165,000 تا 200,000 دلار |
| مهندس DevOps هوش مصنوعی (AI DevOps Engineer) | 100,000 تا 125,000 دلار | 135,000 تا 165,000 دلار | 170,000 تا 200,000 دلار |
| استراتژیست یا مشاور AI (AI Strategist/Consultant) | 110,000 تا 135,000 دلار | 140,000 تا 165,000 دلار | 175,000 تا 205,000 دلار |
