استخراج داده به جای چشم دوختن به چاه نفت؛ تقابل علم داده و اقتصاد

متخصصان علم داده و اقتصاد فکر می‌کنند بالاخره روزی می‌آید که داده به جای نفت نقش کالای استراتژیک را در اقتصاد جهان بازی کند. امروز در هوشیو به این پرسش‌ها پاسخ می‌دهیم و جایگاه علم داده که حتی می‌تواند نقش نفت در اقتصاد کشورها بازی کند را بررسی می‌کنیم.

اخیرا پیامی در واتس‌اپ برای شما ارسال شده که از تغییر سیاست‌های حریم خصوصی در این پیام‌رسان خبر می‌دهد. شما و خیلی دیگر از کاربران نگران این هستید که داده‌‌های حریم خصوصی شما با شرکت‌های متفرقه به اشتراک گذاشته شود. هر چند واتس‌اپ اخیرا اعلام کرده داده‌ها را با فیسبوک به اشتراک نمی‌گذارد اما آیا می‌توانیم بگوییم هیچ داده‌ای به اشتراک گذاشته نمی‌شود. متخصصان علوم داده و اقتصاد احتمالا نظر دیگری دارند، مخصوصا وقتی شما دکمه «مقررات و ضوابط» را در برنامه‌های اینترنتی بدون مطالعه موارد آن تیک می‌‌زنید!

«کلایو هامبی» که استاد رشته ریاضیات است در سال ۲۰۰۶ جمله معروفی گفته است که بار دیگر به واسطه مقاله اکونومیست خبرساز شده است: «ارزشمندترین دارایی دنیا دیگر نفت نیست، بلکه داده است».

استخراج داده به جای چشم دوختن به چاه نفت

به نظر می‌رسد داده که به صورت کلان در علوم داده به آن پرداخته می‌شود، توانسته جایگاه نفت، به عنوان ماده حیاتی جهان را پر کند. نفت قبل از فروش، حفاری، استخراج و پالایش می‌شود، داده‌ها هم دقیقا قبل از اینکه برای کاربردهای گوناگون مورد استفاده قرار بگیرند، جمع‌آوری، تحلیل و پردازش می‌شوند. متخصصان علوم داده از داده‌ها در سیستم‌های نظارتی، در بهبود عملکرد اقتصادی و یا حتی دستکاری در نتایج انتخابات نیز استفاده می‌کنند. داده‌ها زیربنای موفقیت شرکت‌های بزرگی مثل آمازون، گوگل، فیسبوک، اسپاتیفای، نتفلیکس و سایر شرکت‌های چند ملیتی و ثروتمند هستند.

«لرد کلوین» که همه او را با نظام اندازه‌گیری دمای کلوین می‌شناسند درباره ارزش داده گفته است: «وقتی امکان اندازه‌گیری گفته‌های شما وجود دارد و شما دانسته‌های‌تان را در قالب عدد و رقم عرضه می‌کنید، یعنی دست کم آن موضوع را می‌شناسید. از سوی دیگر وقتی نتوانید از عدد و رقم برای بیان دانش‌تان استفاده کنید، سطح اطلاعات شما درباره آن موضوع رضایت‌بخش نیست…».

علوم داده، یادگیری ماشین و هوش مصنوعی در استفاده از داده‌ها، فرایند‌ها و استانداردهای کاری جدیدی ایجاد می‌کنند. پژوهشگران موسسه مکنزی معتقدند، هوش مصنوعی تا ۱۳ تریلیون دلار به بازار اقتصاد تزریق خواهد کرد. هوش مصنوعی به صورت تصاعدی در حال رشد است. البته برای ایجاد مدل‌های موفقیت‌آمیز به صدها پتابایت داده نیاز است. بر اساس پژوهشی که توسط موسسه ترنسفورما اینسایتز منتشر شده، این حجم از داده تا سال ۲۰۳۰ از محل اتصال ۲۵ میلیارد دستگاه مختلف به اینترنت تولید خواهد شد.

البته هم کارشناسان اقتصاد و هم متخصصان علم داده و اقتصاد به خوبی می‌دانند که هر پدیده‌ای مزایا و معایب خودش را دارد. همان‌طور که سوخت نفت باعث افزایش آلودگی می‌شود، جمع‌آوری داده‌ها هم حریم خصوصی را زیر سوال می‌برد و در ذهن مردم نگرانی ایجاد می‌کند. با این حال داده‌‌ یک منبع تجدیدپذیر است و دائما تولید می‌شود اما ذخیره نفت رو به پایان است و در نهایت یک روز خبری از نفت در کره زمین نخواهد بود.

سیاست‌های جدید حریم خصوصی که توسط واتس‌اپ وضع شده هیاهوی بسیاری را در میان کاربران این پیام‌رسان ایجاد کرده است. مارک زاکربرگ که پیشاپیش از این عکس‌العمل‌ها خبر داشته باز هم نسبت به اجرای این تغییر سیاست‌ها اصرار کرده است، چون او به خوبی می‌داند این تغییر شیوه مزایای زیادی برای او به همراه دارد. او زمانی که در سال ۲۰۱۴ به عنوان مدیر فیسبوک، واتس‌اپ را خرید فقط به چشم یک اپلیکیش به آن نگاه نمی‌کرد، زاکربرگ در واقع یک پایگاه داده حاوی اطلاعات ۵۰۰ میلیون نفر را خرید که حالا به ۲ میلیارد نفر رسیده است. به هر حال داده نقد شونده‌ترین دارایی این روزهاست! اگرچه واتس‌اپ پیام‌های شخصی کاربران را نمی‌خواند اما متخصصان علوم داده معتقدند،‌ در صورت اشتراک‌گذاری داده‌های حساس با اپلیکیشن‌های متفرقه‌ای که توسط کاربران نسخه تجاری واتس‌اپ مورد استفاده قرار می‌گیرد ممکن است این شکاف ایجاد شده در داده‌ها باعث دسترسی هکرها به تمام اطلاعات کاربران شود.

تبلیغات اختصاصی نمونه خوبی از حمله اپلیکیشن‌های متفرقه به کاربران است، آن هم وقتی در آسیب‌پذیرترین حالت ممکن هستند. هیچ آرشیوی از این تبلیغ‌ها وجود ندارد، پس هیچ مدرکی موجود نیست که انتشار اخبار جعلی را اثبات کند. خوب است به این نکته توجه کنیم که ما اگرچه مالک دستگاه‌های هوشمندی مثل موبایل و تبلت هستیم اما داده‌هایی که درون این دستگاه‌ها وارد می‌کنیم در اختیار شرکت‌های مختلف قرار می‌گیرند. هر اپلیکیشنی که امروز از آن استفاده می‌کنیم به تمام داده‌های حساس ما دسترسی دارد چون ما با تیک زدن همان گزینه مقررات و ضوابط این اجازه را به آنها داده‌ایم. این موضوع باعث شده تا حتی مفهومی به اسم اقتصاد توجه شکل بگیرد که اقتصاددانان در آن نظریه‌های جدیدی ارائه کرده‌‌اند.

نفت علاوه بر اقتصاد بر سایر جنبه‌های زندگی انسان نیز اثر گذاشته است اما آثار زیست‌محیطی آن باعث شده تا دنبال جایگزین‌های دیگری باشیم. داده‌ها هم به شرطی که دچار مشکل حریم خصوصی نشوند، می‌توانند منشا تحولات بزرگی در زندگی بشر باشند.
به نظر شما آیا ممکن است به زودی سیستم‌های اقتصادی کشورهای نفت‌خیز به جای فروش نفت به فروش داده روی بیاورند؟