فهم حیوانات با هوش مصنوعی: آیا فناوری می‌تواند محیط زیست را متحول کند؟

شاید در ابتدا فهم حیوانات با هوش مصنوعی بی‌فایده به نظر برسد، حتی اگر با موفقیت انجام شود؛ اما به ادامه داستان توجه کنید. گونه‌ای از پرندگان آوازخوان ساکن استرالیا موسوم به «مرغ عسل‌خوار Regent Honeyeaters» گویی نحوه‌ی آوازخوانی را از خاطر برده‌اند. زیستگاه این پرنده به شدت تخریب شده و تعداد آن رو به کاهش است. آن دسته از پرندگانی که کماکان در زیستگاه‌های خود باقی مانده‌اند، پراکنده شده‌اند. پرندگان نر نیز از این زیستگاه‌ها فاصله گرفته‌اند و متاسفانه امکان آموزش آوازخوانی به پرندگان جوان از آنها سلب شده است. گویی آنها دیگر قادر نیستند به زبان خودشان صحبت کنند. اگر صدای این پرندگان به تدریج از بین برود، آنها از ابزار اصلی خود برای جلب توجه پرندگان ماده محروم خواهند شد.

از طرف دیگر، انسان‌ها نمی‌توانند دست از حرف زدن بردارند. بر اساس برآوردها، مردم جهان به حدود 7000 زبان صحبت می‌کنند. تقریباً %25 شهروندان آمریکایی مدعی شده‌اند که قادرند به دو زبان صحبت کنند. %60 اروپایی‌ها نیز ادعایی مشابه دارند. دوزبانگی در آسیا و آفریقا نیز به وفور دیده می‌شود. آنها در کنار گویش‌های محلی و منطقه‌ای به زبان‌های رسمی نیز صحبت می‌کنند. اما هیچ‌کس در سیاره ما قادر نیست به زبان سگ‌ها یا گربه‌ها حرف بزند.

فهم حیوانات کار دشوار و پیچیده‌ای است. بسیاری این پرسش را مطرح می‌کنند که آیا حیوانات زبان دارند؟ اگر جواب این پرسش مثبت باشد، باید دید آیا آنها به غیر از مسئله‌ی بقا درباره چیز دیگری حرف می‌زنند؟ احتمالاً بسیاری از گونه‌ها فاقد این توانایی باشند. اما سریال‌ها و نمایش‌های مختلف تلویزیونی در طی سالیان گذشته این نوید را داده‌اند که می‌توان با طبیعت سخن گفت. خبر خوب این است که شاید فهم حیوانات با هوش مصنوعی میسر شود. اما اختراع دستگاهی که انسان در گوش خود تعبیه کند و معنای صدای پرندگان را دریابَد، تصوری اشتباه است.

تفاوت انسان و حیوان

جیمز سویج – اکولوژیست رفتاری در دانشگاه چستر University of Chester و دانشگاه آنگلیا راسکین Anglia Ruskin University – در مصاحبه با Engadget اظهار داشت: «یکی از قابلیت‌های اصلی انسان‌ که او را از حیوانات متمایز می‌کند، قدرت برقراری ارتباط است. بعید است حیوانات با یکدیگر مکالمه کنند.»

حال اگر این پرسش برایتان به وجود آمده که دلفین‌ها چگونه در مراکز نگهداری با افراد صحبت می‌کنند یا شمپانزه‌ها چگونه زبان اشاره را انجام می‌دهند، به پیچیدگی این پرسش پی برده‌اید و اینجاست که فهم حیوانات با هوش مصنوعی می‌تواند کمک زیادی کند. درک زبان انسان توسط حیوانات به میزان قابلیت شناختی آنها بستگی دارد. مسئله‌ اول این است که زبان حیوانات چه ویژگی‌هایی دارد.

جوسی کارلگرن – زبان‌شناس محاسباتی – در مصاحبه با Engadget بیان کرد: «یکی از خصوصیات بارز ارتباط انسان، ترتیبی بودن آن است. زبان انسان توکن واژه دارد که با ترتیب خاصی ادا می‌شوند.»

حیوانات نمی‌توانند به شیوه انسان‌ها به برقراری ارتباط بپردازند. دلایل آن را نه تنها می‌توان به اندام‌های صوتیِ متفاوت، بلکه به محیط زیست، نیازهای جمعی و غیره نسبت داد.

مطالعه طولانی‌مدت بر روی گونه‌ای از سنجاب‌های مرغزار نشان می‌دهد که آنها چیزی شبیه به واژگان دارند. دانشمندان با پوشیدن لباس‌های رنگی مختلف در زمان‌های مختلف به سراغ حیوانات رفتند. سنجاب‌های مرغزار این گونه واکنش نشان می‌دادند: «زنی که پیراهن آبی به تن دارد، دوباره برگشته است» یا «این بار فردی که پیراهن زرد می‌پوشید، آمده است».

کان اسلوبودچیکوف – محقق ارشد در این آزمایش – در سال 2013 در مصاحبه با The Atlantic گفت: «این پیچیده‌ترین زبان در میان حیوانات بود که پرده از اسرارش برداشتیم.»

حیرت‌آور مثل دلفین

اگرچه با یافته‌ی فوق این احتمال قوت می‌گیرد که زبان حیوانات دارای واژگان مخصوص خود است، اما به احتمال زیاد نوعی محدودیت تکاملی یا فرگشتی بر آن حاکم است. شاید حیوانات بتوانند چیزی را با صدا یا واژه نشان دهند، اما این کار فقط از روی نیاز است. برای نمونه، سنجاب‌های مرغزار به بیان احساسات‌شان نمی‌پردازند یا درباره اهداف‌شان در زندگی تبادل نظر نمی‌کنند. سویج در ادامه خاطرنشان کرد: «حیوانات با زبان‌شان اطلاعاتی را به یکدیگر منتقل می‌کنند چرا که این کار برایشان فایده می‌رساند.» این اولین اقدام برای فهم حیوانات با هوش مصنوعی بود.

اما حیوانی مثل دلفین را تصور کنید که شکارچیان طبیعی کمتری دارد و از قابلیت‌های شناختی بالایی بهره می‌برد. بنا به اظهارات محققان، شواهد نشان می‌دهد که احتمالاً حیوانات درباره چیزهای دیگری نیز با یکدیگر صحبت می‌کنند. سویج این چنین توضیح می‌دهد: «به نظر می‌رسد دلفین‌ها نام خاصی دارند و برای صدا کردن سایرین از این نام‌ها استفاده می‌کنند. گویا دلفین‌ها نامی برای خودشان انتخاب می‌کنند.»

این پدیده توجه برخی از محققان را به خود جلب کرده است. محققان ابراز امیدواری کرده‌اند که به وسیله فهم حیوانات با هوش مصنوعی می‌تواند پرده از اسرار زبان دلفین‌ها بردارد.

به امید فهم حیوانات با هوش مصنوعی

آیا به راستی هوش مصنوعی می‌تواند رازهای زبانی حیوانات را برملا کند؟ پیشتر هوش مصنوعی عملکرد موثری در رمزگشایی از زبان انسان‌ باستان داشته است. آیا دلیل خاصی وجود دارد که دلفین‌ها با انسان باستان فرق داشته باشند؟ خب انسان‌ها همیشه بر این باورند که راهکارشان تنها راهکار موجود است و سایر جانداران از این محروم‌اند. برقراری ارتباط فقط به واژگان محدود نمی‌شود. لحن، زمان‌بندی، بافت، حالات چهره و غیره نیز در ارتباطات انسانی نقش دارند. حالا این موارد را به دنیای دلفین‌ها تعمیم دهید؛ حال خودتان می‌بینید که مسائل چقدر سریع پیچیده می‌شوند. انقدر پیچیده که پافشاری انسان برای فهم حیوانات با هوش مصنوعی برایتان قابل هضم می‌شود.

آقای کارلگرن با رویکردی خوش‌بینانه می‌گوید: «هنوز امید در دل‌مان زنده است: اگر پیکره بزرگی متشکل از اصوات دلفین‌ها گردآوری کنیم، شاید قادر به تفکیک آنها باشیم. هوش مصنوعی ابزاری که امید را در دل‌مان زنده نگه داشته تا بلکه این داده‌ها به شکل کارآمد پردازش کنیم و به داده‌های مد نظرمان دست یابیم.»

سویج نیز بیان داشته است: «انسان‌ها عملکرد خوبی در تفکیک تفاوت‌های آکوستیک اصوات حیوانات دارند. با پیشرفت الگوریتم‌های هوش مصنوعی برای طبقه‌بندیِ سیگنال‌ها، امیدواریم به زودی به سطحی فراتر از عملکرد انسان برسند. البته که به نشانه‌های خوب و امیدوارکننده‌ای نیز دست یافته‌ایم.»

دانشمندان در سال 2017 موفق به شناسایی چندین صدای بوزینه‌های کوچک آمریکایی شدند. این دستاورد با حدود %90 دقت حاصل آمد. در همان سال، تیم دیگری از دانشمندان قرار دادن تصاویری از حالات چهره گوسفندان در اختیار هوش مصنوعی توانستند نشان دهند که این حیوانات در حالت روحی ناآرامی به سر می‌برند. ترکیب این یافته‌ها می‌تواند بینش دانشمندان را در خصوص نحوه‌ی تکلم حیوانات ارتقاء دهد.

بنا به اعلام دانشمندان، در دهه‌های آتی گام‌های بسیار موثری در این زمینه برداشته خواهد شد، حتی اگر نرم‌افزاری شبیه به Google Translate برای ترجمه صحبت‌های حیوانات تولید نشود. این سوال نیز مطرح است که آیا چنین دستاوری اصلاً مورد توجه کسی قرار خواهد گرفت یا خیر. سویج می‌گوید: «چنین برخوردی با حیوانات آنها را مجدداً چندین رده پایین‌تر از انسان قرار می‌دهد. ممکن است هوش مصنوعی به ابزار هوشمندی در مراکز نگهداری حیوانات تبدیل شود، اما با ابزارهای موجود نیز می‌توان اقدامات بسیار مهمی انجام داد.»

جدیدترین اخبار هوش مصنوعی ایران و جهان را با هوشیو دنبال کنید