تحول مطالعات باستان شناسی به وسیله امکانات «علوم انسانی دیجیتال»

تحول مطالعات باستان شناسی به وسیله امکانات «علوم انسانی دیجیتال» سبب شده نتایج جدیدی در مورد دوران‌های آغازین زندگی بشر کشف شود؛ سیر پرزحمت کسب اطلاعات در مورد اشیاء دست‌ساز و دست‌نوشته‌ها سبب شده است که یافتن شواهد و مدارک برای تدوین نظریات تاریخی و تشخیص الگوهایی در رخدادهای گذشته به کندی پیش برود. کتیبه‌خوان‌ها (محققانی که متون تاریخی نوشته شده بر روی اجسام بادوامی نظیر سنگ، فلز یا سفال را مطالعه می‌کنند) با استفاده از آن چه در مورد گنجینه‌های اطلاعات و دیتابیس‌های دیجیتال می‌دانند، با تکیه بر روش‌هایی همچون جستجوهای «تطبیق رشته»ای به یافتن شباهت‌های متنی و بافتی می‌پردازند. با این وجود، آن چه که کار را دشوارتر می‌کند، علاوه بر جستجوهای دیجیتالی که نتایج مرتبط را حذف یا پنهان می‌کنند، متونی هستند که در محیط/بافت اصلی خود یافت نمی‌شوند. از آدم و حوا گرفته تا اساطیر یونان، دامنۀ جستجو گسترده است و پژوهشگران برای جزئیات بیشتر به استفاده از فناوری‌هایی نظیر هوش مصنوعی و یادگیری ماشینی روی آورده‌اند. اغلب پژوهش‌های علمی تا به امروز بر روی این این مهم تأکید داشته‌اند که آدم و حوا احتمالاً ژن خود را به نسل‌های بعد از خود منتقل کرده‌اند؛ با این وجود، این روایت چیزی نیست که مورد علاقۀ انجیل باشد؛ در حالی که اجداد نَسَبی ما همان اجداد ژنتیکی ما هستند، اما بالعکس آن صدق نمی‌کند.

تحول مطالعات باستان شناسی به وسیله امکانات «علوم انسانی دیجیتال» هنگامی آغاز شد که در سال 2004، رایانه‌ای ساخته شد که زندگی روی زمین را شبیه‌سازی می‌کرد. هدف از ساخت آن، یافتن آخرین جدِ مشترک انسان‌ها بود. با اینکه در مقایسه با گذشته، پژوهشگران سختگیری‌های بیشتری برای اثبات وجود جدّ مشترک به خرج دادند، اما نتایجی که در مجلۀ نِیچر به چاپ رسید نشان داد که تنها جدّ مشترک اخیر به دو یا سه هزار سال پیش بازمی‌گردد. به کارگیری هوش مصنوعی و تکنیک‌های یادگیری ماشینی، در کنار داستان آدم و حوا، سبب شده سرعت چنین پژوهش‌هایی افزایش پیدا کرده و توجه‌ها به اطلاعات نادیده‌گرفته‌شده جلب شود. اما این روش موسوم به «علوم انسانی دیجیتال»، در جنگ با سرمایه‌گذاری بیشتر بر روی کاربردهای آتی هوش مصنوعی است.

تحول مطالعات باستان شناسی به وسیله امکانات «علوم انسانی دیجیتال» در حوزۀ عمل محدودیت‌هایی دارد؛ ترمیم و بازسازی اشیاء دست‌ساز مسئلۀ سختی برای مدل‌های بینایی رایانه هستند. کارهای قبلی – همچون الگوریتم‌هایی که آموخته‌اند اسناد و عکس‌ها را دوباره سرهم‌بندی کنند – نتوانسته‌اند تنزل کیفیت تکه‌ها، تصاویر غیرواضح یا سرهم‌بندی غیردقیق را جبران کنند.

پژوهشگران از هوش مصنوعی برای بازیابی متون یونانی استفاده می‌کنند

متون باستانی که بر روی لوح‌های سنگی نوشته شده‌اند، مانند آن‌هایی که در یونان یافت شده‌اند، به درک و فهم ما از تاریخ تمدن‌های گذشته کمک شایانی می‌کنند. با این حال، این کتیبه‌های گرانبها با قدمت 2600 ساله، از گزند زمان در امان نبوده‌اند. این آثار در معرض آسیب‌های فراوانی قرار گرفته‌اند و برخی قسمت‌ها و گاهی هم تمام‌شان از بین رفته‌اند. مورخان معمولاً برای پر کردن این شکاف‌ها و بازسازی بخش‌های از دست رفته، بر رشته‌ای به نام کتیبه‌نویسی اتکا می‌کنند که از «ملاحظات دستوری و زبانی، طرح‌بندی و شکل، شباهت‌های متنی و بافت تاریخی» برای حدس در مورد محتوای اصلی متن استفاده می‌کند. تحول مطالعات باستان شناسی به وسیله امکانات «علوم انسانی دیجیتال» به باستان‌شناسی امکان داده که کتیبه‎ها را به وسیله هوش مصنوعی بازیابی کنند. از آنجایی که این فرآیندی بسیار پیچیده و زمان‌بر است، تیم پشتیبان هوش مصنوعی DeepMind گوگل با همکاری دانشگاه آکسفورد در صدد توسعۀ Pythia برآمدند؛ Pythia اولین مدل بازیابی متون باستانی است که از شبکه‌های عصبی عمیق برای بازیابی حروف جاافتاده از متن (اصلی) آسیب‌دیده استفاده می‌کند و تحول مطالعات باستان شناسی به وسیله امکانات «علوم انسانی دیجیتال»  را ممکن می‌سازند.

هوش مصنوعی و احیاء تاریخ

فناوری هوش مصنوعی در سال‌های اخیر تأثیر عمیقی بر طیف گسترده ای از صنایع داشته است و تقریباً همه جنبه‌های زندگی را در این فرآیند متحول کرده است. در حالی که بیشتر صحبت‌‌های پیرامون هوش مصنوعی بر نحوه تأثیر آن بر نیروی کار متمرکز شده است، نمی‌توان منکر کاربردهای فراوان آن در حوزه‌های مختلف شد. یکی از این حوزه‌‌ها باستان‌شناسی است، که در آن، هوش مصنوعی به تجزیه و تحلیل مقادیر زیادی از داده‌‌ها در مدت زمان کوتاه و کشف الگوهای پنهان کمک می‌کند.  هوش مصنوعی چه برای بازیابی متون یونان باستان، ترجمه زبان‌های گمشده، سرهم کردن مجدد مصنوعات باستان‌شناسی آسیب دیده یا حتی کشف الگوهای پنهان در خطوط نازکا استفاده شود، روز به روز به ابزار مهم‌‌تری برای باستان‌شناسان تبدیل می‌شود و به آن‌ها کمک می‌کند تا تاریخ را زنده کنند.

تحول مطالعات باستان شناسی به وسیله امکانات «علوم انسانی دیجیتال» باعث امکان پیش‌بینی‌های متفاوتی در مورد گذشته انسان شده است. با نگاهی به تحولات مستمر، می‌توان گفت هوش مصنوعی در آینده‌ای نه چندان دور، نشان خواهد داد آدم و حوا چطور زندگی می‌کردند. با تکیه بر این فناوری، پاسخ بسیاری از پرسش‌های خود را خواهیم گرفت.

انواع کاربردهای هوش مصنوعی در صنایع مختلف را در هوشیو بخوانید