دستاورد سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران : دسترسی محققان ایرانی به منابع و بازیابی هوشمند آن‌ها
تیم تحریریه- ۲۵ آبان ۱۴۰۰
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران توانسته است راهکارهای فناورانه برای خدمات نوین خود ایجاد کند. این سازمان علاوه بر راه‌اندازی مرکز نوآوری، سعی کرده است چالش‌های خود را با کمک شرکت‌های دانش‌بنیان رفع کند.
مظفر پاسدار شیرازی، معاون توسعه مدیریت و منابع انسانی و سرپرست معاونت دیجیتال سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران در این باره گفته است که طبق اساسنامه، وظایفی بر عهده سازمان اسناد و کتابخانه ملی گذاشته شده است؛ وظایفی همچون گردآوری کتب منتشره، نشریات، اسناد، مقالات، پایان‌نامه‌ها و منابع غیرکتابداری مانند عکس و پوستر؛ به همین خاطر، پس از بررسی‌هایی که در این خصوص انجام گرفته، این نتیجه به دست آمده است که با اصلاح رویکردها و فرایندهای مرسوم، بهبودهایی در گردآوری منابع ایجاد خواهد شد.
وی به تحولات دیجیتالی و به کار بردن فناوری هوش مصنوعی در این خصوص اشاره کرد و گفت: «اگر بخواهیم نگاه بلندمدت‌تری داشته و نتایج درخشان‌تری داشته باشیم، این اقدام کافی نیست و نیازمند تحول دیجیتال هستیم. تحول دیجیتال به دغدغه‌های زیادی چون سهولت دسترسی پژوهشگران، عدالت دسترسی در سراسر ایران و جست‌وجوی دقیق و بازیابی هوشمند منابع پاسخ خواهد داد. بر این اساس، تلاش کردیم خدمات دیجیتال را مبتنی بر علم داده، هوش مصنوعی و بلاکچین توسعه دهیم و برای نیل به این هدف، اقدامات و برنامه‌های مختلفی را اجرایی کردیم.»
اصلاح فرایندهای سنتی بدون در نظر گرفتن فناوری‌های نوین
پاسدار شیرازی، اصلاح فرایندهای سنتی را بدون اینکه فناوری‌های نوین در نظر گرفته شود، امکان‌پذیر ندانست و اظهار داشت: «بازوی اجرایی ما برای به کارگیری این فناوری‌ها و همکاری با شرکت‌های دانش‌بنیان و استارتاپ‌ها، مراکز نوآوری و توسعه کسب‌وکارهای دادهمحور است که توجه ما بیشتر بر شرکت‌های دانش‌بنیان بوده است؛ اما درحال‌حاضر، ما به این نتیجه رسیده‌ایم که سازمان اسناد و کتابخانه ملی به عنوان بزرگ‌ترین گنجینه خط و زبان فارسی، قادر است حضور فعالان به این عرصه را هرچه جدی‌تر آغاز کند.»
وی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران را در برابر کسب‌ورها بهخصوص کسب و کارهایی که اساس آن‌ها دادهمحور است، موظف به خدمت‌رسانی دانست و یادآور شد: «در این راستا مرکز نوآوری و توسعه کسب‌وکارهای دادهمحور در ساختمان نخستین آرشیو ملی در خیابان نوآفرین با حمایت وزارت ارتباطات و معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری راه‌اندازی شد. حتی ما سعی کرده‌ایم بخش خصوصی را دعوت به همکاری کنیم.»
سرپرست معاونت دیجیتال سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران از جمله بخش‌های این مرکز نوآوری را فضای کار اشتراکی، شتاب‌دهنده دادهمحور و آکادمی لیبتک عنوان کرد و ادامه داد: «ما تلاش کرده‌ایم ذیل مرکز نوآوری و توسعه کسب‌وکارهای دادهمحور، برند لیبتک به معنای فناوری‌های کتابخانه‌ای را برجسته کنیم. در این عرصه برای رفع چالش‌های این سازمان سه رویداد برگزار کردیم: لیبتک 1، لیبتک ۲ و لیبتک ۳.»
پاسدار شیرازی، رویداد ویتا (لیبتک 1) را در سال ۱۳۹۸ به عنوان رویداد اول و ازجمله رویدادهای برگزارشده دانست که خروجی آن سامانه «سندجو» است که طی آن برای رفع چالش جست‌وجوپذیر کردن میراث مستند، راهکارهای فناورانه (مبتنی بر پردازش تصویر) ارائه و پیاده‌سازی شده است.
پردازش پایان‌نامه و مقاله
وی با بیان اینکه برای پروژه بزرگ پردازش خودکار سه گام برداشته‌ایم، توضیح داد: «پردازش پایان‌نامه و مقاله و پردازش توصیفی کتاب»، «تشخیص موضوع در حوزه تعیین رده‌بندی» و «تعیین برچسب موضوع» از جمله این اقدامات است؛ از این رو، در رویداد لیبتک ۲ داده‌های تگ‌خورده که از سوی متخصصین سازمان اسناد و کتابخانه ملی انجام گرفته است، در اختیار مخاطبین قرار دادیم. در این رویداد تیم برگزیده انتخاب شد و در نهایت وارد عقد قرارداد با آن‌ها شدیم و امیدواریم که خروجی این قرارداد تبدیل به یک سامانه دستیار فهرست‌نویس شود.»
به گفته این فعال حوزه کتابخانه دیجیتال، سامانه دستیار فهرست‌نویس این کمک را می‌کند که وقتی متن کتاب از طریق هوش مصنوعی به اختیار سامانه داده می‌شود، رده‌بندی کتاب را پیشنهاد دهد.
مظفر پاسدار خاطرنشان کرد: «در حوزه تشخیص موضوع نیز از شهریور امسال رویداد لیبتک ۳ آغاز شده و در این خصوص امید داریم که یک سامانه با دقتی ویژه برای پیشنهاد برچسب موضوع به متن کتاب را در پایان این رویداد داشته باشیم.»
نتیجه تعامل سازمان اسناد و کتابخانه ملی
معاون توسعه مدیریت و منابع انسانی و سرپرست معاونت دیجیتال سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران گفت: «درحال‌حاضر، توانسته‌ایم پایان‌نامه و مقاله را موفقیت‌آمیز پیش ببریم؛ اما در خصوص کتاب تاکنون نتوانسته‌ایم به طور کامل موفق عمل کنیم. دلیل این مسئله پیچیدگی‌های کتاب بهخصوص برای الصاق برچسب موضوعی آن است.» وی اظهار داشت که این سازمان امیدش را از دست نمی‌دهد و ان‌شاءالله امیدواریم پس از تکمیل این پروژه، کمک شایانی به بهبود جست‌وجو و فهرست‌نویسی بشود.
پاسدار شیرازی ادامه داد: «این اقدامات ویژه و به کارگیری هوش مصنوعی با این مختصات در کتابخانه‌های جهان سابقه ندارد و تجربه جدیدی در این باره است.»
وی افزود: «با کمک این فناوری در گفتمان‌سازی حوزه لیبتک مقاله‌ای را در ایفلا (فدراسیون بین‌المللی انجمن‌ها و مؤسسات کتابداری) منتشر کرده‌ایم و تلاشمان این است که علاوه بر اطلاع‌رسانی در داخل کشور بتوانیم پرچم ایران را در سمینارها و کنفرانس‌های بین‌المللی نیز بالا ببریم.»
مظفر پاسدار شیرازی در پایان گفت: «اتفاق دیگر در حوزه تحول دیجیتال آن است که بتوانیم به کسب و کارهای دادهمحور سرویس‌دهی داده‌های کلان داشته باشیم. در گام نخست توانستیم سرویس‌دهی داده‌های کلان را برای کسب‌وکارهای داده‌محوری که در حوزه کتاب فعال هستند، در ارائه وب‌سرویس بانک کتاب‌شناسی داشته باشیم. همین‌طور ما یک گنجینه بانک مستندات مانند مستندات نام، مستندات جغرافیا و… داریم که آن‌ها را هم با بستر وب‌سرویس آماده ارائه به مخاطبین کردیم، یعنی توانستیم گنجینه سالیان گذشته کتابخانه ملی که در یک گوشه کتابخانه محبوس شده بود، به جریان بیندازیم و در اختیار مخاطب قرار دهیم.»
جدیدترین اخبار هوش مصنوعی ایران و جهان را با هوشیو دنبال کنید
