هوش مصنوعی؛ انقلاب خاموش یا آینده‌ای از پیش نوشته‌شده؟
پریسا سلامتی- ۱ اسفند ۱۴۰۳
در همایش «از هوش مصنوعی تا تحول دیجیتال»، که توسط مرکز نوآوری و تحول دیجیتال اتاق بازرگانی تهران برگزار شد، اساتید دانشگاه و متخصصان حوزه فناوری به بررسی نقش هوش مصنوعی در اقتصاد و صنعت ایران پرداختند. این نشست علمی فرصتی برای آگاهی از دیدگاه‌های نخبگان درباره چالش‌ها، فرصت‌ها و مسیر آینده هوش مصنوعی در کشور بود.
آینده اشتغال در عصر هوش مصنوعی
«فرزین فردیس»، عضو هیأت رئیسه اتاق بازرگانی تهران، به موضوع اشتغال در عصر هوش مصنوعی پرداخت و به بررسی پیامدهای این فناوری بر بازار کار پرداخت. او با اشاره به تجربه انقلاب‌های صنعتی گذشته، بیان کرد: «هرچند برخی از مشاغل توسط فناوری‌های نوین حذف شده‌اند، اما در عین حال فرصت‌های شغلی جدیدی ایجاد شده است.»
او تصریح کرد: «کشورهایی که در هوش مصنوعی پیشتاز بوده‌اند، نه‌تنها با افزایش نرخ بیکاری مواجه نشده‌اند، بلکه نیروی کار آن‌ها به سمت تخصص‌های سطح بالاتر حرکت کرده است. آموزش و توانمندسازی نیروی انسانی برای پذیرش این تغییرات امری حیاتی است.»
فردیس همچنین به اشتباه رایج در میان کسب‌وکارهای ایرانی اشاره کرد و گفت: «بسیاری از سازمان‌ها به خرید تجهیزات پیشرفته می‌پردازند، اما به دلیل ناآمادگی فرهنگی و مدیریتی، نمی‌توانند از این فناوری‌ها به‌طور مؤثر استفاده کنند.»
او تأکید کرد: « تحول دیجیتال تنها در داشتن سخت‌افزارهای جدید خلاصه نمی‌شود، بلکه آموزش نیروی انسانی و ایجاد فرهنگ نوآوری و پذیرش تغییر از اهمیت بیشتری برخوردار است.»
او همچنین اشاره کرد: «در ایران، بسیاری از کسب‌وکارها فناوری‌های جدید را تنها به‌عنوان ابزارهای تبلیغاتی به کار می‌گیرند و درک درستی از کاربرد عملی آن‌ها ندارند. بسیاری از مدیران تصور می‌کنند که تنها خرید تجهیزات دیجیتال می‌تواند منجر به تحول شود، درحالی‌که بخش اصلی تحول دیجیتال، تغییر در ذهنیت و فرهنگ سازمانی است.»
او افزود: «در شرایط کنونی، ایران باید بر استفاده بهینه از هوش مصنوعی در کسب‌وکارهای خدماتی و صنعتی تمرکز کند و از فناوری برای بهینه‌سازی فرایندهای تولیدی و مدیریتی استفاده کند. همچنین، رویکردهای اخلاقی در استفاده از هوش مصنوعی باید موردتوجه قرار گیرد تا از سوءاستفاده‌های احتمالی جلوگیری شود.»
هوش مصنوعی: تحول یا تغییر؟
«مجید نیلی احمدآبادی»، عضو هیأت علمی دانشگاه تهران، در این همایش به بررسی تأثیرات هوش مصنوعی بر زندگی و صنایع پرداخت. او تأکید کرد: «هوش مصنوعی باعث افزایش بهره‌وری و مقیاس‌پذیری کیفیت در امور انسانی شده و محدودیت‌های حافظه انسانی و سوگیری‌های شناختی را کاهش داده است.»
به اعتقاد او، جامعه از مرحله «دوزیستی فیزیکی-مجازی» عبور کرده و اکنون در حال حرکت به‌سوی زندگی در جامعه ترکیبی انسان-هوش مصنوعی است.
نیلی احمدآبادی همچنین تحول دیجیتال را امری ضروری برای کسب‌وکارها دانست و اشاره کرد: «بنگاه‌هایی که این تحول را نادیده بگیرند، در رقابت با سایرین عقب خواهند ماند. او معتقد است که تحول دیجیتال نیازمند تغییر فرهنگ سازمانی و آموزش مستمر است.»
چالش‌های پیاده‌سازی هوش مصنوعی در ایران
«مسلم تقی‌زاده»، پژوهشگر هوش مصنوعی در دانشگاه تهران، چالش‌های ورود هوش مصنوعی به صنایع مختلف را مورد بررسی قرار داد. او بیان کرد: «صنایع دیجیتال‌محور، مانند تجارت الکترونیک، به دلیل دسترسی به داده‌های گسترده، راحت‌تر می‌توانند از هوش مصنوعی بهره ببرند. در مقابل، صنایع سنتی مانند خودرو، پتروشیمی و فولاد هنوز با چالش‌های متعددی در حوزه داده و فرهنگ دیجیتال مواجه‌اند.»
تقی‌زاده تأکید کرد: «مهم‌ترین مانع رشد هوش مصنوعی در کشور، کمبود داده یا زیرساخت‌های فناورانه نیست، بلکه مشکل اصلی، فرهنگ سازمانی و ذهنیت مدیران است. تحول دیجیتال زمانی موفق خواهد بود که مدیران و تصمیم‌گیران سازمان‌ها ذهنیت خود را نسبت به فناوری‌های نوین تغییر دهند.»
او همچنین در مورد سرمایه‌گذاری در مدل‌های زبانی بزرگ اظهار داشت که توسعه این مدل‌ها نیازمند زیرساخت‌های پردازشی بسیار قوی و سرمایه‌گذاری کلان است. به همین دلیل، توصیه او این است که ایران به جای تمرکز بر این حوزه، به توسعه اپلیکیشن‌های کاربردی مبتنی بر هوش مصنوعی بپردازد.
او پیش‌بینی کرد: «آینده این فناوری در تعامل انسان و ماشین خواهد بود و مدل‌های اجتماعی هوش مصنوعی نقش مهمی در این مسیر ایفا خواهند کرد.»
مهارت‌های ضروری در آینده
«نیلی احمدآبادی» در ادامه سخنان خود به مهارت‌هایی اشاره کرد که برای موفقیت در عصر هوش مصنوعی ضروری خواهند بود. او بیان کرد: «در آینده، افراد باید توانایی استفاده از ابزارهای هوش مصنوعی را به‌صورت حرفه‌ای داشته باشند.» او مثالی مطرح کرد که هوش مصنوعی ممکن است جای پزشکان را نگیرد، اما پزشکی که از این فناوری استفاده نکند، جای خود را به پزشکی خواهد داد که به‌خوبی از هوش مصنوعی بهره می‌برد.
او توصیه کرد: «مردم مهارت‌هایی مانند تفکر طراحی، حل مسئله، خلاقیت، رهبری و ارتباطات مؤثر را در خود تقویت کنند. این مهارت‌ها مواردی هستند که انسان را از ماشین متمایز می‌کنند و در آینده‌ای که هوش مصنوعی بخش جدایی‌ناپذیری از زندگی خواهد بود، این توانمندی‌ها اهمیت بیشتری خواهند داشت.»
مسلم تقی‌زاده نیز بر این موضوع تأکید کرد و هشدار داد: «وابستگی بیش‌ازحد به هوش مصنوعی ممکن است باعث کاهش توانایی‌های شناختی و تحلیلی انسان شود.»
او اشاره کرد: «کودکان و نوجوانان باید به‌گونه‌ای آموزش ببینند که ضمن استفاده از این فناوری، مهارت‌های ذهنی خود را نیز توسعه دهند.»
جمع‌بندی
همایش «از هوش مصنوعی تا تحول دیجیتال» نشان داد که این فناوری آینده اقتصاد و صنعت را دگرگون خواهد کرد. اما این تغییر بیش از آنکه یک چالش فناورانه باشد، یک چالش فرهنگی و مدیریتی است. متخصصان بر این باورند که ایران می‌تواند در حوزه هوش مصنوعی بازیگر مهمی باشد، به‌شرط آنکه مسیر توسعه فناوری به‌درستی انتخاب شود و تمرکز بر آموزش و فرهنگ‌سازی افزایش یابد.
در نهایت، آینده متعلق به کسانی است که بتوانند در کنار هوش مصنوعی، مهارت‌های انسانی خود را نیز توسعه دهند. پذیرش این تحول، نه‌تنها نیازمند سیاست‌گذاری‌های کلان است، بلکه تغییر نگرش در تمام سطوح جامعه را نیز می‌طلبد.
