در همایش ملی «هوش مصنوعی، ارتباطات انسان و ماشین و آینده آن»
هوش مصنوعی، زیست‌بوم تمدنی نوین؛ لزوم بازتعریف حکمرانی در عصر سامانه‌های فاعل
پریسا سلامتی- ۶ خرداد ۱۴۰۴
در سوم خردادماه ۱۴۰۴، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران میزبان همایش ملی «هوش مصنوعی، ارتباطات انسان و ماشین و آینده آن» بود.در نشست «هوش مصنوعی و حکمرانی ملی»، «دکتر سعیدرضا عاملی»، عضو شورای‌عالی فضای مجازی و شورای‌عالی انقلاب فرهنگی، هوش مصنوعی را فراتر از یک فناوری، یک زیست‌بوم تمدنی جدید توصیف کرد که در حال تغییر بنیادین ساختارهای اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی است.
سعیدرضا عاملی در ابتدای سخنان خود، با اشاره به نقش تعیین‌کننده‌ی هوش مصنوعی در تحولات امروز، اظهار داشت:
«هوش مصنوعی امروز دیگر در قالب یک فناوری صرف قابل تحلیل نیست، بلکه یک زیست‌بوم است. این زیست‌بوم همه ابعاد زندگی ما را متأثر کرده؛ از حیات فرهنگی و اجتماعی گرفته تا ساختارهای سیاسی، اقتصادی و حتی مناسبات فردی و روانی.»
او با بیان اینکه تحولات ناشی از هوش مصنوعی، در حال عبور دادن جوامع از الگوهای متعارف زیست انسانی است، گفت: «در این نقطه تاریخی، ما شاهد نوعی جابجایی تمدنی هستیم. دیگر نمی‌توان از هوش مصنوعی به‌عنوان یک ابزار در کنار سایر ابزارهای دیجیتال سخن گفت. هوش مصنوعی در حال تعریف جدیدی از کنشگری انسانی و ساختارهای دانایی است.»
عاملی در ادامه افزود: «در گذشته، انسان در مقام عامل و فاعلِ مختار تعریف می‌شد، اما امروز شاهد پیدایش سامانه‌هایی هستیم که نقش فاعل را بر عهده می‌گیرند. سیستم‌هایی که قادرند تصمیم بگیرند، تحلیل کنند، حتی در بعضی موارد جایگزین تفکر انسانی شوند. این تحولات، صرفاً فنی نیستند، بلکه به‌طور جدی لایه‌های هستی‌شناختی، معرفت‌شناختی و انسان‌شناختی ما را تحت تأثیر قرار می‌دهند.»
او با اشاره به ضرورت برخورد فعالانه با این تحولات، ادامه داد: «ما نمی‌توانیم با رویکرد منفعلانه یا صرفاً مصرف‌گرایانه، با این پدیده مواجه شویم. مواجهه با هوش مصنوعی، نیازمند یک الگوی بومی از حکمرانی است. الگویی که مبتنی بر حکمت، اخلاق و مصالح بلندمدت جامعه باشد. حکمرانی‌ای که تنها به تنظیم مقررات بسنده نمی‌کند، بلکه واجد نگرش فلسفی و تمدنی نسبت به فناوری است.»
عاملی با تأکید بر اهمیت حکمرانی مبتنی بر ارزش‌های انسانی، گفت: «اگر ما الگوی حکمرانی نداشته باشیم، عملاً دچار نوعی بی‌دفاعی ساختاری خواهیم شد. بی‌دفاعی‌ای که نه‌تنها حوزه‌های اقتصادی و امنیتی ما را تهدید می‌کند، بلکه بر هویت فرهنگی و استقلال معرفتی‌مان نیز سایه می‌اندازد.»
او با اشاره به نقش آموزش و پرورش، تربیت و نهادهای علمی در مواجهه تمدنی با هوش مصنوعی، افزود: «توسعه فناوری بدون توسعه اخلاقی، تربیتی و فرهنگی، منجر به تعمیق نابرابری‌ها، افزایش بی‌عدالتی و تضعیف سرمایه‌های اجتماعی خواهد شد. اگر هوش مصنوعی دارای قدرت تصمیم‌سازی است، پس انسان باید از قدرت تحلیل، تشخیص و هدایت برخوردار باشد. یعنی انسان باید همچنان فاعل آگاه و مسئول بماند.»
در بخش پایانی سخنان خود، عاملی چنین جمع‌بندی کرد: «ما در آستانه یک دوره‌ی جدید تاریخی قرار داریم. دوره‌ای که در آن، انسان، دانایی، قدرت و ماشین باید در نسبت تازه‌ای با یکدیگر تعریف شوند. این یک آغاز است؛ آغاز بازتعریف انسان در نسبت با ابزارهای فراهوشمند.»
