پنل هوش مصنوعی؛ گذشته، حال و آینده: نگاهی به چشماندازهای نوین
پریسا سلامتی- ۱۶ آذر ۱۴۰۳
مراسم رونمایی از کتاب «هوشیار» توسط نشر نوین، فیدیبو و زیبال برگزار شد. این رویداد با برگزاری پنل تخصصی تحت عنوان «هوش مصنوعی؛ گذشته، حال و آینده» همراه بود، که در آن کارشناسان برجسته از ایران و جهان به بحث و تبادلنظر پرداختند.
هدف اصلی این پنل، بررسی وضعیت کنونی هوش مصنوعی در ایران و جهان و نگاهی به چالشها و فرصتهایی بود که این فناوری میتواند برای کشورها، شرکتها و افراد ایجاد کند. این پنل بهطور ویژه به چگونگی بهرهبرداری از هوش مصنوعی در صنایع مختلف، از جمله نشر، پرداخته و تحولات و نگرانیهای آن در آینده را مورد تحلیل قرار داد.
چگونه کشورهای پیشرفته در هوش مصنوعی موفق شدند؟
پنل با سخنان «نیما شمساپور»، عضو هیئت مدیره انجمن ملی هوش مصنوعی، آغاز شد. او به چالشهای بزرگ و پیچیدهای اشاره کرد که کشورهای پیشرفته در مسیر رشد و توسعه هوش مصنوعی با آن مواجه بودند.
شمساپور معتقد است: «موفقیت این کشورها بهویژه در زمینه هوش مصنوعی، حاصل سالها تلاش در سرمایهگذاری در زیرساختهای تحقیقاتی، توسعه فناوریها و ایجاد فرهنگ همکاری میان بخشهای دولتی، خصوصی و آکادمیک است.»
او به اهمیت تشکیل اکوسیستمهای نوآورانه اشاره کرد که در آن نهادهای مختلف، از جمله دانشگاهها، شرکتهای فناوری، سازمانهای دولتی و حتی سرمایهگذاران، بهطور همزمان به ارتقای سطح دانش و فنون علمی پرداخته و از آن برای حل مشکلات اجتماعی و اقتصادی استفاده میکنند.
شمساپور همچنین به اهمیت مدیریت و استفاده بهینه از دادهها بهعنوان یکی از زیرساختهای اصلی هوش مصنوعی اشاره کرد و افزود: «کشورهای پیشرفته با درک درست از این موضوع، به سرعت به توسعه و استفاده از هوش مصنوعی در عرصههای مختلف پرداخته و به دنبال بکارگیری آن برای حل مشکلات پیچیدهای مانند تغییرات اقلیمی، بحرانهای اقتصادی و چالشهای جمعیتی هستند.»
چالشها و فرصتها در ایران: پتانسیلهای بومی و محدودیتها
در ادامه پنل، «امیرمحمد صالح اوف»، مدیر تیم پردازش زبان طبیعی در مرکز تحقیقات هوش مصنوعی پارت، به بررسی وضعیت هوش مصنوعی در ایران پرداخت. صالح اوف با اشاره به پتانسیلهای بالای علمی و نیروی انسانی در ایران، بر این نکته تأکید کرد: «علیرغم محدودیتهای موجود، کشور ما میتواند در زمینه هوش مصنوعی موفق باشد. یکی از بزرگترین چالشهای ایران در این حوزه، وابستگی به منابع خارجی برای تأمین زیرساختهای سختافزاری، نرمافزاری و دادهای است.»
او ادامه داد: «این مشکلات بهویژه در شرایط تحریمها و مشکلات اقتصادی محسوستر میشود.اگرچه ایران با موانع متعددی روبهرو است، پتانسیلهای زیادی نیز دارد که میتواند در رشد هوش مصنوعی و استفاده از آن برای بهبود شرایط اجتماعی و اقتصادی خود بهرهبرداری کند.»
او به پیشرفتهای صورتگرفته در زمینه پردازش زبان طبیعی و یادگیری ماشین در کشور اشاره کرد و گفت: «ایران میتواند با توجه به نیروی انسانی متخصص و ظرفیتهای علمی موجود، به یکی از قطبهای اصلی تولید فناوریهای نوین در منطقه تبدیل شود.»
صالح اوف همچنین بر لزوم توجه بیشتر به ایجاد زیرساختهای لازم برای توسعه هوش مصنوعی در کشور تأکید کرد و پیشنهاد داد: «دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی در ایران باید همکاریهای بیشتری با بخش خصوصی داشته باشند تا بتوانند پروژههای عملی و کاربردی را در این زمینه پیادهسازی کنند.»
هوش مصنوعی در صنعت نشر: تحولی نو در تجربه کاربران
یکی از بخشهای جذاب پنل، بررسی کاربردهای هوش مصنوعی در صنعت نشر بود. امیر بهدانی، مدیرعامل فیدیبو، با اشاره به تجربیات شرکت خود در استفاده از هوش مصنوعی برای بهبود تجربه کاربران، توضیحاتی ارائه داد.
بهدانی گفت: «فیدیبو، بهعنوان یکی از بزرگترین پلتفرمهای کتاب دیجیتال در ایران، بهطور مستمر در تلاش است تا از هوش مصنوعی برای ارتقای خدمات خود بهره ببرد. یکی از ابتکارات مهم فیدیبو در این زمینه، ارائه سرویسی است که به کاربران این امکان را میدهد که بهطور همزمان کتابهای صوتی را همراه با مطالعه متن بشنوند. این تکنولوژی باعث میشود که تجربه کاربری غنیتری ایجاد شده و کاربران بتوانند به روشهای جدید و جذابتری با محتوا تعامل داشته باشند.»
بهعلاوه، بهدانی به کاربردهای دیگر هوش مصنوعی در صنعت نشر اشاره کرد و گفت: «این تکنولوژی میتواند در تحلیل رفتار کاربران، پیشبینی علایق و نیازهای آنها، بهینهسازی فرایندهای قیمتگذاری کتابها و حتی بهبود کیفیت ترجمهها نیز کاربرد داشته باشد.»
بهدانی بهویژه بر اهمیت تحلیل دادهها برای درک بهتر نیازهای کاربران و ارائه پیشنهادات مناسب تأکید کرد. او افزود: «هوش مصنوعی میتواند به ناشران این امکان را بدهد که بر اساس دادههای دقیقتر و تحلیلی، محتواهایی را تولید کنند که بیشترین تأثیر را بر مخاطبان داشته باشد.»
آینده هوش مصنوعی؛ فرصتها و تهدیدها
یکی از مباحث کلیدی پنل، آینده هوش مصنوعی و چگونگی بهرهبرداری از آن در ایران و جهان بود. در این بخش، شمساپور و صالح اوف به این سوال پاسخ دادند که چه فرصتها و تهدیدهایی در انتظار جوامع مختلف در زمینه هوش مصنوعی خواهد بود.
شمساپور بهویژه به تأثیر هوش مصنوعی در حل مشکلات بزرگ جهانی مانند تغییرات اقلیمی، بحرانهای زیستمحیطی و عدم برابری اجتماعی اشاره کرد. او گفت: «این تکنولوژی میتواند در کاهش مصرف انرژی، بهینهسازی مصرف منابع طبیعی و حتی کمک به درمان بیماریها نقش مهمی ایفا کند.»
از سوی دیگر، صالح اوف به تأثیر هوش مصنوعی بر بازار کار و اشتغال اشاره کرد و افزود: «هرچند هوش مصنوعی میتواند منجر به ایجاد مشاغل جدید و تخصصی شود، اما در عین حال تهدیدهایی برای مشاغل قدیمی و تکراری به همراه خواهد داشت.»
به اعتقاد او، در آینده بسیاری از مشاغل که به نوعی به فعالیتهای تکراری و پیشبینیپذیر مربوط هستند، جای خود را به سیستمهای هوش مصنوعی خواهند داد. اما این تغییرات میتواند منجر به خلق فرصتهای شغلی جدید و تخصصی در زمینههای مختلف شود.
چالشهای قانونی و حکمرانی در زمینه هوش مصنوعی
بحث درباره چالشهای قانونی و حکمرانی در زمینه هوش مصنوعی، بهویژه در ایران، یکی دیگر از محورهای مهم پنل بود. شمساپور به این نکته اشاره کرد و گفت: «یکی از بزرگترین چالشها در زمینه استفاده از هوش مصنوعی، عدم وجود چارچوبهای قانونی مشخص است.»
او گفت: «برای بهرهبرداری مؤثر از این تکنولوژی، لازم است که قوانینی وجود داشته باشد که بر استفاده از دادهها، حفظ حریم خصوصی و جلوگیری از سوءاستفادههای احتمالی نظارت کنند. بدون وجود چنین قوانینی، استفاده از هوش مصنوعی ممکن است با مشکلات جدی در زمینه امنیت اطلاعات و نقض حقوق شهروندی مواجه شود.»
توسعه هوش مصنوعی در ایران: برنامهریزی و اقدامات ضروری
در ادامه سخنان، یکی از نکات برجستهای که در پنل مطرح شد، این بود که در حالی که ایران در برخی زمینهها مانند پردازش زبان طبیعی و یادگیری ماشین پتانسیلهای قابلتوجهی دارد، برای بهبود وضعیت کلی این فناوری در کشور نیاز به اقدامات زیرساختی و همافزایی بیشتر میان نهادهای دولتی و خصوصی است.
کارشناسان حاضر در پنل معتقد بودند که یکی از اولویتهای اساسی باید تقویت فضای آموزشی و پژوهشی در کشور باشد. ایران باید بیشتر از گذشته به دنبال ایجاد مراکز تحقیقاتی پیشرفته و حمایت از استارتاپها در حوزه هوش مصنوعی باشد.
یکی از نکات مهم مطرحشده توسط امیرمحمد صالح اوف این بود که ایران به شدت نیازمند تقویت زیرساختهای سختافزاری است. به گفته او، بسیاری از شرکتهای ایرانی که در زمینه هوش مصنوعی فعالیت میکنند، با چالشهای جدی در زمینه تأمین سختافزارهای موردنیاز خود روبهرو هستند.
او ادامهداد: «استفاده از پردازندههای قدرتمند، کارتهای گرافیکی پیشرفته و سرورهای تخصصی میتواند به محققان و استارتاپها کمک کند تا مدلهای پیچیدهتری بسازند و پروژههای بزرگتری را پیادهسازی کنند.»
همکاری بینالمللی؛ یک ضرورت برای موفقیت
شمساپور همچنین به اهمیت همکاریهای بینالمللی در زمینه هوش مصنوعی اشاره کرد و گفت: «برای اینکه ایران بتواند در این زمینه پیشرفت کند، باید به صورت فعال در پروژههای بینالمللی شرکت کند. این همکاریها میتواند در قالب مشارکت با دانشگاهها، مراکز تحقیقاتی و شرکتهای فناوری خارجی انجام شود. بهویژه در شرایطی که محدودیتهای اقتصادی و سیاسی ممکن است بر برخی از روابط تجاری اثر بگذارد، همکاریهای علمی و تحقیقاتی میتواند مسیر مناسبی برای انتقال دانش و فناوری باشد.»
یکی از مدلهای موفق که در پنل به آن اشاره شد، همکاریهای تحقیقاتی میان ایران و کشورهای منطقهای بود. کشورهای همسایهای مانند ترکیه و امارات متحده عربی، با سرمایهگذاریهای بزرگ در زمینه هوش مصنوعی و جذب سرمایههای خارجی، توانستهاند در این حوزه پیشرفتهای چشمگیری داشته باشند. این مدلهای همکاری میتوانند به ایران کمک کنند تا در مسیر توسعه هوش مصنوعی موفقتر عمل کند.
آموزش و پرورش: از دیروز تا فردا
یکی دیگر از بحثهای داغ پنل، آموزش و پرورش در زمینه هوش مصنوعی بود. بهویژه با توجه به سرعت پیشرفت فناوری، ضرورت آموزش و آمادهسازی نسلهای آینده برای رویارویی با چالشهای هوش مصنوعی بیش از پیش احساس میشود. بسیاری از کارشناسان معتقدند که آموزش هوش مصنوعی باید در مقاطع مختلف تحصیلی، از ابتدایی تا دانشگاهی، بهطور جدیتر گنجانده شود.
نیاز به ایجاد دورههای تخصصی در دانشگاهها و مراکز آموزش عالی برای تربیت نیروی انسانی متخصص در زمینه هوش مصنوعی امری ضروری است. از سوی دیگر، در سطح مدارس و آموزشهای عمومی نیز باید فرهنگ استفاده صحیح و هوشمندانه از هوش مصنوعی ترویج شود. این آموزشها باید جنبههای مختلف هوش مصنوعی، از جمله اخلاقیات و خطرات آن، را نیز دربر گیرد تا نسلهای آینده نه تنها بهطور تخصصی با این فناوری آشنا شوند، بلکه بتوانند درک صحیحی از چالشها و مسائل پیرامون آن داشته باشند.
چشمانداز آینده
در پایان، نوید ایران بهار، مدیر ارشد ارتباطات و بازاریابی زیبال، بهعنوان مجری پنل، با جمعبندی مطالب مطرحشده تأکید کرد که برای موفقیت در زمینه هوش مصنوعی، همکاریهای بیشتری میان بخشهای دولتی، خصوصی و آکادمیک ضروری است.
او بر لزوم ایجاد زیرساختهای تحقیقاتی، حمایت از استارتاپها و توسعه مراکز آموزشی و پژوهشی در سطح جهانی تأکید کرد: «ایران میتواند با بهرهگیری از پتانسیلهای بومی، بهویژه در زمینه پردازش زبان طبیعی، یادگیری ماشین و سایر شاخههای هوش مصنوعی، گامهای مؤثری در جهت حل مسائل کلان کشور بردارد.»
