اژدهای زرد بر تخت پادشاهی هوش مصنوعی تکیه زد

دنیای هوش مصنوعی در حال تجربه یک دگردیسی تاریخی است. دیگر صحبت از رقابت شانه‌به‌شانه نیست؛ آمارها فریاد می‌زنند که توازن قدرت جهانی به هم ریخته است. یک مطالعه‌ بی‌سابقه و گسترده که رفتار کاربران و توسعه‌دهندگان را در پلتفرم «هاگینگ‌فیس» (Hugging Face) بین سال‌های ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۵ زیر ذره‌بین برده، حقایقی را فاش کرده که خواب را از چشمان استراتژیست‌های پنتاگون و مدافعان آزادی اطلاعات ربوده است. این گزارش روایتگر داستانی از صعود خیره‌کننده شرق، افول شفافیت و ظهور هیولاهای دیجیتالی است که ۱۷ برابر بزرگ‌تر شده‌اند، اما مرموزتر از همیشه رفتار می‌کنند.

سقوط امپراتوری ایالات متحده

تا همین چند سال پیش (قبل از ۲۰۲۲)، دنیای مدل‌های هوش مصنوعی حیاط خلوت آمریکا بود. گوگل، متا و OpenAI پادشاهان بلامنازع بودند و بیش از ۶۰ درصد توجه جهانی را به خود اختصاص می‌دادند. اما ورق برگشته است.

طبق آمارهای جدید، نفوذ غول‌های صنعتی آمریکا در یک شیب نزولی قرار گرفته و حالا بازیگران جدیدی، صحنه گردانی می‌کنند. توسعه‌دهندگان مستقل و جامعه‌ جهانی برنامه‌نویسان (Community Developers)، قدرت را از انحصار شرکت‌های بزرگ خارج کرده‌اند. اما شوک اصلی در سال ۲۰۲۵ رخ داد: چین از آمریکا عبور کرد.

برای اولین بار در تاریخ این اکوسیستم، سهم دانلود مدل‌های توسعه‌یافته توسط چین (با پیشتاری شرکت‌هایی نظیر DeepSeek و Qwen) به ۱۷.۱ درصد رسید و آمریکا را با ۱۵.۸ درصد سهم، پشت سر گذاشت. این یک تغییر معمولی نیست؛ این یک زنگ خطر ژئوپلیتیک است. چینی‌ها با مدل‌های «استدلال‌گر» (Reasoning Models) و چندوجهی خود، نبض بازار جهانی را در دست گرفته‌اند و دوران جدیدی را آغاز کرده‌اند: «عصر چینی-چندوجهی».

جنون سرعت و حجم؛ جهش ۱۷ برابری

اگر فکر می‌کنید هوش مصنوعی فقط باهوش‌تر شده، در اشتباهید؛ آن‌ها به طرز ترسناکی بزرگ‌تر شده‌اند. میانگین اندازه مدل‌هایی که کاربران دانلود می‌کنند، نسبت به سال ۲۰۲۰، ۱۷ برابر شده است.

تصور کنید تا دیروز با یک خودروی سواری رانندگی می‌کردید و امروز همه سوار بر تانک‌های غول‌پیکر ۲۰ میلیارد پارامتری هستند. این افزایش حجم، مدیون تکنیک‌های مهندسی پیچیده‌ای مانند «کوانتیزیشن» (فشرده‌سازی مدل) و معماری‌های پیشرفته است. اما این غول‌های دیجیتالی، گرسنه‌ منابع هستند و مدیریت آن‌ها دیگر کار هر کسی نیست. همینجاست که یک طبقه جدید در بازار متولد شده است: «واسطه‌های قدرت».

گروه‌هایی مانند lmstudio و comfy حالا نقش دلالان دانش را بازی می‌کنند؛ آن‌ها مدل‌های خام و سنگین را می‌گیرند، بسته‌بندی و بهینه‌سازی می‌کنند و به دست کاربر نهایی می‌رسانند. بیش از ۲۲ درصد دانلودهای اخیر متعلق به این لایه واسط بوده است.

مرگ تدریجی «شفافیت»؛ جعبه‌های سیاه مدرن

اما تاریک‌ترین بخش این گزارش، نه مربوط به جنگ آمریکا و چین، بلکه مربوط به مرگ تدریجی «حقیقت» است. اکوسیستم هوش مصنوعی که روزگاری به باز بودن و شفافیت می‌بالید، حالا در حال تبدیل شدن به مجموعه‌ای از جعبه‌های سیاه دربسته است.

آمارها وحشتناک است: در سال ۲۰۲۲، حدود ۷۹.۳ درصد از مدل‌های دانلود شده، داده‌های آموزشی خود را شفاف اعلام می‌کردند. این رقم در سال ۲۰۲۵ به ۳۹ درصد سقوط کرده است.

ما شاهد یک کلاهبرداری در تعاریف هستیم. مدل‌هایی که خود را «باز» معرفی می‌کنند، در واقع فقط «وزن‌های باز» (Open Weights) دارند، نه «متن‌باز» (Open Source) واقعی. آن‌ها محصول نهایی را به شما می‌دهند، اما نمی‌گویند این محصول با چه داده‌هایی آموزش دیده است. برای اولین بار، دانلود این مدل‌های نیمه‌شفاف از مدل‌های واقعاً متن‌باز پیشی گرفته است. پنهان‌کاری ۱.۷ برابر شده و شرکت‌ها به بهانه‌های تجاری و امنیتی، دسترسی به اسرار مدل‌هایشان را قفل می‌کنند.

کتابخانه‌ای که دیگر عمومی نیست

وضعیت فعلی را می‌توان با یک تمثیل ساده درک کرد: تصور کنید یک کتابخانه عمومی بزرگ که قبلاً همه می‌توانستند آزادانه وارد آن شوند، ناگهان قوانینش را عوض کند. حالا کتاب‌های قطور و پرفروش (مدل‌های بزرگ) در اتاق‌های دربسته نگهداری می‌شوند. کتابدار (توسعه‌دهنده) فقط به کسانی اجازه ورود می‌دهد که اطلاعات شخصی‌شان را بدهند و تعهدنامه امضا کنند. بدتر از آن، هیچ‌کس نمی‌داند نویسندگان این کتاب‌ها، اطلاعاتشان را از کجا آورده‌اند؛ شاید سرقت ادبی باشد، شاید اطلاعات غلط.

این «کنترل مدل» (Model Gating) و مجوزهای محدودکننده، تلاشی برای انحصار قدرت در دورانی است که هوش مصنوعی به نفت جدید تبدیل شده است.

چشم‌انداز آینده: بازی دوز جهانی

تحولات سال‌های اخیر شبیه یک بازی دوز استراتژیک بوده است. آمریکا اولین مهره را گذاشت، جامعه جهانی بازی را پخش کرد، و حالا چین با هوشمندی تمام در حال ردیف کردن مهره‌های خود برای برنده شدن است.

تمرکز قدرت دوباره در حال بازگشت است، اما این بار نه در دره سیلیکون کالیفرنیا، بلکه در آزمایشگاه‌های پکن و شانگهای. با کاهش شفافیت و افزایش انحصار، سوال بزرگ این است: آیا هوش مصنوعی همچنان ابزاری برای دموکراسی و دانش آزاد باقی می‌ماند، یا به سلاحی سری در زرادخانه ابرقدرت‌ها تبدیل خواهد شد؟ زمان پاسخ را خواهد داد، اما داده‌ها فعلاً به نفع آزادی شهادت نمی‌دهند.