بررسی جایگاه ایران در نقشه جهانی هوش مصنوعی:
ایران رتبه ۹۱ در میان ۱۸۸ کشور
نگار علی- ۳۰ تیر ۱۴۰۴
بررسی تازه پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات نشان می‌دهد که ایران در شاخص جهانی آمادگی دولت‌ها برای بهره‌برداری از هوش مصنوعی (GARI)، در سال ۲۰۲۴ با امتیاز ۴۳.۸۸ در رتبه ۹۱ از میان ۱۸۸ کشور جهان قرار گرفته است. این رتبه نسبت به سال گذشته سه پله بهبود یافته، اما همچنان پایین‌تر از میانگین منطقه‌ای است و نشان‌دهنده چالش‌های ساختاری کشور در زمینه حکمرانی دیجیتال، سیاست‌گذاری، زیرساخت و ظرفیت انسانی است.
ایران و شاخص GARI: عملکرد پایین‌تر از میانگین منطقه‌ای
شاخص GARI که توسط مؤسسات بین‌المللی برای ارزیابی آمادگی دولت‌ها در پذیرش و استفاده مؤثر از هوش مصنوعی تدوین شده، ابعاد مختلفی همچون سیاست‌گذاری، زیرساخت، ظرفیت دیجیتال، نوآوری و دسترسی به داده را می‌سنجد. ایران در این شاخص در گروه کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا (MENA) طبقه‌بندی شده است؛ منطقه‌ای که به‌طور کلی عملکردی نزدیک به میانگین جهانی دارد، اما کشورهای پیشرو مانند امارات و عربستان، با سرمایه‌گذاری‌های سنگین، فاصله خود را با سایر رقبا افزایش داده‌اند.
بررسی روند پنج‌ساله رتبه ایران نشان می‌دهد که کشور از رتبه ۷۲ در سال ۲۰۱۹ به رتبه ۹۴ در سال ۲۰۲۳ سقوط کرده بود و در سال جاری اندکی بهبود یافته است. ضعف اصلی در زیرشاخص‌هایی مانند «ظرفیت دیجیتال»، «زیرساخت» و «حاکمیت» مشاهده می‌شود. نبود اسناد بالادستی و برنامه عملیاتی مشخص در حوزه هوش مصنوعی از جمله دلایل کاهش امتیاز ایران در این حوزه‌هاست.
عملکرد ایران در شاخص جهانی GAI
شاخص جهانی هوش مصنوعی (GAI) که توسط مؤسسه تورتویز از سال ۲۰۱۹ منتشر می‌شود، با تمرکز بر سه محور سرمایه‌گذاری، نوآوری و پیاده‌سازی، وضعیت ۸۳ کشور را بررسی می‌کند. بر اساس گزارش سال ۲۰۲۴، ایران در رتبه ۶۰ این شاخص قرار گرفته است. بهترین عملکرد کشور مربوط به بخش‌های «استراتژی دولت» (رتبه ۴۱)، «تحقیق» (۴۰) و «توسعه» (۴۴) بوده است. اما ایران در مؤلفه‌هایی مانند «سرمایه‌گذاری تجاری» (۴۳) و به‌ویژه «محیط عملیاتی» (۸۲) ضعیف‌ترین امتیازها را کسب کرده است.
عقب‌ماندگی از کشورهای منطقه‌ای پیشرو
در مقایسه منطقه‌ای، عربستان سعودی با اجرای پروژه ۱۰۰ میلیارد دلاری Transcendence در تلاش است به مرکز جهانی هوش مصنوعی تبدیل شود. این پروژه شامل احداث مراکز داده، جذب نخبگان و توسعه مدل‌های بومی هوش مصنوعی است. عمان نیز با به‌روزرسانی برنامه اجرایی ملی خود، تعهد خود را به توسعه این فناوری نشان داده است.
چالش‌ها و راهکارهای پیش رو
بر اساس این گزارش، چالش‌های اصلی ایران در مسیر ارتقای جایگاه جهانی در هوش مصنوعی عبارت‌اند از:
- عدم اجرای مؤثر سیاست‌های ملی و نبود برنامه عملیاتی مشخص
- ضعف نظام تنظیم‌گری داده و هوش مصنوعی
- کمبود زیرساخت‌های ارتباطی و پردازشی پیشرفته
- فقدان حمایت‌های هدفمند از زیست‌بوم هوش مصنوعی
- شکاف روزافزون با کشورهای پیشرو منطقه‌ای
- تأثیر تحریم‌ها بر دسترسی به فناوری‌ها و تجهیزات پیشرفته
در عصر رقابت فناوری‌های پیشرفته، رتبه ایران در شاخص‌های جهانی نه‌تنها بیانگر سطح آمادگی کشور برای ورود به اقتصاد داده‌محور است، بلکه تأثیر مستقیمی بر جایگاه ایران در مناسبات علمی و اقتصادی جهان خواهد داشت. با توجه به روندهای جهانی، ایران برای حفظ توان رقابتی خود در حوزه هوش مصنوعی نیازمند اصلاحات بنیادین در ساختار حکمرانی دیجیتال، سیاست‌گذاری یکپارچه، توسعه زیرساخت و ارتقای منابع انسانی متخصص است.
