هوش مصنوعی در خدمت تغییر رفتار جمعی:
چگونه فناوری می‌تواند مسیر کنشگری اجتماعی را متحول کند؟
پریسا سلامتی- ۱۹ خرداد ۱۴۰۴
در پنل تخصصی «هوش مصنوعی و کنشگری اجتماعی» که در همایش «هوش مصنوعی: ارتباطاتِ انسان-ماشین و آینده آن» برگزار شد، دکتر امیرحسین عالمی، پژوهشگر بازاریابی اجتماعی و مدیرعامل کانون طراحی و نوآوری «جالب»، نگاهی کاربردی به ظرفیت‌های فناوری هوش مصنوعی در تغییر رفتارهای اجتماعی ارائه داد. در این نشست که روز شنبه ۳ خرداد ۱۴۰۴ برگزار شد، تمرکز بر تأثیرات مثبت و منفی هوش مصنوعی در شکل‌گیری تغییرات اجتماعی بود.
هوش مصنوعی و بازاریابی اجتماعی؛ اتحاد تازه برای تغییر
دکتر عالمی سخنان خود را با اشاره به تجربه‌های چندساله‌اش در حوزه بازاریابی اجتماعی آغاز کرد. او از همان ابتدا تصریح کرد که برخلاف رویکرد انتقادی رایج نسبت به هوش مصنوعی، او تلاش دارد از زاویه‌ای کاربردی به موضوع بنگرد: «سؤال اصلی این است: چگونه می‌توان از هوش مصنوعی برای پیشبرد رفتارهای مطلوب اجتماعی استفاده کرد؟»
او در توضیح بازاریابی اجتماعی به تعریف کاتلر اشاره کرد: «همان‌طور که بازاریابی تجاری می‌تواند صابون بفروشد، بازاریابی اجتماعی نیز می‌تواند مفاهیمی چون برابری و مسئولیت‌پذیری را ترویج دهد.»
در ادامه، عالمی به مفهومی کلیدی در ادبیات تغییر رفتار اجتماعی پرداخت: هرم وایمر، که لایه‌هایی از عوامل تأثیرگذار بر رفتار افراد را شامل می‌شود؛ از محرومیت و عدم دسترسی، تا جهل، موانع فرهنگی و در نهایت انگیزه فردی.
افزایش انگیزه برای رفتار مطلوب با تحلیل‌های هوش مصنوعی
دکتر عالمی از نقش انگیزه در تغییر رفتار اجتماعی سخن گفت و اینکه چگونه تحلیل‌های مبتنی بر داده می‌توانند درک ما را از انگیزه‌ها متحول کنند. او با مثالی ساده توضیح داد: «چرا پشت چراغ قرمز می‌ایستیم؟ چون می‌دانیم جریمه می‌شویم. اگر پاداش یا تنبیه مشخصی نباشد، انگیزه‌ای هم برای رعایت قانون وجود ندارد.»
او پیشنهاد داد که هوش مصنوعی می‌تواند با تحلیل الگوهای رفتاری، انگیزه‌های پنهان مخاطبان را شناسایی کرده و برای هر گروه، راهبردی متناسب طراحی کند.
فناوری در خدمت عدالت اجتماعی یا نظارت فراگیر؟
در بخشی از سخنان خود، عالمی به کاربردهای هوش مصنوعی در حوزه‌های بحث‌برانگیزتر نیز اشاره کرد: «نمونه‌هایی از سیستمهای تحلیل چهره و رفتار در چین و اروپا وجود دارد که از هوش مصنوعی برای کاهش جرایم بهره می‌برند. گرچه این فناوری‌ها می‌توانند برای مقاصد مفید به کار گرفته شوند، اما هم‌زمان نگرانی‌هایی در مورد نقض حریم خصوصی و افزایش قدرت دولت‌ها در کنترل رفتار عمومی نیز ایجاد می‌کنند.»
دگرگونی کمپین‌های اجتماعی با داده‌کاوی دقیق
عالمی معتقد است که کمپین‌های اجتماعی در ایران اغلب دچار ضعف ساختاری‌اند. به گفته او، بسیاری از این کمپین‌ها صرفاً به مرحله آگاهی‌بخشی بسنده می‌کنند و تغییر رفتاری را رقم نمی‌زنند.
اما به اعتقاد او، با استفاده از کلان‌داده (Big Data) و هدف‌گذاری دقیق (Micro-targeting)، می‌توان کمپین‌هایی طراحی کرد که برای هر مخاطب فراخوان و پیام خاصی داشته باشد. به گفته او: «تصور کنید کمپینی برای نجات جنگل‌های زاگرس دارید؛ هوش مصنوعی می‌تواند برای یک مدیر شهری در تهران، یک کودک در سنندج، یا یک فعال محیط‌زیست در خرم‌آباد، پیام و درخواست خاص خودش را طراحی کند. این یعنی کنشگری چندلایه و هدفمند.»
از آگاهی به کنش؛ جهشی در طراحی اجتماعی
در بخش پایانی سخنانش، دکتر عالمی به نقطه ضعفی رایج در طراحی کمپین‌های اجتماعی اشاره کرد: توقف در مرحله «افزایش آگاهی». او گفت که در بسیاری از موارد، علی‌رغم تولید محتوا و تبلیغات وسیع، تغییری در رفتار واقعی جامعه ایجاد نمی‌شود.
در اینجا نیز هوش مصنوعی می‌تواند با تحلیل اثربخشی کمپین‌ها، سنجش میزان تغییر رفتار قبل و بعد از اجرای آن‌ها، و بهینه‌سازی ساختار فراخوان‌ها، مسیر را به سمت «کنش اجتماعی واقعی» هموار کند.
فرصتی برای تحول، هشداری برای آینده
دکتر عالمی در پایان تأکید کرد: «ما با ابزارهایی مواجه‌ایم که قدرتشان فراتر از تصور است. اگر این ابزارها در خدمت کنشگری اجتماعی و اصلاحات اجتماعی قرار گیرند، می‌توانند تحولی عظیم در جامعه ایجاد کنند. اما همان‌قدر که می‌توانند مثبت باشند، ممکن است منفی و خطرناک نیز ظاهر شوند؛ به‌ویژه وقتی قدرت تحلیل و دستکاری افکار عمومی به دست حاکمیت‌ها بیفتد.»
او امید دارد که متخصصان حوزه‌های اجتماعی و فناوری بتوانند با درک عمیق‌تر از ظرفیت‌های هوش مصنوعی، آن را به ابزاری برای توانمندسازی جامعه، نه سلطه بر آن، تبدیل کنند.
