پنل تخصصی در «قند پارسی»:
مسیر پرچالش بومی‌سازی LLMها
نگار علی- ۶ خرداد ۱۴۰۴
در رویداد «هوش مصنوعی و قند پارسی»، میزگرد تخصصی با عنوان «ترسیم چشم‌انداز مدل‌های زبانی فارسی» برگزار شد که طی آن، چهار تن از صاحب‌نظران حوزه هوش مصنوعی به بررسی ابعاد مختلف توسعه مدل‌های زبانی بومی در ایران پرداختند.
این میزگرد با حضور «سعیده ممتازی»، عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی امیرکبیر، «محمدرضا محمدی»، عضو هیئت علمی دانشکده مهندسی کامپیوتر دانشگاه علم و صنعت، «الهام فراهانی»، عضو هیئت علمی دانشگاه و عضو هیئت‌مدیره انجمن ملی هوش مصنوعی ایران و «علی‌اصغر انصاری»، مشاور هوشمندسازی پژوهشکده ارتباطات و فناوری اطلاعات برگزار شد؛ «ایمان ظهوریان»، معاون استراتژیک مرکز تحقیقات هوش مصنوعی پارت، مدیریت این نشست را بر عهده داشت.
زمان، عامل کلیدی در موفقیت فناوری
علی‌اصغر انصاری در آغاز این نشست بر اهمیت زمان جاری‌سازی فناوری تأکید کرد و گفت: «اگر پلتفرم‌های بومی در زمان مناسب وارد میدان شده بودند، امروز شاهد این سطح از نفوذ سکوهای خارجی نبودیم. تعیین زمان ورود، عامل تعیین‌کننده‌ای در میزان موفقیت یا شکست فناوری‌هاست.»
وی همچنین توسعه مدل‌های زبانی بومی را نه یک انتخاب اقتصادی، بلکه الزامی راهبردی دانست که باید در تقابل با سامانه‌های مهاجم دنبال شود. انصاری افزود: «این مدل‌ها، علاوه بر کارکرد اقتصادی، در صیانت از هویت ملی نیز نقش مهمی ایفا می‌کنند.»
چالش آگاهی عمومی و لزوم ورود دولت
الهام فراهانی با اشاره به نتایج یکی از نشست‌های انجمن ملی هوش مصنوعی گفت: «بسیاری از کاربران هنوز نمی‌دانند مدل بومی چیست و چه تفاوتی با مدل‌های خارجی دارد. حتی برخی متخصصان نیز شناخت دقیقی از مزایای مدل‌های بومی ندارند.»
او تأکید کرد که توسعه این فناوری بدون ایجاد آگاهی عمومی و تخصصی ممکن نیست. همچنین از نبود سازوکار نظارتی، نسبت به حضور برخی فعالان فاقد تخصص در این حوزه انتقاد کرد و افزود: «پروژه‌های بنیادین مثل توسعه مدل‌های زبانی باید با پشتوانه مالی دولت و اجرای بخش خصوصی متخصص صورت گیرد.»
وی به تجربه کشور عمان نیز اشاره کرد که با ایجاد یک نهاد واسط میان دولت و بخش خصوصی، پروژه‌های بزرگ را مدیریت و تقسیم می‌کند؛ مدلی که می‌تواند الگویی برای ایران باشد.
مدل‌های زبانی؛ ابزار شکل‌دهی به فرهنگ آینده
محمدرضا محمدی با تأکید بر نقش فرهنگی مدل‌های زبانی گفت: «مدل‌های هوش مصنوعی، به دلیل داشتن سوگیری‌های ذاتی، بر تصمیم‌گیری‌ها و فرهنگ آینده جوامع اثرگذار خواهند بود. ما باید نسبت به این بایاس‌ها هوشیار باشیم.»
او همچنین از منظر اقتصادی تأکید کرد که آموزش مدل از صفر، هزینه‌بر و غیراقتصادی است و باید از مدل‌های متن‌باز موجود بهره گرفت و آن‌ها را برای زبان فارسی تنظیم و بومی‌سازی کرد. محمدی در ادامه افزود: «با این حال، باید توانایی فنی ساخت مدل از صفر را نیز در نظر داشته باشیم، تا در صورت تحریم یا قطع دسترسی، متکی به خود باشیم.»
وی مسیر درست توسعه را حل مسائل مشخص و کاربردی دانست و هشدار داد: «نباید توسعه مدل‌ها به پروژه‌هایی فاقد بازگشت سرمایه و صرفاً هزینه‌زا تبدیل شود.»
زبان، حامل فرهنگ است
سعیده ممتازی در پاسخ به پرسشی درباره ضرورت ساخت مدل از ابتدا، گفت: «استفاده از مدل‌های موجود مفید است، اما باید بدانیم که زبان، حامل فرهنگ است و مدل‌های خارجی توان پاسخ‌گویی کامل به مسائل فرهنگی ما را ندارند.»
او با اشاره به کمبود زیرساخت‌های سخت‌افزاری در کشور، بهینه‌سازی مدل‌های سبک را راهکار مناسبی دانست و درباره خطرات استفاده از مدل‌های کلوز هشدار داد: «این مدل‌ها ممکن است محرمانگی داده‌ها را تهدید کنند. توسعه مدل‌های بومیِ متن‌باز، از نظر فنی، فرهنگی و امنیتی یک اولویت ملی است.»
استقلال زیست‌بوم مدل‌های زبانی از دولت
محمدرضا محمدی در بخش دوم سخنان خود تأکید کرد که زیست‌بوم هوش مصنوعی نباید وابسته دائمی به دولت باشد. او افزود: «شرکت‌های فعال باید مدل‌های کسبوکار مشخصی تعریف کنند و از طریق حل مسائل واقعی به درآمدزایی برسند.»
وضعیت جزیره‌ای شرکت‌ها؛ فقدان ساختار هدفمند ملی
الهام فراهانی در ادامه پنل از فقدان هدف‌گذاری ملی در حوزه شرکت‌های فعال در هوش مصنوعی انتقاد کرد. به گفته او، بسیاری از شرکت‌های فعال در این حوزه در سراسر کشور ناشناخته مانده‌اند، در حالی که تنها چند نام محدود به رسمیت شناخته می‌شوند. «ما نه ارزیابی درستی از ظرفیت‌ها داریم و نه شناختی از چالش‌های موجود. دانشگاه‌ها نیز با وجود توان علمی، بدون مأموریت مشخص عمل می‌کنند.»
نیاز به سرمایه‌گذاری کلان در تراز نفت و دفاع
در بخش پایانی، علی‌اصغر انصاری با اشاره به غافلگیر شدن مکرر ایران در برابر تحولات جهانی فناوری گفت: «ما هنوز برای ورود جدی به حوزه هوش مصنوعی، سرمایه‌گذاری در تراز حوزه‌هایی مثل نفت یا دفاع نکرده‌ایم. مقام معظم رهبری در سال ۱۳۹۸ بر لزوم قرارگیری ایران در جمع ۱۰ کشور برتر دنیا در حوزه هوش مصنوعی تأکید کردند، اما هنوز فاقد طرح اجرایی مشخص برای تحقق این هدف هستیم.»
پنل «چشم‌انداز مدل‌های زبانی فارسی» در مراسم «هوش مصنوعی و قند پارسی»، صحنه‌ای بود برای بیان صریح چالش‌ها و فرصت‌های پیش روی ایران در توسعه فناوری‌های زبانی بومی. سخنرانان با نگاه‌هایی متفاوت اما هم‌راستا، بر لزوم آگاهی‌رسانی عمومی، حمایت دولت، تقویت زیرساخت‌ها و در عین حال، ایجاد زیست‌بومی مستقل، درآمدزا و مسأله‌محور تأکید کردند. مسیری که اگرچه دشوار و پیچیده است، اما آینده فرهنگی، اقتصادی و امنیتی کشور را به‌شدت تحت تأثیر قرار خواهد داد.
