آینده ارتباطات و اخلاق پژوهش در دنیای هوش مصنوعی؛ گفت‌وگو با مهدی محسنیان‌راد
پریسا سلامتی- ۲۹ آبان ۱۴۰۳
پنل «اخلاق‌پژوهی و هوش مصنوعی» در حاشیه رویداد «علوم اطلاعات و هوش مصنوعی» در کتابخانه ملی ایران با حضور «مهدی محسنیان‌راد»، استاد تمام ارتباطات، برگزار شد. در این جلسه، او به بررسی روندهای پیشرفته فناوری، تأثیرات هوش مصنوعی در ارتباطات، و چالش‌های اخلاقی در پژوهش‌های علمی پرداخت. این گفت‌وگو، تحلیلی است بر دنیای نوین ارتباطات و چالش‌های اخلاقی که در آن قرار داریم.
آغاز از دهکده جهانی تا هوش مصنوعی
محسنیان‌راد درباره پیشرفت‌های فناوری و تأثیر آن بر ارتباطات انسانی گفت: «پدیده‌های جدید در عرصه فناوری، به ویژه در دنیای الکترونیک، تحول بزرگی را در ارتباطات انسانی به وجود آورده است. اگر به تاریخچه آن نگاه کنیم، می‌بینیم که از دهه‌های گذشته، از سال‌های ۱۳۴۰ تا ۱۳۵۰، زمانی که من به روزنامه‌نگاری و رسانه‌ها علاقه‌مند شدم، هیچ‌کس نمی‌توانست تصور کند که آنچه که امروز در دنیای ارتباطات اتفاق می‌افتد، ممکن باشد. در آن زمان، حتی پیش‌بینی‌هایی مانند آنچه که هرنست مارشال درباره دهکده جهانی کرده بود، بسیار دور از ذهن می‌نمود. اما اکنون، ما در دنیایی زندگی می‌کنیم که آن پیش‌بینی‌ها به واقعیت پیوسته‌اند.»
او همچنین به اهمیت رسانه‌های دیجیتال و هوش مصنوعی در شکل‌گیری روابط جدید میان انسان‌ها و اطلاعات اشاره کرد: «هوش مصنوعی امروز می‌تواند تمامی حواس انسان‌ها را به جز حس چشایی شبیه‌سازی کند. این پیشرفت‌ها در حوزه ارتباطات به قدری سریع بوده که شاید پیش‌بینی‌ها درباره آنها حتی پنج سال پیش هم دور از دسترس به نظر می‌رسید. تا سال ۲۰۳۰، شبیه‌سازی حس چشایی هم به واقعیت می‌پیوندد. آنچه که امروز شاهد هستیم، یک انقلاب در نحوه تولید و مصرف اطلاعات است.»
تأثیرات هوش مصنوعی بر زبان و فرهنگ
استاد محسنیان‌راد در ادامه به موضوع زبان و فرهنگ در عصر دیجیتال پرداخت: «با وجود پیشرفت‌های تکنولوژیکی، زبان‌ها و فرهنگ‌های مختلف هنوز نقش مهمی در دنیای ارتباطات دارند. در آینده، هوش مصنوعی به ما این امکان را می‌دهد که پیام‌ها را با هر زبان و لهجه‌ای دریافت کنیم. این تغییرات به‌طور ویژه در کاهش سلطه زبان انگلیسی و تقویت زبان‌های دیگر تاثیر خواهد داشت. این روند در نهایت به جهانی شدن فرهنگ‌ها و زبان‌ها منجر می‌شود، اما نکته حائز اهمیت این است که این تحول باید با حفظ هویت‌های فرهنگی و زبانی همراه باشد.»
او سپس به بحث اخلاق در پژوهش‌های علمی در دنیای دیجیتال پرداخت و گفت: «ما امروز در دنیایی زندگی می‌کنیم که اخلاق پژوهش به‌ویژه در دنیای دیجیتال اهمیت بیشتری پیدا کرده است. استفاده بیش از حد از فضای مجازی توسط پژوهشگران به‌جای تعاملات میدانی و جمع‌آوری داده‌ها به شیوه‌های سنتی، یکی از نگرانی‌های اصلی است.»
محسنیان ادامه داد: «در بسیاری از تحقیقات، مشاهده می‌شود که پژوهشگران به جای اینکه به میدان‌های تحقیقاتی بروند، ترجیح می‌دهند از منابع آنلاین استفاده کنند. این کار از یک سو به کاهش کیفیت داده‌ها منجر می‌شود و از سوی دیگر می‌تواند باعث نقض حریم خصوصی افراد شود.»
ملاک‌های اخلاقی در پژوهش‌های علمی
محسنیان‌راد با اشاره به نگرانی‌های خود درباره استفاده از اطلاعات شخصی در فضای مجازی افزود: «در دنیای پژوهش‌های اجتماعی و انسانی، حقیقت باید همیشه در اولویت باشد. در پژوهش‌هایی که به مردم و فرهنگ‌های مختلف مربوط می‌شود، محققان باید به‌طور دقیق و با رعایت اصول اخلاقی داده‌ها را جمع‌آوری کنند. متأسفانه، در برخی موارد، سواستفاده از اطلاعات شخصی و نقض حریم خصوصی افراد در تحقیقات علمی مشاهده می‌شود. این در حالی است که استفاده از اطلاعات بدون اجازه افراد می‌تواند به مشکلات جدی منجر شود.»
او در پایان به پیشرفت‌های آینده در زمینه ارتباطات و پژوهش‌های علمی اشاره کرد: «دنیای ارتباطات و پژوهش‌های علمی همچنان در حال تحول است. با پیشرفت‌های جدید در زمینه هوش مصنوعی و دیگر فناوری‌ها، پژوهشگران می‌توانند به‌راحتی به اطلاعات بیشتری دست پیدا کنند.»
محسنیان‌راد افزود: «مهم است که این تحولات با رعایت اصول اخلاقی و حفظ حقوق افراد همراه باشد. به‌ویژه در کشورهای در حال توسعه، مشکلاتی مانند فساد و سواستفاده از اطلاعات می‌تواند یک تهدید جدی باشد. بنابراین، ما باید همیشه در پژوهش‌های خود به واقعیت‌ها نزدیک شویم و از هرگونه دستکاری در اطلاعات و حقیقت خودداری کنیم.»
