جدال حقوقی بر سر مالکیت اختراعات
آیا هوش مصنوعی مخترع می‌شود؟
نگار علی- ۲ فروردین ۱۴۰۴
ظهور هوش مصنوعی مولد، صنایع مختلف از فناوری تا هنر را تحت تأثیر قرار داده است. سیستمهای مبتنی بر هوش مصنوعی اکنون قادرند کدهای پیچیده بنویسند، مقالات خبری تولید کنند و تصاویر حرفه‌ای ایجاد کنند. این پیشرفت‌ها، علاوه بر نگرانی از حذف مشاغل، پرسش‌های جدیدی را مطرح کرده‌اند: در عصر هوش مصنوعی، چه کسی واقعاً مخترع محسوب می‌شود؟
امروزه، بسیاری از متخصصان از هوش مصنوعی در فرآیند طراحی و توسعه محصولات جدید استفاده می‌کنند. مطالعات نشان می‌دهد که این ابزارها می‌توانند خلاقیت را تقویت کنند و روند تحقیق و توسعه را تسریع بخشند. بر اساس تحقیقی که توسط «آیدن تونر-راجرز»، دانشجوی دکتری اقتصاد در MIT، انجام شده است، دانشمندانی که از ابزارهای هوش مصنوعی استفاده کردند، ۳۹ درصد بیشتر درخواست ثبت اختراع داشته و ۱۷ درصد نمونه‌های اولیه بیشتری نسبت به قبل تولید کرده‌اند. اما این روند یک پیامد منفی نیز داشته است: ۸۲ درصد از پژوهشگران گزارش داده‌اند که پس از به‌کارگیری هوش مصنوعی در کار خود، رضایت شغلی آن‌ها کاهش یافته است. یکی از این پژوهشگران اظهار داشت: «احساس می‌کنم که بخش زیادی از تحصیلاتم دیگر ارزشی ندارد.»
آیا هوش مصنوعی می‌تواند مخترع باشد؟
با گسترش نقش هوش مصنوعی در اختراعات، بحث‌های حقوقی پیرامون ثبت اختراع نیز افزایش یافته است. در سال ۲۰۲۰، اداره ثبت اختراعات و علائم تجاری ایالات متحده (USPTO) درخواست ثبت اختراع توسط یک سیستم هوش مصنوعی به نام DABUS را رد کرد. این سیستم مدعی بود که یک ظرف نگهداری مواد غذایی و یک چراغ اضطراری طراحی کرده است، اما دادگاه‌ها اعلام کردند که طبق قوانین فعلی ایالات متحده، تنها انسان‌ها می‌توانند به‌عنوان مخترع شناخته شوند.
قوانین آمریکا تعریف مشخصی از مخترع ارائه می‌دهند: «فردی که ایده‌ای نوآورانه و عملی را بدون نیاز به تحقیقات گسترده ارائه کند». اگر شخصی تنها از دستورالعمل‌های موجود پیروی کند، مخترع محسوب نمی‌شود. بنابراین، سوال اصلی این است که آیا نقش هوش مصنوعی صرفاً ابزاری کمکی است یا خود می‌تواند به‌عنوان مخترع در نظر گرفته شود؟
جایگاه هوش مصنوعی در فرآیند اختراع
با معرفی مدل‌های زبانی قدرتمند مانند ChatGPT در سال ۲۰۲۲، بحث درباره استفاده از هوش مصنوعی در فرآیند اختراع شدت گرفت. در همان سال، دادگاه استیناف فدرال ایالات متحده اعلام کرد که بر اساس قوانین فعلی، تنها انسان‌ها می‌توانند به‌عنوان مخترع در درخواست‌های ثبت اختراع ذکر شوند.
در سال ۲۰۲۴، USPTO دستورالعمل‌های جدیدی منتشر کرد که تأیید می‌کرد مخترعان باید انسان باشند اما استفاده از هوش مصنوعی به‌عنوان یک ابزار کمکی در فرآیند تحقیق و توسعه مجاز است. این تصمیم نشان می‌دهد که سیاست‌گذاران آمریکا متوجه اهمیت ابزارهای هوش مصنوعی در پیشرفت علمی شده‌اند. آن‌ها تأکید دارند که تصویر سنتی از یک مخترع که در یک گاراژ با تکیه بر هوش خود نوآوری می‌کند، باید با واقعیت‌های جدید فناوری سازگار شود.
هوش مصنوعی؛ ابزار یا شریک در اختراعات؟
باوجود پذیرش نقش هوش مصنوعی در نوآوری، همچنان سوالات مهمی بی‌پاسخ مانده است. به‌عنوان مثال، در مقالات علمی، پژوهشگران ملزم به افشای استفاده از ابزارهای هوش مصنوعی هستند، اما در سیستم ثبت اختراع آمریکا چنین الزامی وجود ندارد. طبق سیاست‌های فعلی، تا زمانی که یک انسان در توسعه اختراع نقش کلیدی داشته باشد، تنها نام او در ثبت اختراع ذکر می‌شود و هوش مصنوعی صرفاً یک ابزار در نظر گرفته می‌شود.
آینده نوآوری در عصر هوش مصنوعی
با تغییرات سریع در فناوری، سیاست‌گذاری‌های مرتبط با اختراع و نوآوری نیز در حال تحول هستند. هنوز مشخص نیست که برنامه جدید دولت ترامپ برای افزایش تسلط آمریکا در حوزه هوش مصنوعی چه تأثیری بر سیاست‌های ثبت اختراع خواهد داشت. برخی معتقدند که هوش مصنوعی باعث افزایش نرخ کشفیات علمی خواهد شد، اما اگر پژوهشگران از کار خود کمتر لذت ببرند، آیا نوآوری به‌عنوان یک فعالیت انسانی همچنان مورد تشویق قرار خواهد گرفت؟
درحال‌حاضر، سیاست‌گذاران آمریکا تلاش دارند بین خلاقیت انسانی و استفاده از هوش مصنوعی تعادل برقرار کنند. از یک سو، تنها اختراعاتی که با هدایت انسان انجام شده‌اند، واجد شرایط ثبت اختراع هستند. از سوی دیگر، ابزارهای هوش مصنوعی به‌طور فزاینده‌ای در حال تقویت توانایی‌های دانشمندان و محققان هستند. تصمیماتی که در سال‌های آینده گرفته می‌شود، نه‌تنها آینده نوآوری در آمریکا، بلکه در سراسر جهان را تحت تأثیر قرار خواهد داد.
