آذری جهرمی:
با وضعیت فعلی، آینده هوش مصنوعی را واگذار کرده‌ایم
پریسا سلامتی- ۶ خرداد ۱۴۰۴
«محمدجواد آذری جهرمی»، وزیر اسبق ارتباطات و فناوری اطلاعات، در همایش «هوش مصنوعی؛ ارتباطات انسان-ماشین و آینده آن» از وضعیت نگران‌کننده ایران در حوزه سیاست‌گذاری و توسعه هوش مصنوعی گفت و با استناد به شاخص‌های بین‌المللی، تأکید کرد که ایران با بحران عقب‌ماندگی در این حوزه مواجه است. او خواستار اقدامات عملی و سرمایه‌گذاری هدفمند شد.
تحول مدل‌های ارتباطی و تأثیرات آن بر ساختارهای اجتماعی
در ابتدای سخنرانی، آذری جهرمی با اشاره به تحول تاریخی در فناوری‌های ارتباطی گفت: «پست شهرها را به هم متصل کرد، تلفن منازل را، موبایل انسان‌ها را، و IT اکنون اشیاء را به هم متصل می‌کند.»
او با ذکر نظریه‌های «مانوئل کاستلز» تأکید کرد که شبکه‌های ارتباطی جدید ساختارهای اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی را دگرگون کرده‌اند. به گفته او، نحوه ارتباطات امروز به‌گونه‌ای است که حتی توان پردازشی مغز انسان از تحلیل این حجم از اطلاعات عقب افتاده است.
محدودیت مغز انسان و نقش مکملی هوش مصنوعی
آذری جهرمی در ادامه با تفکیک دو سیستم تصمیم‌گیری انسان (سیستم یک مبتنی بر عاطفه و سیستم دو مبتنی بر عقلانیت)، تأکید کرد که محدودیت پردازشی سیستم دو مغز باعث شده عمده تصمیم‌گیری‌های انسان بر مبنای احساسات باشد.
او گفت: «در جامعه شبکه‌ای امروز، حجم بالای ارتباطات، مغز انسان را دچار عقب‌ماندگی تحلیلی کرده است.»
به گفته او، برای جبران این وضعیت، بشر به دو فناوری مهم، یعنی رایانش ابری و هوش مصنوعی، متوسل شده و با ساخت مدل‌هایی مثل ChatGPT، تلاش کرده این عقب‌ماندگی را جبران کند.
هوش مصنوعی، ابزار رقابت قدرت‌های جهانی
وزیر اسبق ارتباطات با تأکید بر اینکه هوش مصنوعی امروز یکی از مؤلفه‌های اصلی قدرت ملی کشورهاست، گفت:
«اگر به هوش مصنوعی مجهز نباشیم، از ساختارهای جدید قدرت در دنیا عقب می‌مانیم.»
او در ادامه به بررسی شاخص جهانی هوش مصنوعی و جایگاه ایران در آن پرداخت و گفت که ایران در شاخص استعداد انسانی رتبه ۶۵ را دارد، در حالی که امارات، عربستان و ترکیه به ترتیب رتبه‌های ۱۵، ۲۵ و ۳۰ را دارا هستند.
جایگاه ایران در شاخص‌های جهانی هوش مصنوعی
جهرمی با اشاره به اینکه ایران در تولید علم رتبه مناسبی دارد (رتبه ۱۵)، اما در سیاست‌گذاری و حکمرانی دیجیتال رتبه ۷۵ را کسب کرده است، گفت: «در شاخص حکمرانی و چشم‌انداز، ایران رتبه ۱۰۰ را دارد. عربستان رتبه اول، امارات پنجم و ترکیه سیزدهم است.»
او افزود که این شاخص‌ها به‌روشنی نشان می‌دهند که ایران در رقابت هوش مصنوعی وضعیت مطلوبی ندارد.
سند ملی هوش مصنوعی؛ هدف بزرگ، اما فاقد منابع
آذری جهرمی با اشاره به سند ملی هوش مصنوعی که اخیراً تدوین شده، گفت: «این سند هدف‌گذاری کرده که ایران را تا سال ۱۴۱۲ به جمع ده کشور برتر جهان در حوزه هوش مصنوعی برساند. اما تطابق بین هدف و منابع در این سند رعایت نشده است.»
او با کنایه به ضرب‌المثل «سنگ بزرگ نشانه نزدن است» گفت که با اهداف بلندپروازانه و بدون تأمین منابع، نمی‌توان به موفقیت رسید.
چرا دولت نقش کلیدی دارد؟
وی نقش دولت در توسعه بازار هوش مصنوعی را کلیدی دانست و گفت: «دولت فقط سیاست‌گذار نیست، بلکه مشتری هوش مصنوعی هم هست. اگر دولت پروژه‌های بزرگی تعریف نکند، این بازار شکل نمی‌گیرد.»
او در مثالی از کشور چین گفت که چگونه با استفاده از هوش مصنوعی، سیستمهای شهری خود را تا سطوح نظارتی بسیار دقیق مدیریت می‌کند و تأکید کرد که ایران نیز باید در امنیت، آموزش، سلامت و اقتصاد، پروژه‌های بزرگی تعریف کند.
شاخص‌های سرمایه‌گذاری و نهادسازی؛ عقب‌ماندگی جدی ایران
آذری جهرمی با مقایسه ایران با ترکیه، امارات و عربستان در زمینه سرمایه‌گذاری، بودجه، نهادسازی و زیرساخت‌ها گفت:
- ترکیه چند صد میلیون دلار بودجه برای هوش مصنوعی اختصاص داده
- امارات یک و نیم میلیارد دلار
- عربستان ۲۰ میلیارد دلار
- در ایران بودجه بسیار محدود است
او همچنین گفت که نهادهای اجرایی مانند «مرکز ملی هوش مصنوعی» در ایران هنوز تشکیل نشده‌اند، در حالی که عربستان و امارات حتی وزارتخانه یا سازمان‌های مقتدر در این حوزه دارند.
ابرکامپیوترها و همکاری‌های بین‌المللی؛ ایران عقب مانده است
وی به پروژه‌های متوقف‌شده مانند ابرکامپیوتر سیما و مریم اشاره کرد و گفت که پس از تغییر دولت، توسعه این زیرساخت‌ها متوقف شده‌اند.
در زمینه همکاری‌های بین‌المللی نیز اضافه کردند:
«عربستان با گوگل و چین کار می‌کند، امارات با متا و IBM، اما ایران هیچ همکاری بین‌المللی ندارد.»
اگر منابع تأمین نشود، آینده را باخته‌ایم
در جمع‌بندی، آذری جهرمی تأکید کرد که با فرض اجرای کامل سند ملی هوش مصنوعی، اگر منابع مالی کافی اختصاص یابد، بخش خصوصی درگیر شود و برنامه‌های اجرایی واقعی تدوین گردد، می‌توان به کاهش شکاف با ترکیه در سه تا پنج سال آینده امیدوار بود.
او گفت: «کاهش شکاف با امارات و عربستان، نیازمند یک دهه سرمایه‌گذاری هوشمندانه و اجرای چندین پروژه ملی هوش مصنوعی است.»
وی هشدار داد: «گزارش‌های بین‌المللی می‌گویند ما آینده را واگذار کرده‌ایم. اگر برنامه‌ریزی نکنیم و عمل نکنیم، دیگر نمی‌توانیم در رقابت آینده باقی بمانیم.»
