بررسی ۱۵ راهبرد پژوهشی برای توسعه هوش مصنوعی در کشور

در حدود یک سال پیش، پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات، میزبان تحقیق و مطالعه‌ای اساسی در خصوص نقشه راه توسعه هوش مصنوعی کشور بود که این پروژه تا پایان آبان ماه ۱۴۰۰ پس از یک سال کار علمی، پایان یافت. در واقع، این سند به سفارش معاونت فناوری و نوآوری وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات انجام گرفت که با مشارکت نخبگان دانشگاهی، صنعتی و بخش خصوصی کشور این سند در عرصه‌های مختلفی تدوین شد. یکی از این عرصه‌ها «تحقیق و توسعه» بود. در این مقاله سعی شده است ۱۵ سیاست توسعه هوش مصنوعی در خصوص تحقیق و پژوهش کشور مورد تحلیل و بررسی قرار گیرد.

1- استفاده از امکانات و تجهیزات مراکز و آزمایشگاه‌های موجود در کشور برای انجام تحقیق و توسعه در حوزه هوش مصنوعی: این بند در صورتی عملی خواهد شد که امکانات و تجهیزاتی که متناسب با فناوری هوش مصنوعی است، در مراکز و آزمایشگاه‌های سراسر کشور به‌طور اساسی موجود باشد، به‌نحوی که تنها برای شارژ آن‌ها اقدام شود. در واقع، امکانات ناکامل، کاری از پیش نخواهد برد.

موضوع دیگر این است که به‌منظور شناسایی این امکانات و به کار گرفتن آن‌ها و نیز مدیریت در میزان و استفاده از تجهیزات فوق، کارشناسان خبره‌ای لازم است، تا از کمترین امکانات، بهترین استفاده را به عمل آورند. ضمن اینکه با توجه به منویات مقام معظم رهبری (مد ظله العالی) در خصوص لزوم حضور کشور در میان ۱۰ کشور برتر فناوری هوش مصنوعی، فرصتی که برای تحقق این مهم در اختیار داریم، باید با برنامه‌ریزی دقیق پیش برود، تا مبادا وضعیتی ایجاد گردد که در زمان نتیجه‌گیری، به‌دلیل عدم برنامه‌ریزی دقیق، از کشورهای زیادی عقب بمانیم.

2- حرکت به سمت تحقیقات بین‌رشته‌ای و کاربردی هوش مصنوعی در سایر رشته‌ها: برای این منظور می‌بایست یا کارشناسان هوش مصنوعی را برای تحقیقات میان‌رشته‌ای آموزش داد یا کارشناسان سایر رشته‌ها را با فناوری هوش مصنوعی آشنا کرد، تا هم موضوعات مرتبط با هوش مصنوعی را دریابند و هم مدیریت و سرپرستی مجموعه پژوهشی را به نحو احسن در اختیار گیرند. به‌طور حتم، آموزش و آشنا کردن کارشناسان سایر رشته‌ها با فناوری هوش مصنوعی، راحت‌تر و کم‌هزینه‌تر ما را به سوی هدف سوق خواهد داد.

3- در نظر گرفتن سهم مشخصی از بودجه کشور در زمینه تحقیق و توسعه هوش مصنوعی و تخصیص آن به تمامی بخش‌های دولتی جهت انجام، توسعه و بهبود تحقیق و توسعه هوش مصنوعی در بدنه دولت: برای اینکه بودجه در نظر‌ گرفته‌شده در زمینه تحقیق و توسعه هوش مصنوعی به ‌کار گرفته شود و اجرایی گردد، به افرادی خبره و مسئولیت‌پذیر در این خصوص نیاز هست، تا ضمن نظارت بر روند و پیگیری کار، طی زمانی مشخص، گزارشی از روند کار به سازمان مربوطه ارائه دهند و پروژه تحقیقاتی را برای مراحل بعدی آماده سازند.

4- گسترش دسترسی به زیرساخت‌های توسعه هوش مصنوعی در سراسر کشور: در این خصوص شاید بهترین راهکار این باشد که تیم‌های پژوهشی کارآمد و به‌روزی آموزش داده شوند، تا در هر بخش و زمینه‌ای زیرساخت‌های آن را تشکیل دهند و با طرح‌های تحقیقاتی ارزنده و ارائه راهبردهای مشخص در راستای ظرفیت‌های کشور، اموری را ترتیب دهند که با اهداف اصلی توسعه هوش مصنوعی در سراسر کشور به‌طور واضح، قابل‌اجرا باشد.

5- تسهیل فرایند حمایت از طرح‌های پژوهشی و اعطای تسهیلات پژوهشی حوزه هوش مصنوعی: از آن رو که از عمر دانش هوش مصنوعی، آنگونه که مدنظر کارشناسان این فناوری است، چندان نمی‌گذرد و یک فناوری به‌روز و جوان محسوب می‌شود، لذا بازخوردهای طرح‌های پژوهشی این فناوری می‌بایست مورد تحلیل و بررسی قرار گیرد و از طرفی در خصوص هر طرح پژوهشی که در این حوزه مطرح می‌شود، تفکر و تعمق گردد و پس از تأیید آن، مورد استقبال قرار گیرد. چنانچه مسیر تحقیق پژوهندگان این عرصه ناهموار باشد، ضمن اینکه انگیزه فعالیت در این راه از دست می‌رود، دقت‌نظر در انجام پروژه‌های تحقیقاتی در این زمینه جای خود را به زمانی برای رفع موانع در این کار خواهد داد. همچنین اعطای تسهیلات پژوهشی در این زمینه ضمن پیشبرد امور، انگیزه لازم را برای ادامه این گونه تحقیقات، دوچندان خواهد کرد.

6- حمایت صندوق‌های ملی، پارک‌های علم و فناوری و مراکز رشد از تحقیقات، پژوهش و توسعه: از آن رو که در حال حاضر، رشد تکنولوژی و پیشرفت اقتصادی کشور، مرهون رشد در عرصه فناوری‌های به‌روز بین‌المللی است، لذا انتظار می‌رود صندوق ملی توسعه و پارک‌های علم و فناوری که با هدف پیشرفت همگانی و ذخیره‌سازی ثروت‌های ملی برای نسل آینده تشکیل شده‌اند، از فعالیت‌های تحقیقاتی و توسعه‌ای در خصوص این فناوری حمایت نمایند.

7- تشویق و ترغیب صنعت به واگذاری فعالیت پژوهشی و استفاده از طرح‌های دانشگاهی: به‌طور کلی، ارتباط صنعت و دانشگاه یکی از ارتباط‌های مفید و کارآمد برای پیشبرد فعالیت‌های اقتصادی و پژوهشی خواهد بود، چراکه تحقیقات دانشگاهی به‌طور خام و ناکارآمد در کتابخانه‌ها و آرشیو دانشگاه معطل نخواهد ماند و هزینه‌ای که دولت برای هر دانشجو صرف کرده است، به بار خواهد نشست. چنانچه این امر اجرایی گردد، صنعتگران با روند روبه‌رشد، علمی و به‌روز صنعت آشنا خواهند شد و از طرفی دانشجویان و فارغ‌التحصیلان دانشگاهی نیز با تجربه کار و فعالیت در امور صنعتی به‌طور عملی آشنا خواهند شد.

8- تشویق دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها و شرکت‌ها برای تحقیق و پژوهش در زمینه هوش مصنوعی: این یک موضوع بسیار مهم و اساسی در زمینه فعالیت‌های پژوهشی است، زیرا تا وقتی که دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها و شرکت‌های تخصصی به موضوعات به‌روز صنعتی، هرچند بکر و ناشناخته، اهمیت ندهند و زمینه لازم را برای به ثمر نشستن نتیجه پژوهش‌های انجام‌شده فراهم نکنند، هیچ انگیزه‌ای برای انجام و ادامه آن ایجاد نخواهد شد.

این مسئله می‌بایست از دل دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها بیرون بیاید، چراکه تا وقتی موضوعات به‌روزی همچون فناوری هوش مصنوعی دغدغه استادان دانشگاه و مسئولان تحقیق و توسعه نباشد، این موضوعات را به‌عنوان موضوع مقالات و پایان‌نامه‌های کارشناسی ارشد و رساله‌های دکتری در نظر نمی‌گیرند و چنانچه داوطلبان نیز آن‌ها را انتخاب کنند و در جهت پیشبرد پژوهشی این موضوعات عمیقاً فعالیت کنند، مورد تأیید استادان، داوران و مسئولان پژوهشی آن مؤسسه قرار نخواهد گرفت و این می‌تواند یک فاجعه بزرگ باشد، چراکه وقت و هزینه و از همه مهم‌تر، انگیزه هدفمند داوطلبان تباه شده است. لذا به‌نظر می‌رسد که این مدیران و مسئولان دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها و شرکت‌ها هستند که باید در این خصوص توجیه گردند.

9- حمایت از حقوق مالکیت معنوی و صیانت از حقوق صاحبان ایده: این مورد شاید انگیزشی‌ترین موضوعی است که پژوهشگران و فعالان امور تحقیقاتی را بر آن می‌دارد، تا با خیالی آسوده و فکری متمرکز به امور پژوهشی خویش به‌ویژه در خصوص تحقیقاتی به‌روز و آینده‌دار به فعالیت در این زمینه بپردازند. به همین دلیل، ضروری است مسئولان مربوطه در این زمینه، پس از اینکه پژوهشگر، موضوع تحقیقاتی و طرح پژوهشی خود را به آن‌ها معرفی کرد، آن طرح را به طور قانونی، ثبت نمایند و حتی حمایت‌های لازم در خصوص پیشبرد طرح مربوطه را انجام دهند، تا انگیزه‌ لازم برای به انجام رسیدن آن طرح فراهم گردد و حتی سایر افراد را نیز در این عرصه ترغیب نماید.

10- افزایش اعتماد صنعت به دانشگاه از طریق بالا بردن ضمانت و واسطه‌گری دولت: شاید صنعتگران و فعالان اقتصادی در گام اول نتوانند به دانشجویان یا فارغ‌التحصیلانی که به‌طور عملی در صحنه‌های اقتصادی و میادین کاری فعالیتی نداشته‌اند و تجربه ندارند، اعتماد کنند و برای اجرایی شدن طرح‌های داوطلبین، سرمایه‌گزاری‌های کلان نمایند. در این زمینه این دولت است که باید با مصاحبه‌ها و در نظر گرفتن رزومه کاری و پژوهشی دانشگاهیان و ایجاد انگیزه‌های لازم به‌منظور ادامه فعالیت‌های پژوهشی و موفقیت در اجرایی شدن آن‌ها شرایط را فراهم کند و منتخبین فعال و باانگیزه را به جامعه صنعت و اقتصاد معرفی نماید.

11- حفظ نخبگان حوزه هوش مصنوعی: از آن رو که در حال حاضر، 29 شرکت فعال در حوزه هوش مصنوعی و همچنین ۱۰۴ شرکت در زمینه دستیار هوشمند در ایران فعالیت می‌کنند، شاید بهترین و تخصصی‌ترین سازمان‌هایی که می‌تواند فعالان هوش مصنوعی و نخبگان این عرصه را شناسایی کند و پس از به کارگیری آن‌ها در جهت حفظ پژوهشگران در این حوزه بکوشد، مؤسسات و شرکت‌هایی است که به‌طور ویژه به این فناوری می‌پردازند و زیرساخت‌های این حوزه آینده‌دار را در نظر می‌گیرند.

12- بهبود شرایط همکاری بین دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌های داخلی و خارجی در حوزه هوش مصنوعی: هوش مصنوعی در چند سال اخیر تبدیل به یک فناوری جهان‌شمولی شده که در سراسر دنیا سیطره یافته است و به همین دلیل، خواسته یا ناخواسته انسان‌ها را با یکدیگر مرتبط می‌سازد. در واقع، اکثر کشورها، برای حرکت به سمت استفاده از مزیت‌های فناوری هوش مصنوعی، حرکتی را آغاز کرده‌اند و اغلب در زمینه‌های تحقیق و توسعه، آموزش و تقویت نیروی انسانی، انتقال فناوری، نوآوری، زیرساخت‌های دیجیتال، اخلاقیات، حاکمیت و سرویس‌های عمومی و اکوسیستم داده، با فناوری هوش مصنوعی در ارتباط‌اند.

این موضوع باعث می‌شود که خاستگاه پژوهش و مطالعه در خصوص این فناوری که همان دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی است، در سراسر دنیا با یکدیگر در ارتباط باشند و به‌نوعی به تهاتر تجارب و فعالیت‌های ارزنده خویش در راستای تحقق اهداف عمومی خود بپردازند. در این خصوص، گمان می‌رود کسب تجارب پژوهشی مؤسسات مطرح جهانی در حوزه هوش مصنوعی و تهاتر پژوهشی در مورد این فناوری، منطقی‌تر به نظر می‌رسد.

13- ایجاد تیم‌های تحقیقاتی برتر هوش مصنوعی با شناسایی استعدادهای این حوزه: همان‌گونه که پیش از این عنوان شد، کشف استعدادهایی که در حوزه هوش مصنوعی فعالیت می‌کنند و حفظ این سرمایه‌های علمی- پژوهشی نیاز به یک برنامه‌ریزی حساب‌شده دارد. در واقع دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی می‌بایست با شناسایی استعدادهای برتر این حوزه با ایجاد برنامه‌ریزی دقیقی که هم‌راستای اهداف آن است، سعی در ایجاد تیم‌های پژوهشی نمایند که به‌طور تخصصی بر روی طرح‌هایی هوش مصنوعی متمرکز شده‌اند. به‌طور حتم از دل این گروه‌های علمی، پژوهشگران آب‌دیده و کارایی به عرصه‌های صنعتی، اقتصادی، فناوری و… راه خواهند یافت و دانش ارزنده خود را از این طریق، بین‌المللی خواهند کرد.

14- تقویت و حفظ جایگاه علمی کشور در مجامع بین‌المللی در حوزه تحقیقات هوش مصنوعی: حفظ جایگاه علمی کشور در حوزه تحقیقات هوش مصنوعی و تقویت این جایگاه در مجامع بین‌المللی باعث خواهد شد کشور با سرعت بیشتری تا ۱۰ سال آینده جزو کشورهایی باشد که در این عرصه به‌طور ویژه فعال‌اند. چنانچه دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی و نیز شرکت‌هایی که در خصوص فناوری هوش مصنوعی فعالیت می‌کنند، سعی نمایند با کشف استعدادهای این فناوری و حمایت از طرح‌های پژوهشی آن‌ها، هوش مصنوعی را در حوزه‌های مختلف اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و… به کار گیرند، بدون شک بازخوردهای آن دیر یا زود در سطح بین‌الملل مطرح خواهد شد و کشور از این طریق در این حوزه به پیش خواهد رفت.

15- اختصاص 80 درصد حمایت‌های مالی برای توسعه پژوهش هوش مصنوعی کاربردی و 20 درصد برای توسعه پژوهش‌های پایه‌ای: این موضوع به شرطی قابل‌اجرا خواهد بود که اولاً به‌طور دقیق مطرح گردد که پژوهش هوش مصنوعی کاربردی چیست و توسعه آن به چه شکل اجرایی می‌شود، ثانیاً تیم تحقیقاتی پژوهش‌های هوش مصنوعی، گزیده انتخاب شوند، تا این گونه حمایت‌های مالی و بودجه‌های در نظر گرفته‌شده، صرف کارآموزی مبتدیان نگردد، ثالثاً از بودجه‌ای که برای اجرایی شدن این تحقیقات در نظر گرفته شده است، به نحو احسن استفاده شود، تا بازخوردهای مثبت پژوهش‌ها باعث گردد، هزینه‌های بیشتری برای ادامه کار در نظر گرفته شود.

جدیدترین اخبار هوش مصنوعی ایران و جهان را با هوشیو دنبال کنید