مرکز‌ تحقیقات هوش مصنوعی هند، کره جنوبی و ایران و پیشرفت‌های چشم‌گیر آن‌ها

هوش مصنوعی یا به اختصار AI، از زمان ارائه آن در دهه 1950به یکی از بحث‌برانگیزترین حوزه‌های پژوهشی در علوم کامپیوتر تبدیل شده است. هوش مصنوعی در حقیقت به عنوان بخشی از علوم رایانه‌‌ای شناخته می‌شود که سعی دارد ویژگی‌‌های مرتبط با هوش انسان را به دنیای ماشین‌ها منتقل کند. درک زبان، ایجاد مهارت یادگیری برای رایانه‌ها و ماشین‌ها، ایجاد قدرت استدلال و حل مسئله، اهداف و چالش‌‌های اساسی هوش مصنوعی در این مسیر است. این رشته به دلیل تحولات گسترده‌‌ای که در همه علوم و صنایع ایجاد کرده، همواره مورد توجه دولت‌ها و کشورهای پیشرو بوده و در سال‌‌های اخیر به مهم‌ترین حوزه‌‌های پژوهشی و تحقیقاتی برای دولت‌ها تبدیل شده است. بر همین اساس، رقابت‌‌های گسترده میان کشورهای پیشرو برای دستیابی به قدرت‌‌های هوش مصنوعی روزبه‌روز بیشتر می‌شود. هدف کانونی این تلاش‌ها، تسلط کافی بر دانش هوش مصنوعی به منظور تحقق اهداف اقتصادی، صنعتی، تحقیقاتی و فناورانه در سطح ملی و در سطح جهانی است.

تحقیقات استراتژیک هوش مصنوعی موضوعی مهم در سراسر دنیا

تحقیقات هوش مصنوعی در سراسر دنیا توسط طیف وسیعی از دانشمندان و فناوران با دیدگاه‌ها، علایق و انگیزه‌‌های مختلف انجام می‌شود. اما به نظر می‌رسد چشم‌انداز اصلی برای همه محققان، دستیابی به حداکثر پتانسیل‌‌های این فناوری نوین و به‌کارگیری آن در جنبه‌‌های مختلف صنایع و علوم است. گام اول برای دستیابی به چنین هدفی، راه‌اندازی و تاسیس مراکز تحقیقاتی و پژوهشی با همکاری و همراهی دانشمندان و متخصصان حوزه هوش مصنوعی است. دانشمندان در این مراکز پژوهش محور، تمایل دارند علاوه بر درک فرایندهای شناختی ذهن انسان، این قابلیت‌ها را به ماشین‌ها و رایانه‌ها نیز منتقل کنند.

برخی مراکز تحقیقاتی وابسته به دانشگاه‌ها، با تأکید بر کشف اسرار اندیشه انسان و برخی دیگر به طور گسترده‌تری فرایندهای هوش را بررسی می‌کنند. در نهایت برآورد همه این گرایش‌ها، یک چشم‌انداز است: نزدیک کردن دنیای هوش مصنوعی به قابلیت‌‌های ذهن انسانی! محققان و پژوهشگران در مراکز تحقیقاتی هوش مصنوعی سراسر دنیا علاقه مند به ساخت سیستم‌هایی هستند که هوشمندانه رفتار کنند. برخی سعی در ساخت سیستم‌‌های هوش مصنوعی با استفاده از تکنیک‌‌های مشابه با مغز انسان دارند؛ در حالی که برخی دیگر، طیف وسیعی از فنون و الگوریتم‌ها را از زمینه‌هایی مانند تئوری اطلاعات، مهندسی برق، آمار و شناخت الگوها برای مجهزکردن ماشین‌ها به کار می‌گیرند. کسانی که در دسته اخیر هستند، لزوماً خود را محقق AI نمی‌دانند، بلکه در دسته گسترده‌تری از محققان علاقه‌مند به هوش ماشین قرار می‌گیرند.

اما نقطه مشترک همه این مراکز پژوهشی، تحقق برنامه‌ها و اجرای استراتژی هوش مصنوعی در کشورهایی است که برای مجهزکردن خود به این فناوری نوین، از رقبای دیگر سبقت جسته‌اند و در سطحی پیشرفته و توسعه‌یافته، به دنبال بهبود دستاوردهای خود در حوزه هوش مصنوعی هستند. این کشورها لزوما از میان دولت‌‌های توسعه‌یافته نیستند، چه‌بسا هوش مصنوعی، خود مفهومی جدید از توسعه‌یافتگی را خلق کرده است.

در این میان، کشورهای هند، کره جنوبی و ایران، با توسعه زیرساخت‌‌های هوش مصنوعی و ایجاد مراکز تحقیقاتی دانش‌بنیان، گام‌‌های ارزشمندی در هوشمندسازی فرایندها و صنایع خود برداشته‌اند. در این مقاله بخشی از این دستاوردها را مرور می‌کنیم.

مرکز‌ تحقیقات هوش مصنوعی و رباتیک هند

مرکز جامع رباتیک هند از سال 1986 مشغول به فعالیت است. آزمایشگاه مرکز هوش مصنوعی و رباتیک Centre for Artificial Intelligence and Robotics (CAIR) کارش را به سه نیرو در دفتر کوچکی در بنگالورو آغاز کرد. امروزه، بیش از 300 کارمند در این مرکز مشغول به کار هستند. مرکز هوش مصنوعی و رباتیک به تحقیق و توسعه در حوزه‌های هوش مصنوعی، رباتیک، فرمان و کنترل، شبکه، اطلاعات و امنیت ارتباطات می‌پردازد. افزون بر این، ساخت سامانه‌های مدیریتی و ارتباطی برای مقاصد نظامی در دستور کار آن قرار دارد. این مرکز در سال 2014 موفق به اخذ گواهی ایزو 9001 شد.

ماهالینگام Mahalingam – مدیر سابق CAIR – اظهار داشت: «رباتیک یکی از اولویت‌های اصلی مرکز هوش مصنوعی و رباتیک هند به شمار می‌رود.» ماهالینگام در ادامه خاطرنشان کرد: «این آزمایشگاه با تاکید بر ساخت ربات‌های کاملاً بومی همیشه سعی در ساخت انواع مختلفی از کنترلگرها و ابزارهای دستکاری برای Gantry، Scara و بسیاری دیگر از ربات‌ها داشته است. این آزمایشگاه با تکیه بر تجارب خوبی در سالیان متمادی اندوخته، موفق به ساخت یک وسیله نقلیه خودران autonomous guided vehicle (AGV) شده است.

در حال حاضر، مرکز CAIR در حوزه‌های زیر فعالیت می‌کند: کنترل فرمان تاکتیکی؛ سامانه‌های ارتباطی؛ سامانه‌های هوشمند؛ سامانه‌های بدون سرنشین؛ امنیت اطلاعات؛ هوش مصنوعی و رباتیک. دانشمندی به نام سانجای برمن Sanjay Burman در سال 2012 به عنوان مدیر مرکز CAIR منصوب شد. این مرکز پروژه‌های موفقی را در طول سالیان مختلف به انجام رسانده است:

نیپونا: دانشمندان CAIR در اوایل دهه 1990 موفق به ساخت سامانه هوش مصنوعی نیپونا Nipuna شدند. برنامه کامپیوتریِ نیپونا با این هدف طراحی شده بود که مثل انسان تصمیم گیرد و مسائل پیچیده را حل کند.

نرم‌افزار مبتنی بر شبکه عصبی: دانشمندان مرکز CAIR در اوایل دهه 1990 یک نرم‌افزار مبتنی بر شبکه عصبی ساختند تا فرم‌های متقاضیان را پردازش نماید. ماهالینگام در این رابطه گفت: «این نرم‌افزار می‌تواند خطاهای انسانی را در فرم‌ها تصحیح کند. همچنین، تصحیح اشتباهات املایی متقاضیان نیز با این نرم‌افزار انجام می‌گیرد. این نرم‌افزار پس از پردازش، اقدام به به‌روزرسانیِ خودکار پایگاه داده می‌کند.»

پردازش زبان طبیعی: آزمایشگاه CAIR اقدامات تحقیقاتی بسیاری در راستای توسعه‌ی پردازش زبان طبیعی Natural language processing (NLP)، داده‌کاوی هوشمند و موتورهای استنباطی انجام داده است. برای نمونه، سامانه فرمان، کنترل، ارتباطات و هوش Command, Control, Communication, and Intelligence (C3I) از ماشین‌های رایانش، شبکه‌های ارتباطی و حسگرها استفاده می‌کند. ماهالینگام به این نکته نیز اشاره کرد که مرکز CAIR یک سامانه مصورسازی واقعیت مجازی سه‌بعدی با قابلیت پرواز ساخته است. این آزمایشگاه در نظر دارد پلتفرم‌های رباتیکی برای تلفن‌های همراه را نیز بسازد.

نترا: سامانه جاسوس اینترنتی نترا Netra که به دست تیمی متشکل از 40 دانشمند طراحی شده، می‌تواند ترافیک صوتی مشکوک یا مبهم را در اسکایپ Skype یا گوگل تاک Google Talk شناسایی کند. این سامانه، پیام‌هایِ حاوی کلیدواژه‌هایی مثل حمله، بمب، انفجار، قتل و مرگ را از میان پیام‌های توئیتری، به‌روزرسانیِ status، ایمیل‌ها، تماس‌های اینترنتی، وبلاگ‌ها و انجمن‌ها مورد نظارت دقیق قرار می‌دهد.

مرکز‌ تحقیقات هوش مصنوعی پارت در ایران

همانطور که می‌دانیم، هر کشوری برای ایجاد توسعه در هر یک از صنایع خود، نیازمند توجه و برنامه‌ریزی در بخش تحقیق و توسعه است. در ایران نیز مرکز‌ تحقیقات هوش مصنوعی پارت با مدیریت دکتر علی رسولی زاده، برای پاسخگویی به این نیاز در حوزه هوش مصنوعی، تاسیس و راه‌اندازی شده است. از سال 1396 شرکت پردازش اطلاعات مالی پارت به طور جدی به حوزه هوش مصنوعی قدم گذاشت و با تاسیس مرکز‌ تحقیقات هوش مصنوعی پارت، ایجاد زیرساخت‌های مبتنی بر فناوری هوش مصنوعی برای کسب‌وکارها و شرکت‌ها را برنامه اصلی خود قرار داد. بدین ترتیب، راه‌اندازی این مرکز پژوهشی دانش‌بنیان، در حقیقت با هدف حل مشکلات کاربران در حوزه توسعه زیرساخت‌ها، امنیت کاربران، توسعه‌دهندگان و کسب‌وکارها، احراز هویت‌‌های الکترونیکی، ایجاد زیرساخت‌‌های ابری و توسعه فناوری‌‌های مبتنی بر هوش مصنوعی انجام گرفت.

اولویت‌ها و چشم‌اندازهای مجموعه پارت دانش‌بنیان، از ابتدای فعالیت تا امروز، افزایش کارایی، بهبود تجربه مشتریان، کاهش هزینه‌‍‌ها و سودآوری بیشتر بوده است. این مجموعه با ارائه راهکارهای مبتنی بر هوش مصنوعی به شیوه‌ای کارآمد، متمایز و انطباق‌پذیر، کسب‌وکارها را در این مسیر همراهی می‌کند. در همین راستا، این مرکز پژوهشی با همراهی کارشناسان خبره هوش مصنوعی و مهندسان کامپیوتر، توانسته محصولات  مبتنی بر فناوری هوش مصنوعی را به مرحله تولید بیاورد. محصولاتی که در این مرکز دانش‌بنیان توسعه داده شده‌اند، عبارتند از:

فراشناسا: سامانه هوشمند احراز هویت فراشناسا، یک درگاه احراز هویت آنلاین از طریق فناوری تشخیص چهره، هوش مصنوعی و یادگیری عمیق است. این سامانه که به همت متخصصان هوش مصنوعی مرکز‌ تحقیقات هوش مصنوعی پارت توسعه یافته، معنای تازه‌‌ای به عملیات احراز هویت آنلاین بخشیده است. فراشناسا که از آخرین دستاوردهای فناوری هوش مصنوعی در جهان بهره‌مند است، عملیات احراز هویت الکترونیکی کاربران در سامانه سجام بورس، سامانه ثنا قوه قضائیه و برخی بانک‌ها و کارگزاری‌ها را به عهده دارد و در مدت کوتاهی که از راه‌اندازی آن می‌گذرد، موفقیت‌‌های چشمگیری را در کارنامه خود ثبت کرده است.

سیگنال: اپلیکیشن سیگنال، یک ابزار جامع اطلاع‌رسانی و تحلیل در حوزه سرمایه‌گذاری در بازارهای مالی است که توسط متخصصان هوش مصنوعی پارت دانش‌بنیان توسعه یافته و کاربران را در تصمیم‌گیری‌‌های مربوط به سرمایه‌گذاری و تحلیل بازار مالی راهنمایی و هدایت می‌کند.

شهاب: شبکه هوشمند ابری شهاب، پلتفرمی جامع برای توسعه‌دهندگان، برنامه‌نویسان، شرکت‌ها و کسب‌وکارهایی است که محصولات و خدمات را با بهره‌گیری از فناوری هوش مصنوعی و‌‌ های‌تکنولوژی توسعه داده‌اند. شهاب شامل زیرساخت‌های پردازشی، سکوی مبتنی بر وب و سرویس‌های ابری است.

سهاب: بازارچه سرویس‌های هوشمند ابری سهاب، یک سکوی مبتنی بر وب برای سرویس‌‌های ابری است که برنامه‌نویسان، توسعه‌دهندگان و شرکت‌ها در بستر آن می‌توانند API ‌‌های خود را ارائه کنند و از خدمات دیگر توسعه‌دهندگان و شرکت‌‌های دیگر نیز بهره‌مند گردند.

مرکز‌ تحقیقات هوش مصنوعی کره جنوبی

کره جنوبی یکی دیگر از غول‌های هوش مصنوعی در دنیاست و در حال حاضر، مراحل اولیه راه‌اندازی مرکز‌ تحقیقات هوش مصنوعی خود را طی می‌کند. بزرگ‌ترین شرکت مخابراتی کره جنوبی (KT) قرار است با همکاری مؤسسه علوم و فناوری کره (KAIST) یک مرکز‌ تحقیقات هوش مصنوعی در شهر دائجون، در فاصله 164 کیلومتری از جنوب سئول، تأسیس کنند. این مرکز بر توسعه نرم‌افزار و فناوری تمرکز خواهد داشت و  قرار است اواخر امسال با حدود 200 نفر نیرو، متشکل از دانشگاهیان و کارکنان KT، فعالیت خود را آغاز کند. در مرکز‌ تحقیقات هوش مصنوعی کره جنوبی یک مزرعه GPU اختصاصی طراحی و پیاده‌سازی خواهد شد که عمدتاً بر توسعه فناوری AI برای حوزه‌های رباتیک، پزشکی و رسانه متمرکز خواهد بود.

هوش مصنوعی ایران همگام با برترین قطب های هوش مصنوعی جهان

همه این موارد نشان می‌دهد مراکز تحقیقاتی هوش مصنوعی در سراسر دنیا که ارتباطی تنگاتنگ با دانشگاهیان و نخبگان هوش مصنوعی دارند، در حال شکل دادن به سریع‌ترین تغییرات دنیای فناوری هستند. دستاوردها و موفقیت‌هایی که از این مجموعه‌های دانش‌بنیان به دنیای صنعت و تکنولوژی تزریق می‌شود، اهمیت توجه به بحث تحقیق و پژوهش را نشان می‌دهد. مرکز‌ تحقیقات هوش مصنوعی پارت در ایران نیز همگام با برترین مراکز پژوهشی دنیا، محصولات و خدمات هوش مصنوعی خود را توسعه داده و راه‌اندازی کرده است و از همین رو، می‌توان موفقیت‌های این مجموعه دانش‌بنیان را تحولی بنیادین در مسیر پیشرفت‌ اقتصادی، صنعتی و فناورانه ایران قلمداد کرد.