هوشمندسازی محیط کار، راهکاری ایمن برای جلوگیری از صدمات جبران‌ناپذیر نیروی کار

در این میان، هوش مصنوعی به‌عنوان یکی از تحول‌آفرین‌ترین فناوری‌های قرن حاضر، با توان تحلیل کلان‌داده‌ها، پیش‌بینی الگوهای خطر، و تصمیم‌گیری خودکار، در حال بازتعریف نقش‌ها و فرایندهای حوزه HSE است. از شناسایی زودهنگام ریسک‌های ایمنی و پیشگیری از حوادث کاری گرفته تا پایش بلادرنگ محیط‌های صنعتی، تحلیل رفتار کارکنان، بهینه‌سازی آموزش‌های ایمنی و مدیریت پسماندهای صنعتی، هوش مصنوعی توانسته چشم‌اندازی نوین در مدیریت ایمنی و سلامت شغلی ارائه دهد.

HSE چیست و چرا در محیط کار اهمیت دارد؟

HSE به مجموعه‌ای از اصول، رویه‌ها و اقدامات مدیریتی اطلاق می‌شود که با هدف حفظ سلامت کارکنان، تضمین ایمنی محیط کار و محافظت از محیط‌زیست در سازمان‌های بزرگ از صنایع نفت و گاز و پتروشیمی گرفته تا ساخت‌وساز و تمامی صنایع مادر به کار گرفته می‌شود. الزامات و استانداردهای HSE با شناسایی خطرات بالقوه، طراحی و اجرای راهکارهای کنترلی و آموزش کارکنان، تلاش می‌کند تا از وقوع حوادث، بیماری‌های شغلی و آسیب به منابع طبیعی جلوگیری کند. بر اساس تعاریف علمی و اجرایی، HSE را می‌توان دانشی میان‌رشته‌ای دانست که به طور نظام‌مند بر سه محور اصلی یعنی پیشگیری از آسیب‌های جسمی و روانی نیروی کار، کاهش ریسک‌های عملیاتی در محیط‌های صنعتی و رعایت الزامات زیست‌محیطی و قانونی تمرکز دارد. هدف نهایی HSE، ایجاد فضایی ایمن، سالم و پایدار برای فعالیت‌های انسانی و صنعتی است. این رویکرد، افزون بر مزایای انسانی و اجتماعی، به سازمان‌ها کمک می‌کند تا عملکرد پایدارتر، بهره‌وری بالاتر و اعتبار حرفه‌ای بیشتری در فضای رقابتی امروز کسب کنند.

شکل‌گیری مفهوم HSE

تاریخچه HSE به روزگار پیش از تدوین استانداردهای مدون ایمنی بازمی‌گردد؛ زمانی که در پی رشد شتابان صنعت، خصوصاً در دوران انقلاب صنعتی، نیروی کار در معرض خطرات جدی ناشی از کار با ماشین‌آلات سنگین، مواد شیمیایی و شرایط کاری نامطلوب قرار گرفت. در آن دوران، نبود ابزارهای حفاظتی، ضعف دانش ایمنی و عدم مسئولیت‌پذیری کارفرمایان موجب بروز حوادث مکرر، جراحت‌های شدید و حتی مرگ بسیاری از کارگران شد. اعتراضات پی‌در‌پی نیروی کار، خواست عمومی برای محیط‌های کاری ایمن‌تر و پیامدهای اقتصادی ناشی از حوادث، در نهایت دولت‌ها را به تدوین مقررات الزام‌آور برای ایمنی و بهداشت حرفه‌ای واداشت. قوانینی که کارفرمایان را موظف به رعایت استانداردهای ایمنی، پرداخت بیمه و غرامت، آموزش کارگران و فراهم‌سازی تجهیزات حفاظتی کردند. بااین‌حال، تجربه نشان داده که صرف تصویب قوانین برای تأمین ایمنی کافی نیست. خطای انسانی، ناآگاهی و نبود فرهنگ ایمنی در سازمان‌ها، همچنان از دلایل اصلی وقوع حوادث محسوب می‌شدند. به همین دلیل، اصول و الزامات نوین HSE بر پیشگیری فعال، مشارکت کارکنان، آموزش مستمر و پایش دائمی ریسک‌ها تأکید دارد.

نقش هوش مصنوعی

باتوجه‌به حجم بالای داده‌های مرتبط با حوادث و ایمنی فرایندها و تجهیزات مانند تصاویر، ویدئوها و سنسورهای محیطی و دستگاهی؛ تجزیه‌وتحلیل هوشمند این داده‌ها می‌تواند منجر به شناسایی الگوهای خطر و پیش‌بینی پیشگیرانه حوادث شود. بر اساس گزارش اداره کل آمار کارگران ایالات متحده (Bureau of Labor Statistics – BLS)، در سال ۲۰۲۳ حدود ۲.۶ صدمه و بیماری غیرکشنده و بیش از ۵۲۸۳ مورد مرگ ناشی از حوادث محل کار فقط در آمریکا ثبت شده است. کاهش این آمار، مستلزم بهره‌گیری از ابزارهای پیشرفته نظارتی، بازدارنده و پیش‌بینی‌کننده است. هوش مصنوعی می‌تواند این نیازها را پاسخ دهد و با تحلیل داده‌ها، عملیات ایمنی را کارآمدتر نماید.

مدیریت داده‌های HSE

هوش مصنوعی نقش کلیدی در گردآوری و تحلیل حجم گسترده داده‌های ایمنی شغلی دارد. داده‌های HSE می‌توانند شامل گزارش‌های مکتوب، مشاهدات بازرسی، تصاویر، داده‌های تاریخی سنسورهای محیطی و تجهیزات باشند. سامانه‌های تحلیلی مدرن قادرند همه این انواع داده را یکپارچه کرده و بینش‌های عملیاتی ارزشمندی را از میان آن‌ها استخراج کنند. برای مثال، الگوریتم‌های بینایی ماشین می‌توانند در تصاویر ارسالی از محل کار به‌صورت خودکار خطراتی مانند محل نشتی، دود یا عدم استفاده از تجهیزات حفاظتی را شناسایی کنند. الگوریتم‌های پیش‌بینی‌کننده نیز می‌توانند از این کلان‌داده‌ها برای پیش‌بینی حوادث آینده و پیشنهاد راه‌حل‌های مناسب استفاده کنند. به این معنا که با بررسی کلان‌داده‌ها و استفاده از استانداردهای صنعتی، هوش مصنوعی می‌تواند احتمال وقوع یک حادثه خاص را بر اساس شرایط فعلی برآورد کرده و راهکارهای پیشگیرانه‌ای ارائه دهد.

پیش‌بینی و پیشگیری حوادث شغلی

یکی از مهم‌ترین کاربردهای هوش مصنوعی در ایمنی محل کار، پیش‌بینی حوادث بر مبنای تحلیل داده‌های تاریخی است. سیستم‌های پیش‌بینی‌کننده از الگوریتم‌های یادگیری ماشین برای شناسایی الگوهای پنهان در مجموعه‌های بزرگی از داده‌های ایمنی مانند گزارش‌های حوادث، بازرسی‌ها و داده‌های حسگرها استفاده می‌کنند. مطالعات پژوهشی نیز نشان می‌دهند که این مدل‌ها می‌توانند با دقت بسیار بالا احتمال وقوع صدمات و حوادث را پیش‌بینی کنند؛ به‌گونه‌ای که گروهی از محققان با استفاده از داده‌های بیش از ۱۱۲ میلیون مشاهده ایمنی دریافتند مدل‌های پیش‌بینی‌کننده مبتنی بر یادگیری ماشین، می‌توانند حوادث در مجموعه‌ها و سایت‌های صنعتی را با دقت بین ۸۰ تا ۹۷درصد تشخیص دهد. این یعنی باتکیه‌بر تجربیات گذشته، می‌توان حوادث را پیش از وقوع با دقت زیادی پیش‌بینی و از آنها جلوگیری کرد.

نظارت و پایش بلادرنگ شرایط کار

هوش مصنوعی در نظارت لحظه‌ای بر شرایط محیط کار نیز کاربردهای فراوانی دارد. با اتصال به دستگاه‌های اینترنت اشیا (IoT) و دوربین‌های هوشمند، سیستم‌های هوش مصنوعی می‌توانند به طور مستمر وضعیت تجهیزات، محیط و رفتار کارکنان را بررسی و در لحظه هشدارهای فوری صادر کنند. این سامانه‌ها ضمن جمع‌آوری مداوم داده‌ها، با به‌روزرسانی پیوسته مدل‌های خود، قابلیت شناسایی سریع‌تر خطرات را فراهم می‌کنند. به‌عنوان‌مثال، یک سامانه نظارتی هوش مصنوعی می‌تواند در لحظه با ارسال اعلان صوتی یا پیامک، کارگران را از نزدیک‌شدن به یک ماشین معیوب یا منطقه پرخطر آگاه کند.

شرکت‌های بزرگ نیز این فناوری را به کار گرفته‌اند. به گزارش OHS Online، مجموعه آمازون در انبارهای خود از دوربین‌های مبتنی بر بینایی ماشین و مدل‌های یادگیری عمیق استفاده می‌کند تا فعالیت‌های کارگران و وضعیت تجهیزات را رصد کند. در این سامانه هرگاه الگوریتم خطر سقوط، تصادف یا خرابی دستگاه را شناسایی کند فوراً به کارگر و سرپرست اطلاع‌رسانی می‌شود. بر اساس این گزارش، این سامانه‌های لحظه‌ای علاوه بر کاهش قابل‌توجه حوادث، باعث افزایش کارایی و سودآوری هم شده‌اند و آمازون با بهبود ایمنی و بهره‌وری‌اش توانسته فروش خود را تا ۱۲ درصد افزایش دهد. نظارت پیوسته مبتنی بر هوش مصنوعی، محیط کار را از انفعال خارج و ایمن‌تر خواهد کرد؛ یعنی با ایجاد هشدارهای فوری و تحلیل مداوم داده‌ها، امکان پیشگیری از حوادث و تصمیم‌گیری بهتر در زمان واقعی فراهم می‌شود.

شناسایی ریسک‌ها و کاهش خطر

یکی از مهم‌ترین مزایای هوش مصنوعی در ایمنی کاری، توانایی شناسایی خطرات پنهانی است که احتمالاً از چشم انسان دور می‌ماند. الگوریتم‌های بینایی ماشینی و تحلیل داده‌ها می‌توانند تغییرات بسیار جزئی را در تجهیزات، سازه‌ها یا محیط را کشف کنند. حسگرها و دوربین‌ها می‌توانند نشانه‌های میکروسکوپی خطر مانند ترک‌خوردن جزئی در بدنه ماشین‌آلات یا تغییرات اندک دما و لرزش غیرطبیعی را بلافاصله گزارش دهند. برای مثال، تصور کنید در یک کارخانه با خط تولید سنگین، یک دوربین صنعتی مستقیماً به یک ربات جوشکاری متصل است. وقتی قسمت کوچکی از سازه فلزی ربات شروع به ترک‌برداشتن می‌کند، الگوریتم هوش مصنوعی فوراً این تغییر جزئی را شناسایی می‌کند و هشدار تعمیر پیشگیرانه را به تیم تعمیرات می‌فرستد. این اقدام باعث جلوگیری از خرابی فاجعه‌بار دستگاه و حوادث ناشی از آن می‌شود. سیستمی مبتنی بر هوش مصنوعی ممکن است عدم تعادل جزئی در چیدمان جعبه‌های سنگین روی قفسه‌ها را تشخیص دهد و به‌سرعت به تیم ایمنی هشدار دهد تا از ریزش این بار سنگین جلوگیری شود. به‌این‌ترتیب، توانایی مداوم هوش مصنوعی در پردازش دقیق داده‌ها و یادگیری خودکار از وقایع، به سازمان‌ها کمک می‌کند قبل از تبدیل هشدارها به حوادث واقعی، شرایط ناایمن را اصلاح کنند و محیط کار را ایمن نگه دارند.

ربات‌ها و دستگاه‌های خودکار در انجام وظایف پرخطر

ربات‌های هوشمند و دستگاه‌های خودکار یکی دیگر از محورهای مهم در ارتقا ایمنی شغلی هستند. ربات‌های صنعتی می‌توانند کارهای تکراری و پرخطر نظیر جوشکاری، برش‌کاری فلزات داغ، باز کردن فضاهای انفجاری در معادن یا حمل مواد سنگین را به‌جای انسان انجام دهند. با واگذاری این وظایف خطرناک به ماشین‌های ارتقایافته با هوش مصنوعی، هم نیاز به حضور نیروی انسانی در معرض خطرات جدی کاهش می‌بیند و هم بهره‌وری این عملیات‌ها افزایش می‌یابد.

آمارها نیز گواه تأثیر مثبت استفاده از ربات‌ها بر ایمنی شغلی هستند. به گزارش Voxdev، در سال‌های ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۹ افزایش تقریباً ۵ برابری نرخ استفاده از ربات‌های صنعتی در کشور چین (از تعداد ۱۲۷،۱۹۳ واحد دستگاه رباتیک در سال ۲۰۱۳ تا ۷۵۶،۶۲۷ در سال ۲۰۱۹)، سبب کاهش چشمگیر حوادث شغلی شده است. آمارها نشان می‌دهد در بین سال‌های ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۹، تعداد سالانه حوادث با شدت بالا حدود ۸۲ درصد و نرخ مرگ‌ومیر ناشی از آنها ۵۱ درصد کاهش یافته است. مطابق این پژوهش، حضور ۴ واحد ربات به‌ازای هر ۱۰۰۰ کارگر، به طور متوسط سبب کاهش یک حادثه جانی شده و همین افزایش شمار ربات‌ها سبب ۶۸ درصد کاهش حوادث و ۷۱ درصد کاهش تلفات در بین سال‌های ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۹ در چین شده است. این داده‌ها اثبات می‌کنند که اتوماسیون فعالیت‌های سنگین و خطرناک صنعتی به کمک ربات‌ها و هوش مصنوعی، اثری محسوس در ارتقا ایمنی و حفظ جان نیروی انسانی در محیط‌های کاری در معرض خطر دارد.

تحلیل سلامت و رفاه کارکنان

هوش مصنوعی نه‌تنها به تحلیل ریسک‌های محیطی می‌پردازد، بلکه می‌تواند به طور مستقیم سلامت جسمی و روانی کارکنان را نیز پایش و ارتقا دهد. در بعد جسمی، فناوری‌های پوشیدنی هوشمند ساعت‌ها و سنسورهای قابل‌نصب روی بدن می‌توانند پارامترهایی مانند وضعیت قرارگیری بدن، حرکات تکراری و علائم فیزیولوژیکی را رصد کنند. الگوریتم‌های هوش مصنوعی از روی داده‌های گردآوری‌شده نشانه‌های خستگی عضلانی، قرارگیری در موقعیت بدنی نامناسب یا ریسک حضور بیش از حد مجاز در فضای آلوده را تشخیص می‌دهند و پیش از بروز آسیب‌های جدی پیام هشدار ارسال می‌کنند

مدیریت پسماند و حفاظت از محیط‌زیست

با گسترش پذیرش کاربردهای صنعتی هوش مصنوعی، چشم‌اندازهای تازه‌ای برای پایش، تحلیل و کاهش تأثیرات زیست‌محیطی فعالیت‌های صنعتی گشوده شده است. هوش مصنوعی می‌تواند نقش تعیین‌کننده‌ای در شناسایی سریع آلاینده‌ها، بهینه‌سازی مصرف منابع و تصمیم‌گیری هوشمندانه برای حفاظت از اکوسیستم‌ها ایفا کند. یکی از مهم‌ترین کاربردهای هوش مصنوعی در این حوزه، پایش هوشمند کیفیت هوا، آب و و به طور کلی هر نوع خروجی و پسماند دورریز صنایع است. با استفاده از حسگرهای پیشرفته و الگوریتم‌های یادگیری ماشین، سیستم‌های هوشمند قادرند داده‌های محیطی  و تجهیزاتی را در لحظه تحلیل کرده و در صورت افزایش غلظت آلاینده‌ها یا تغییرات مشکوک، هشدارهای بلادرنگ صادر کنند. این رویکرد نه‌تنها سرعت واکنش به بحران‌های زیست‌محیطی را افزایش می‌دهد، بلکه امکان پیشگیری از تخریب گسترده را نیز فراهم می‌سازد.

همچنین، هوش مصنوعی به صنایع کمک می‌کند تا الگوهای مصرف انرژی و مواد اولیه را تحلیل کرده و راهکارهای بهینه برای کاهش ضایعات و تولید آلاینده‌ها ارائه دهند. به‌عنوان‌مثال، با تحلیل داده‌های تولید و شبیه‌سازی رفتار سیستم‌ها، می‌توان مصرف آب، برق یا سایر منابع در فرایندهای صنعتی را کاهش داد یا مسیرهایی برای بازیافت پسماندها طراحی کرد. این کاربردها، نه‌تنها به حفظ محیط‌زیست کمک می‌کنند، بلکه در کاهش هزینه‌ها و افزایش بهره‌وری نیز مؤثرند. افزون بر این، مدیریت پسماندهای خطرناک یکی دیگر از حوزه‌هایی است که هوش مصنوعی در آن تحولی اساسی ایجاد کرده است. با دسته‌بندی هوشمند پسماندها، پیش‌بینی نقاط تولید بیش از حد ضایعات، و بهینه‌سازی مسیرهای حمل‌ونقل آن‌ها، امکان کنترل دقیق‌تر و ایمن‌تر این مواد فراهم شده است.

اجرایی کردن سیستم هوشمند ایمنی محیط کار در ایران

خدمات مدیریت HSE به عنوان دانشی که ایمنی و بهداشت محیط کار را تضمین می‌کند، در سال ۱۹۷۴ به جهانیان عرضه شد و در سال ۱۳۵۳ نیز توانست در ایران ظهور پیدا کند. در آن زمان، با ورود HSE شرکت ملی نفت ایران مکلف شد، دقت و مراقبت کامل را در محیط کار به منظور حفظ منابع ثروت طبیعی و نیز جلوگیری از آلودگی محیط به عمل آورد.

پس از آن یکبار در سال ۱۳۶۶ و پس از آن به طور جدی‌تر در سال ۱۳۸۰ با حضور شرکت‌های بزرگ نفت و گاز دنیا مدیریت ایمنی HSE در کشور عملیاتی شد. در حال حاضر نیز، مدیریت بهداشت و ایمنی محیط کار توانسته است با هوشمندسازی محیط کار از طریق مجهز نمودن به تکنولوژی‌های نوین و فناوری هوش مصنوعی و با پیاده‌سازی ایمنی محیط کار در ایران، امنیت را در محیط‌های کسب‌وکار کشورمان فراهم کند و در اکثر سازمان‌ها و شرکت‌های بزرگ، به‌خصوص در بخش صنعت به کار گرفته شود.

از جمله کاربردهای HSE در صنایع می‌توان به کلاه ایمنی HSE، شناسایی و ارزیابی خطرات، آموزش و بازرسی‌های ایمنی، تجزیه و تحلیل خطرات، علائم هشداردهنده خودایمنی، حمل‌ونقل، افسرایمنی HSE، وسایل حفاظت فردی، طراحی حفاظ ثابت و متغیر و تجهیزات، ایمنی وسایل مکانیکی، پنوماتیکی، هیدورلیکی، بالابر و داربست‌ها اشاره کرد که از طریق فناوری هوشمند به بهترین و علمی‌ترین شیوه در محیط‌های کار، قابل اجراست.

پیشنهاد متخصصان بومی هوش مصنوعی، برای ایمن‌سازی محیط کار

برای جلوگیری از هدررفت زمان، هزینه و انرژی و به‌کارگیری مدیریت بهداشت و ایمنی به سبک سنتی، بهتر است با به‌کارگیری فناوری هوش مصنوعی در فضای کاری و از طریق هوشمندسازی محیط کار، ابزارهای دقیق و کاربردی این فناوری را به هدف اجرایی کردن هرچه صحیح‌تر ایمن‌سازی محیط کار، در محل کسب‌وکارتان مورد استفاده قرار دهید.

مرکز تحقیقات هوش مصنوعی پارت به کمک متخصصان بومی کشورمان بر اساس به‌روزترین فناوری‌های هوشمند دنیا توانسته است، مهم‌ترین هدف مدیریت بهداشت و ایمنی محیط کار (HSE) را که محافظت از جان افراد و سلامت و رفاه آن‌هاست، در رأس خدماتش قرار دهد، چراکه می‌داند تندرستی نیروی کار یک جامعه، منجر خواهد شد آن جامعه از نظر روانی، اقتصادی و اجتماعی پیشرفت قابل‌توجهی نماید.

مرکز تحقیقات هوش مصنوعی پارت با ایمن‌سازی هوشمند محیط کار، فضایی امن را برای کسب‌وکار شما فراهم خواهد کرد و از این طریق، اطمینان خاطری را برای کارکنان و کارفرمایان در محیط کار ایجاد خواهد نمود. در واقع، زمانی که شما بتوانید به شیوه‌ای علمی و از طریق فناوری‌های روز، خطرات احتمالی محیط کارِ تحت نظارت خود را پیش‌بینی و مدیریت نمایید، به طور حتم، در درازمدت، گامی بزرگ در مسیر افزایش بهره‌وری نیروی کار خود و در نتیجه پیشرفت اقتصادی کشور بر خواهید داشت.

اگر انتخاب شما برای دریافت خدمات هوشمند ایمنی محیط کار (HSE)، مرکز تحقیقات هوش مصنوعی پارت است، به سایت این مرکز مراجعه کنید و با وارد کردن اطلاعات خود، از خدمات هوشمند این فناوری بهره‌مند شوید.

انواع کاربردهای هوش مصنوعی در صنایع مختلف را در هوشیو بخوانید

در یک نگاه

کاربردهای هوش مصنوعی در حوزه HSE و ایمنی شغلی بسیار گسترده و چندوجهی است. از پیش‌بینی و جلوگیری از حوادث به کمک تحلیل داده‌های تاریخی گرفته تا پایش بلادرنگ شرایط کار، هوش مصنوعی به طور فزاینده‌ای به بخشی جدایی‌ناپذیر از سیستم‌های مدیریت ایمنی تبدیل شده. ترکیب هوش مصنوعی با الزامات و استاندارهای HSE منجر به ایجاد «فرهنگ ایمنی داده‌محور» می‌شود که در آن پیشگیری، پایش مستمر و یادگیری مداوم در اولویت است. هرچند چالش‌هایی مانند تأمین کیفیت و حریم خصوصی داده‌ها یا هزینه‌های پیاده‌سازی وجود دارد؛ اما تجربه‌های جهانی نشان داده است که بهره‌گیری مسئولانه از هوش مصنوعی می‌تواند به طور قابل‌توجهی به کاهش حوادث کاری و بهبود شرایط زیست‌محیطی کمک کند. باتوجه‌به روندهای فعلی، انتظار می‌رود در سال‌های آتی نقش هوش مصنوعی در ارتقای ایمنی شغلی و حفاظت از سلامت کارکنان بیش‌ازپیش تقویت شود و صنایع بیشتری از مزایای آن بهره‌مند شوند.