داستان ۲۰۲۵؛ هوش مصنوعی مولد در بافت زندگی واقعی

اما در طی ۵ سال اخیر و با تغییر نگرشی که هوش مصنوعی به همراه خود آورده است؛ سؤالی اساسی از سوی توسعه‌دهندگان، مدیران کسب‌وکارها و حتی خود عامه مردم مطرح می‌شود. افراد در واقعیت، واقعاً چگونه از هوش مصنوعی مولد استفاده می‌کنند؟ «مجله کسب‌وکار هاروارد» در یکی از جدیدترین گزارش‌های خود با عنوان «How People Are Really Using Gen AI in 2025» با نگاهی تحلیلی و داده‌محور به بررسی نحوه، علت و هدف استفاده عموم مردم و متخصصان از ابزارهای هوش مصنوعی مولد پرداخته است.

سال پرتلاطم

فقط در طی همین یک سال گذشته، اتفاقات بسیاری در زیست‌بوم جهانی هوش مصنوعی مولد رخ داده است. هیاهو پیرامون هوش مصنوعی، مدل‌های زبانی بزرگ (LLM) و ابزارهای هوش مصنوعی مولد دوچندان شده، علاقه کاربران افزایش چشمگیری یافته، سرمایه‌گذاری در این حوزه به‌سرعت در حال رشد است، دولت‌ها با مواضع قاطع‌تر و صریح‌تری نسبت به آن گرفته‌اند و با جدیت بیشتری رگولاتوری هوش مصنوعی را پیگیری می‌کنند و برخی نیز این فناوری را تعیین‌کننده آینده بشریت می‌دانند.

اکنون با نسل جدیدی از ابزارهای سفارشی و مدل‌هایی که برای نیازهای خاص‌تری طراحی شده‌اند، مواجه هستیم. بازیگران تازه‌نفس‌تری مانند Grok وارد صحنه شده‌اند و تنور رقابت فناوری را داغ‌تر کرده‌اند. گوگل نیز با رونمایی از تولیدکننده پادکست خود به نام NotebookLM توجه میلیون‌ها نفر را جلب کرد. شرکت OpenAI نیز مدل‌های متعددی عرضه کرد و عنوان کرد که در آینده همه آن‌ها را در یک رابط کاربری یکپارچه ترکیب خواهد کرد. مفهوم جدیدی به نام «استدلال زنجیره فکری» (Chain-of-Thought (CoT) Reasoning) در LLMها نیز وارد میدان شد. روشی که در آن هوش مصنوعی مولد، سرعت را فدای عمق و دقت می‌کند و در راه ارائه پاسخ نهایی، فرایند استدلال خود را گام‌به‌گام با کاربر به اشتراک می‌گذارد. (مانند قابلیت Run deep research در ChatGPT)

این مقاله در اصل به‌نوعی خلاصه و مروری بر «گزارش ۱۰۰ کاربرد برتر هوش مصنوعی مولد در سال ۲۰۲۵» (The 2025 Top-100 Gen AI Use Case Report) است. این گزارش کاربردهای هوش مصنوعی را را بر اساس میزان اثربخشی و دامنه تأثیرشان رتبه‌بندی کرده است. همچنین این رتبه‌بندی‌ها نیز با بررسی کیفی توسط متخصصان انجام شده و برای هر مورد نیز یک یا چند نقل‌قول ارائه شده است. نسخه قبلی این مقاله به نام «how people were really using gen AI» در سال گذشته میلادی منتشر شد که مبنای مقایسه‌های انجام‌شده در گزارش و مقاله فعلی است.

نتایج و روندها

در میان ۱۰۰ کاربرد برتر هوش مصنوعی مولد در سال ۲۰۲۵، ۳۸ مورد جدید نبست به گزارش‌های مشابه سال‌های گذشته به چشم می‌خورد. این آمار بار دیگر نشان می‌دهد که فضای استفاده از این فناوری هنوز و به‌سرعت در حال تحول است. در نمودار ۱، جایگاه ۱۰ کاربرد برتر هوش مصنوعی مولد بررسی و مقایسه شده‌اند.

در صدر این فهرست، «روان‌درمانی» یا به‌قول‌معروف «تراپی» خودنمایی می‌کند که در ادامه گزارش بیشتر به آن خواهیم پرداخت. همچنین دو کاربرد جدید دیگر، یعنی «سازمان‌دهی زندگی شخصی» و «یافتن معنا و هدف» نیز در میان پنج مورد برتر دیده می‌شود. این سه مورد نمایانگر گرایش و تمایلات عمومی جدیدی هستند؛ تلاشی برای خودشکوفایی که نشان می‌دهد تمرکز کاربران در طی سال گذشته از کاربردهای صرفاً فنی، به سمت کاربردهای احساسی و انسانی‌تر تغییر یافته است.

تمامی این ۱۰۰ کاربرد در شش دسته کلی طبقه‌بندی و تغییرات آن‌ها نسبت به سال ۲۰۲۴ بررسی شده که نتیجه قابل‌توجهی را به همراه داشته که در نمودار ۲ عنوان شده است.

کاربران با هوش مصنوعی مولد چه کارهایی انجام می‌دهند؟

در ادامه به بررسی چند نمونه از ۱۰۰ کاربرد برتر هوش مصنوعی مولد در سال ۲۰۲۵ را همراه با نقل‌قول‌هایی از کاربران می‌پردازیم تا به درک روشن‌تری از شیوه واقعی استفاده مردم از این فناوری برسیم.

• روان‌درمانی و هم‌صحبتی (رتبه ۱): «من در آفریقای جنوبی زندگی می‌کنم و عملاً چیزی تحت عنوان خدمات سلامت روان وجود خارجی ندارد. به ازاء هر ۱۰۰ هزار نفر فقط یک روان‌شناس و به ازاء هر ۳۰۰ هزار نفر فقط یک روان‌پزشک داریم. اما مدل‌های زبانی بزرگ برای همه در دسترس‌اند و می‌توانند کمک کنند. وقتی سلامت روانت در حال فروپاشی‌ست، دیگر دغدغه‌ای به نام امنیت داده‌ها وجود ندارد؛ زیرا اولویت اصلی‌ات زنده‌ماندن است.»
• سازمان‌دهی زندگی شخصی (رتبه ۲): «از هوش مصنوعی خواستم یک برنامه زمان‌بندی تنظیم کند تا خانه را قبل از رسیدن مهمان‌ها تمیز و مرتی کنم.»
• یادگیری تقویت‌شده (رتبه ۴): «من به‌صورت خودآموز، در حال گذراندن یک دوره آنلاین تحلیل داده هستم. از ChatGPT  به‌عنوان راهنمای مطالعاتی استفاده می‌کنم تا قسمت‌هایی را که دوره به‌خوبی توضیح نداده برایم تشریح کند. این کار به تثبیت مطالب کمک زیادی کرده تا الان خیلی به دردم خورده.»
• سبک زندگی سالم‌تر (رتبه ۱۰): «من به‌تازگی یک رژیم غذایی جدید را شروع کرده‌ام؛ ولی کار با ماکروهای اکسلی و برنامه‌ریزهای غذایی روزانه آنلاین داشت دیوانه‌ام می‌کرد. الان فقط مشخصات ماکروها را به هوش مصنوعی می‌دهم و دستور غذاهایی متناسب را پیشنهاد می‌دهد.»
• برنامه‌ریزی سفر (رتبه ۲۴): «از ChatGPT خواستم یک برنامه کامل و دقیق برای سفرم بنویسد، با جزئیاتی مثل مکان‌های روستایی برای اقامت، وعده‌های غذایی، مکان‌های دیدنی مهم و نقاط کمتر شناخته‌شده و درعین‌حال با کم‌ترین زمان لازم برای رانندگی. نتیجه عالی بود.»
• اعتراض به جریمه (رتبه ۸۳): «یک برگه جریمه بابت ورود به خط ویژه اتوبوس دریافت کردم. شهرداری می‌خواست ۸۰ پوند بابت توقفی حدوداً ۲۰ ثانیه‌ای از من بگیرد. از ChatGPT خواستم برایم یک نامه اعتراض بنویسد و امروز صبح نامه‌ای دریافت کردم که جریمه باطل شده. واقعاً ممنونم از هوش مصنوعی، چون احتمالاً اگر باید خودم آن نامه خسته‌کننده را می‌نوشتم، ترجیح می‌دادم جریمه را پرداخت کنم!»

هدف و معنا

درحالی‌که بیشتر کارشناسان انتظار داشتند هوش مصنوعی ابتدا و بیش از همه در حوزه‌های فنی بدرخشد، یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهند که این فناوری ممکن است به همان اندازه یا حتی بیشتر، در خدمت رفع نیازهای عاطفی، انسانی و ذهنی قرار گیرد و امروزه بسیاری از افراد از مدل‌های زبانی بزرگ برای یافتن معنا و بهبود خود استفاده می‌کنند. در رده‌های پایین‌تر فهرست نیز کاربردهایی دیده می‌شود که هوش مصنوعی در آن‌ها به ابعاد احساسی و انسانی‌تر زندگی مانند تقویت اعتمادبه‌نفس (رتبه ۱۸)، گفت‌وگوهای عمیق و معنادار (رتبه ۲۹)، برقراری ارتباط با افراد از‌دست‌رفته (رتبه ۳۳) کمک می‌کند.

همدلی

روان‌درمانی و هم‌صحبتی اکنون در جایگاه اول کاربردهای هوش مصنوعی مولد قرار دارد. این مورد در واقع دو کاربرد مرتبط اما متمایز را در بر می‌گیرد. روان‌درمانی، به حمایت ساختاریافته برای پردازش چالش‌های روانی اشاره دارد و هم‌صحبتی، بیشتر بر ارتباط اجتماعی و عاطفی مداوم تمرکز دارد که گاهی حتی جنبه‌ای عاشقانه به خود می‌گیرد. این دو کاربرد در یک دسته قرار می‌گیرند؛ زیرا هر دو به یک نیاز بنیادی انسانی؛ یعنی نیاز به ارتباط عاطفی و حمایت روانی پاسخ می‌دهند.

بسیاری از کاربران در پست‌های خود در شبکه‌های اجتماعی (و منابع مورداستفاده در این گزارش) نوشته‌اند که چطور گفت‌وگو با یک مدل هوش مصنوعی به آن‌ها در پذیرش سوگ یا تروما کمک کرده است. سه مزیت اصلی این نوع درمان برجسته و مورتوجه است؛ یعنی دسترسی ۲۴ ساعته و همیشگی، هزینه پایین یا حتی رایگان و نبود قضاوت انسانی. پدیده «هوش مصنوعی به عنوان روان‌درمانی» (AI-as-therapy) تنها محدود به غرب نیست و در چین نیز رشد چشم‌گیری داشته است. اگرچه بحث درباره میزان اثربخشی این نوع روش درمان همچنان ادامه دارد، اما پژوهش‌های جدید دیدگاهی امیدوارکننده نسبت به آن ارائه می‌دهند و عنوان می‌کنند که پاسخ‌های درمانی ارائه‌شده توسط هوش مصنوعی اکنون آن‌قدر پیشرفته شده‌اند که قابل‌تفکیک از پاسخ‌های یک درمانگر انسانی نیستند.

آموزش

امروزه طیف گسترده‌ای از خدمات حرفه‌ای و تخصصی در حال بهره‌گیری هرچند جزئی از هوش مصنوعی مولد هستند. سایمون براون (Simon Brown)، مدیر جهانی یادگیری و توسعه شرکت EY (Ernst & Young) دراین‌خصوص عنوان می‌کند: «برنامه‌های آموزشی جدیدی برای کارمندان سازمان در نظر گرفته‌ایم تا مهارت‌های کار با هوش مصنوعی مولد را یاد بگیرند و بتوانند با سامانه‌های عامل‌محور در حوزه‌های تخصصی کار کنند. این سیستم‌ها از جمله ۱۵۰ عامل هوش مصنوعی که به طور خاص در امور مالیاتی استفاده می‌شوند به تقریباً ۴۰۰ هزار نفر از کارمندان خدمات حرفه‌ای ما کمک می‌کنند.»

توسعه فردی

کاربردی تحت عنوان «سازمان‌دهی زندگی شخصی» امسال برای اولین‌بار نمایان شد. کاربران این دسته اغلب از مدل‌های هوش مصنوعی برای آگاه‌تر شدن نسبت به اهداف روزمره، تصمیمات شخصی، برنامه‌ریزی‌های شخصی برای آینده و بینش‌های درونی خود استفاده می‌کنند و راهکارهایی ساده و قابل‌اجرا برای آغاز این مسیرها دریافت می‌کنند. «جرد اسپاتارو» (Jared Spataro)، مدیر ارشد بخش کار مدرن و برنامه‌های تجاری مایکروسافت، در این باره بیان می‌کند: «یکی از سناریوهای بسیار جذاب هوش مصنوعی، ایفای نقش دستیار شخصی در محیط کار است. وقتی هوش مصنوعی به تمام داده‌ها و اطلاعات شغلی؛ مانند ایمیل‌ها، چت‌ها، فایل‌ها و صورت‌جلسات دسترسی داشته باشد، می‌تواند افراد را از بند کارهای خسته‌کننده روزمره رها کند و به‌عنوان یک شریک فکری قدرتمند وارد عمل شود. این ابزار به کارمندان کمک می‌کند تا در زمان صرفه‌جویی کنند و خلاق‌تر و بهره‌ورتر باشند.»

هدف‌یابی

نوورود بعدی در فهرست امسال «هدف‌یابی» است که در رتبه سوم قرار گرفته. در این دسته، افراد از هوش مصنوعی برای تعریف ارزش‌های شخصی، عبور از موانع ذهنی و برنامه‌ریزی برای رشد فردی استفاده می‌کنند. کاربردهایی مثل پیشنهاد گام بعدی، بازنگری مسئله از زاویه‌ای تازه و کمک به حفظ تمرکز در این دسته جای می‌گیرند.

فکرکردن به‌جای ما یا همراه ما؟

یکی از موضوعات بحث‌برانگیز در میان کاربران این بود که آیا مدل‌های زبانی بزرگ (LLM) باعث بهبود توانایی ما در تفکر می‌شوند یا برعکس، آن را تضعیف می‌کنند. یکی از کاربران صادقانه اعتراف کرده بود: «خیلی بهش وابسته شدم.» کاربر دیگری نوشت: «قطعاً دارم بیشتر بهش تکیه می‌کنم… به‌جای اینکه مغزم رو برای یک کار پیچیده به کار بندازم، فقط از ChatGPT کمک می‌گیرم» در مقابل، بسیاری از کاربران نیز به توانمندی این فناوری در افزایش عمق یادگیری و تفکر اشاره کردند. یکی از آن‌ها گفته بود: «اگر از این ابزار به‌عنوان یک وسیله یادگیری استفاده نکنی، مسیر شغلیت رو نابود می‌کنی و توی دانش فعلیت متوقف و محدود می‌مونی.»

این نگرانی به‌ویژه درباره نسل جوان بیشتر دیده می‌شد. بسیاری درباره تأثیر این فناوری بر «آموزش دانشگاهی» (رتبه ۲۳) و دنیایی که تولید مقاله‌ای دقیق، باکیفیت و فوری دیگر کاری دشواری نیست، ابراز نگرانی کرده‌اند. همچنین، والدین نیز نگران تأثیر این فناوری بر روند یادگیری فرزندان خود هستند چرا که مدل‌های زبانی می‌توانند در لحظه بسیاری از «تکالیف مدرسه» (رتبه ۴۱) را انجام دهند.

اما جنبه امیدوارکننده این ماجرا هم قابل‌توجه است. هوش مصنوعی می‌تواند به ما کمک کند تا عمیق‌تر، شفاف‌تر و با ترس کمتر فکر کنیم. «الی میلر» (Allie Miller)، مشاور هوش مصنوعی شرکت‌های Fortune 500، در مورد کاربردهای هوش مصنوعی می‌گوید: «بهترین کارها زمانی انجام می‌شوند که امنیت روانی داشته باشیم و چرا باید کار با هوش مصنوعی چنین تفاوتی داشته باشه؟ نبود قضاوت انسانی و امکان کنجکاوی بی‌قیدوبند، این فناوری را به زمین بازی مناسبی برای رؤیاهای بزرگ، پرسش‌های خجالت‌آور یا اهداف مبهم و نیمه‌کاره تبدیل کرده است. در واقع این کاربردها حکم نوعی پیش‌گویی را دارند؛ آینده‌ای که در آن، هزینه تبدیل یک ایده خام به اقدامی ارزشمند، چه راه‌اندازی یک وب‌سایت باشد چه تغییری در زندگی شخصی، تقریباً به صفر می‌رسد.»

کاربران حرفه‌ای‌تر، اما محتاط‌تر

نشانه‌های متعددی وجود دارد که کاربران هوش مصنوعی مولد در سال ۲۰۲۵ نه‌تنها شناخت عمیق‌تری از این فناوری یافته‌اند، بلکه نگاه انتقادی‌تری نسبت به آن، شرکت‌های سازنده و کل اکوسیستم آن دارند.

یکی از رایج‌ترین و داغ‌ترین نگاه‌های انتقادی، مربوط به گرایش سیاسی و محافظه‌کاری بیش از حد مدل‌های زبانی است که در جریان انتخابات ۲۰۲۴ آمریکا موردتوجه و انتقاد زیادی قرار گرفت. یک کاربر نوشته بود: «به همین دلیل {جهت‌گیری و محافظه‌کاری سیاسی} اشتراکم را لغو کردم. نمی‌خواهم از ابزاری استفاده کنم که سعی دارد دنیا را بزدل‌تر و مطیع‌تر کنه.»

حریم خصوصی داده‌ها نیز بارها مطرح شده. در بسیاری از بحث‌ها، اشتیاق به استفاده از هوش مصنوعی، با هشدارهایی درباره سوءاستفاده احتمالی شرکت‌های بزرگ فناوری همراه بود. یکی از کاربران در Reddit با لحنی طعنه‌آمیز نوشت: «دیگه خیلی دیره: بانکم داره، کارت‌های اعتباری‌م دارن، گوگل داره، بینگ داره، T-Mobile داره، دندان‌پزشک و دکترم هم دارن… نفس عمیق بکش = پیامک‌ها، ایمیل‌ها، پیام‌های صوتی، اپلیکیشن‌ها، عکس‌ها، ویدئوها، تاریخچه موقعیت مکانی، مرورگر، رمزهای ذخیره‌شده، مخاطبان، تقویم، شبکه‌های اجتماعی، یادآورها، لیست‌های خرید، روش‌های پرداخت، کارت‌های وفاداری، تعداد قدم‌ها، داده‌های خواب، آمار استفاده از صفحه (screen time)، سلیقه‌های استریم حتی سفارش‌های غذا هم اطلاعات شخصی من رو دارن!»

از طرفی، تناقض جالبی هم وجود دارد. یکی از شکایت‌های رایج این بود که مدل‌های زبانی اطلاعات کافی درباره کاربر ندارند یا به عبارتی هوش مصنوعی حافظه کافی و مناسبی ندارد و محدودیت‌های حافظه آن را عجیب می‌دانند. طبق انتظار، کاربران در سال ۲۰۲۵ درک بهتری از نحوه عملکرد مدل‌های زبانی دارند. به نظر می‌رسد افراد بیشتری این نکته اساسی را درک کرده‌اند که استفاده مفید و مؤثر از هوش مصنوعی، ابتدا خودمان باید در مورد اهداف خود شفاف و روشن باشیم. به گفته یکی از کاربران: «واضح است که هوش مصنوعی فقط وقتی به درد می‌خورد که بدانیم دقیقاً چه چیزی می‌خواهیم.» همچنین، پرامپت‌هایی که کاربران استفاده می‌کنند، بسیار حرفه‌ای‌تر شده و بسیاری از آن‌ها حتی با کمک مستقیم خود مدل‌ها نوشته شده‌اند. (در گزارش اصلی می‌تواند به لیستی از این پرامپت‌ها نیز دسترسی داشته باشید.)

باوجود همه این‌ها، باید توجه داشت که فضای فروم‌های عمومی آنلاین، همچنان پر از نظرات دوقطبی و سطحی است. برای برخی، «GenAI شگفت‌انگیزترین اختراع بشر» است و حتی نمی‌توانند باور کنند که کسی از آن استفاده نکند. برای برخی دیگر، کاملاً بی‌فایده است؛ «واقعاً نمی‌تانم متوجه شوم که این فناوری چه فایده‌ای می‌تواند داشته باشد.»
و حتی بدتر؛ «حتی یک کاربرد غیرمخرب هم به ذهنم نمی‌رسد.»

آینده چه خواهد شد؟

فروم‌های اینترنتی همیشه بستر مناسبی برای گمانه‌زنی‌های بیهود بوده‌اند. اکثر پیش‌بینی‌ها هم یا بسیار خوش‌بینانه هستند یا به‌شدت فاجعه‌بار. اما یکی از سناریوهای معقول‌تر، آرزو و خواسته کاربران برای حرکت مدل‌های زبانی به‌سوی رفتارهای مبتنی بر عمل‌گرایی، مانند رفتار عاملیت‌محور (Agentic Behavior) است؛ یعنی مدل‌ها از ارائه توصیه و اطلاعات فراتر بروند و خودشان دست به کار شوند و اقداماتی را انجام دهند. برای مثال، یک کاربر گفته بود: «می‌خوام مدلی باشه که خودش اشتراک منو لغو کنه قبل از اینکه بخوان ازم پول بگیرن!»

در گزارش سال گذشته پیش‌بینی‌ای ارائه شد که درست ولی شاید کمی محتاطانه و بی‌هیجان بود: «هوش مصنوعی به رشد خود ادامه می‌دهد و کاربردهای ما هم همین‌طور.» امسال هم دقیقاً همان پیش‌بینی تکرار می‌شود تا به گزارش بعدی در سال ۲۰۲۶ برسیم.