هوش مصنوعی با بحث «توحید در خالقیت» مغایرتی ندارد
تیم تحریریه- ۲۵ آبان ۱۴۰۰
حجت‌الاسلام سیدمحمد سادات منصوری، استاد حوزه و دانشگاه بر خلاف نظر برخی معتقدان به ادیان بر این اعتقاد است که هوش مصنوعی با توحید در خالقیت منافات ندارد، چراکه مصنوعات انسان هم در زمره مخلوق خداوند به شمار می‌روند. وی در سومین نشست «الهیات و هوش مصنوعی» با اشاره به دو تصورپذیری ایده‌آل و غیرایده‌آل گفت: «فرد متخصص در خصوص تولید ابزاری که با فناوری هوش مصنوعی کار می‌کنند، بررسی می‌کند که آیا مطابق قوانین فیزیکی امکان هوش مصنوعی قوی تصورپذیر است یا نه؟ پاسخ این سؤال این است که بله امکان‌پذیر است.»
وی به این موضوع اشاره کرد که برخی فلاسفه معتقدند امکان نومولوژیک (مرتبط بودن به قوانین فیزیکی) هوش مصنوعی وجود ندارد؛ یعنی به قوانین فیزیکی رابطه ندارد و پس از آن فلسفه فکری ملاصدرا را پشتوانه سخنان خود کرد و افزود: «بر مبنای تفکر ملاصدرا ما می‌توانیم بگوییم که هوش مصنوعی قوی ممکن است و امکان نومولوژیک هوش مصنوعی قوی را بپذیریم.»
لوازم کلامی و الهیاتی هوش منصوعی
حجت‌الاسلام منصوری، حفظ دوگانگی جوهری را ضروری دانست و عنوان کرد: «انسان دارای روح و نفس است و ما می‌توانیم ماشین‌هایی بسازیم که اگر شرایط خاصی طی کند، دارای روح و نفس باشند.»
وی به اعتقاد برخی از معتقدان به ادیان و متکلمان و الهی‌دانان مبنی بر اینکه «هوش مصنوعی با توحید در خالقیت منافات دارد» اشاره کرد و در پاسخ آن‌ها تصریح کرد: «یکی از جهاتی که گاهی پیروان ادیان با امکان هوش مصنوعی مخالفت می‌کنند، این است که تصور می‌کنند اگر زمانی ربات‌هایی با هوش مصنوعی مانند انسان ساخته شود، شریک خداوند در خالقیت می‌شود و آن‌ها این کار را چالش مهمی در آموزه‌های کلامی و تفکر دینی خود می‌دانند.»
حجت‌الاسلام منصوری، بر این نکته تأکید کرد که چنانچه توحید را در جنبه‌های مختلف بپذیریم، مشکل حل می‌شود و در حقیقت باید باور داشته باشیم که تنها خالق خداوند است و با چنین باوری به طور حتم، منافاتی در خصوص تولید هوش مصنوعی با خالقیت پروردگار نخواهیم داشت. وی افزود: «با توجه به مفاهیم و فلسفه قرآنی ساخت رباتهای همسان با انسان نه تنها با توحید در خالقیت منافات ندارد، بلکه مطابق برخی آیات قرآن کریم، چنین ربات‌هایی تحقق یافته‌اند.»
وی با در پاسخ به این سؤال که «پس آموزه‌های فلسفی در این خصوص چه کمکی می‌کند؟» عنوان کرد: «طبق نظر فلاسفه اسلامی، معلول هرچه دارد، ظهور و نمود کمالاتی بوده که مربوط به علت در آن است؛ یعنی اینکه معلول کمالاتِ علت را ظاهر می‌کند، از خود چیزی ندارد.»
استاد حوزه علمیه در ادامه سخنان خود، انسان را معلول و خداوند را علت دانست و خاطرنشان کرد: «هر توانایی که در وجود انسان دیده می‌شود، به خداوند متعلق است و اگر انسان چیزی با توانایی خود بسازد، این کار را با توانایی خداوند انجام داده و آن شیء ساخته‌شده دست بشر، معلول و مخلوق آن خداوند است نه بشر.» وی به آیه ۹۶ سوره صافات (خداوند شما را و آنچه را می‌سازید و عمل می‌کنید، آفریده است) اشاره کرد و گفت: «به صراحت در این آیه قرآن اشاره شده است که همه آنچه انسان ساخته، مخلوق خداوند است.»
حجت‌الاسلام منصوری، خداوند را خالق انسان‌ها و آثار آن‌ها و اعمال آن‌ها دانست و عنوان کرد: «طبق آموزه‌های قرآنی و تحلیل‌های فلسفی، اگر روزی انسان توانایی تولید ربات شبیه انسان داشته باشد، این کار شرک در خالقیت نخواهد بود و هرگز با توحید در خالقیت خداوند منافات ندارد. بنابراین هرچه را انسان بسازد، می‌توان گفت به نوعی مخلوق خداوند است.» وی در ادامه سخنان خود تصریح کرد که بر اساس آیات قرآن می‌توان ادعا کرد که نه تنها هوش مصنوعی قوی امکان‌پذیر است، بلکه تحقق آن توسط برخی افراد نیز صورت گرفته است.
معجزه عیسی مسیح(ع)؛ نمونه هوش مصنوعی
حجت‌الاسلام منصوری، با اشاره به اینکه در آیه ۴۹ سوره آل‌عمران به معجزات حضرت عیسی(ع) اشاره می‌کند و می‌گوید «من از جانب پروردگار برای شما معجزاتی آوردم، به طوری که از گِل چیزی به شکل پرنده می‌سازم و در آن می‌دمم و تبدیل به پرنده زنده می‌شود»، خاطرنشان کرد: «ما می‌توانیم بگوییم آن پرنده نمونه‌ای از هوش مصنوعی قوی است که از گِل توسط انسان ساخته شده و دارای ذهنی مشابه ذهن پرندگان است.»
وی همچنین به آیات ۱۷ تا ۲۰ سوره طه و تبدیل شدن عصای حضرت موسی به یک مار اشاره کرد و ادامه داد: «در اینجا می‌توان گفت که هوش مصنوعی قوی تحقق پیدا کرده، زیرا یک چوب بی‌جان به مار زنده تبدیل شده است. تبدیل مجسمه به پرنده و چوب به مار در درون این نظام طبیعی و فیزیکی صورت گرفته و مطابق همین قوانین جهان فیزیکی است که گواه بر امکان نومولوژیک هوش مصنوعی بوده و گواه بر تحقق آن است.»
استاد حوزه علمیه در تحلیل سخنان خود عنوان کرد که این آیات تصریح می‌کنند که این امور به دست پیامبران و به اراده الهی انجام شده است؛ یعنی در تحقق هوش مصنوعی قوی به قدرت الهی نیاز است. وی در این خصوص خاطرنشان کرد که در این کارها از مواد فیزیکی بهره برده شده است و در حقیقت این‌ها نشان از تحقق هوش مصنوعی قوی و امکان نومولوژیک است.
حجت‌الاسلام منصوری در ادامه سؤالی مطرح کرد و گفت: «آیا ربات هوشمند امکان زندگی پس از مرگ دارد یا نه و آیا وارد بهشت و جهنم می‌شود؟» و در پاسخ تصریح کرد که اگر بپذیریم رباتهای هوشمند دارای روح هستند، پس پاسخ ما به این سؤال، مثبت است. پس امکان حیات پس از مرگ وجود دارد و اگر بپذیریم اراده دارند، پس در قبال اعمال مسئول هستند و باید نزد خداوند پاسخگو باشند.
وی با طرح این سؤال که «الزامات شرعی رباتهای هوشمند، تا چه حد باید مشمول مقررات شرعی باشد؟» افزود: «اگر آن‌ها را در طیفی از هوشمندی ترسیم کنیم، یعنی حداقل ذهن‌مندی لازم در حیوانات و حداکثر ذهن‌مندی را با درجه بالا در حد انسان داشته باشند، می‌توان آن‌ها را در حد پایین هوشمندی یعنی در اندازه هوش حیوانات با حیوانات، یا در حد بالای هوشمندی اندازه با هوش انسان‌ها با انسان‌ها مقایسه کرد.»
حجت‌الاسلام منصوری در ادامه سخنان خود عنوان کرد: «ربات اگر از حداقل ذهن‌مندی برخوردار نباشد، پس باید گفت که هوش مصنوعی ضعیف است، مثل سایر اجسام بی‌جان و اگر از درجات هوشمندی ضعیف یا بالاتر برخوردار باشد، مثلاً در حد هوش در گروه حشرات و در گروه بالاتر قرار بگیرد، قوانین حشرات مشمول آن می‌شود.» وی در این خصوص ادامه داد: «اگر یک ربات از نظر هوشمندی در حد حیوانات پیچیده‌تر باشد، باز قوانین مرتبط با آن‌ها مشمول ربات نیز می‌شود، همچون حرمت آزار و اذیت، حفظ و نگهداری و استفاده بیش از توان آن‌ها و…»
حجت‌الاسلام منصوری در پایان سخنان خود خاطرنشان کرد: «ربات اگر در حد انسان باشد نیز از حقوق مشابه با انسان برخوردار است. البته باید به این نکته توجه کرد که ربات‌ها برای خدمت به انسان‌ها ساخته می‌شوند و هرچند هوشمند هستند، باید به محدودیت آن‌ها توجه داشت.»
جدیدترین اخبار هوش مصنوعی ایران و جهان را با هوشیو دنبال کنید
