گفتگو با «عادل هرویان» منتقد هنری، بخش اول:
آیا ربات‌ها می‌توانند هنرمند شوند؟
پریسا سلامتی- ۸ آذر ۱۴۰۳
وقتی در سال ۲۰۱۹، وقتی از رباتی به نام «آیدا» (ai-da) رونمایی شد، دنیای هنر و تکنولوژی به هم نزدیک‌تر از همیشه شدند. آیدا، رباتی که طراحی و ساخت آن توسط «آیدین مالر» و «لوسی سیل» صورت گرفت، توانسته بود در کنار نمایش توانایی‌های هوش مصنوعی، نقاشی‌هایی خلق کند که به سرعت نظرها را به خود جلب کرد. سوالی که اینجا مطرح می‌شود این است که آیا ربات‌ها می‌توانند هنرمند شوند یا تنها یک ابزار پیشرفته‌اند که توسط انسان‌ها هدایت می‌شوند؟
نقاشی ربات آیدا؛ ترکیب هنر و هوش مصنوعی
آیدا، رباتی که برای اولین بار در فوریه ۲۰۱۹ معرفی شد، بسیاری از مفاهیم و ایده‌های مرتبط با هنر و خلاقیت را به چالش کشید. این ربات که ظاهری انسانی دارد، به‌طور خاص با استفاده از بازوهای رباتیک خود قادر به نقاشی است. «عادل هرویان»، نقاش و پژوهشگر هنر معاصر در این باره می‌گوید: «ویژگی منحصر به فرد آیدا، تنها در توانایی‌های مکانیکی‌اش نیست. این ربات قادر است با استفاده از دوربین‌های چشمی که در چشم‌هایش تعبیه شده، دنیای اطراف خود را مشاهده کرده و براساس آن نقاشی‌های انتزاعی خلق کند.»
او ادامه داد: «در ابتدا، آیدا با کشیدن تصویری از لوسی سیل، توانست توجه‌های بسیاری را جلب کند. این حرکت، تنها شروعی بود برای آنچه که بعدها به یکی از بزرگ‌ترین دستاوردهای هوش مصنوعی در دنیای هنر تبدیل شد.»
هوش مصنوعی؛ هنر یا تکنولوژی؟
با رشد سریع تکنولوژی‌های هوش مصنوعی و توسعه مدل‌های تولید تصویر به کمک هوش مصنوعی، این سوال مطرح می‌شود که آیا یک ربات یا یک هوش مصنوعی می‌تواند هنرمند باشد؟ از دیدگاه عادل هرویان، آیدا نه یک هنرمند بلکه یک ابزار است که توسط انسان‌ها هدایت می‌شود. او گفت: «آیدا به‌عنوان یک ربات، چیزی بیشتر از یک ابزار پیشرفته نیست. درست مانند دوربین عکاسی که نمی‌تواند خودش اثر هنری خلق کند، آیدا هم فقط قادر است تصاویر را براساس الگوریتم‌هایی که به آن داده شده، تولید کند.»
این دیدگاه به شدت با مفهوم هنر در دنیای معاصر در تضاد است. زیرا در بسیاری از هنرهای امروزی، بر خلاف گذشته، هنر از ابزارها و تکنولوژی‌های نوین استفاده می‌کند تا مرزهای خلاقیت را گسترش دهد. اما به نظر می‌رسد که آیدا بیش از آنکه خود هنرمند باشد، بازتاب‌دهنده دستاوردهای ذهن انسانی است.
نقاشی‌های آیدا؛ تجزیه و تحلیل از منظر هنر
نقاشی‌هایی که آیدا خلق می‌کند، هرچند از نظر فنی کمی پیچیده هستند، اما هیچ‌کدام از آنها درک عمیقی از مفهوم هنر انسانی را به نمایش نمی‌گذارند. آیدا برای خلق آثار خود از داده‌ها و ورودی‌هایی استفاده می‌کند که انسان‌ها در اختیارش می‌گذارند.
در واقع، آیدا هیچ نوع احساس یا تجربه‌ای ندارد که بخواهد از آنها برای خلق اثر هنری استفاده کند. این ربات، تنها یک ابزار پیشرفته است که نقاشی‌هایش را بر اساس آموزش‌هایی که دریافت کرده، تولید می‌کند.
عادل هرویان در این باره اظهارکرد: «نقاشی‌های آیدا، هرچند که به ظاهر زیبا و پیچیده به نظر می‌رسند، اما عملاً چیزی بیشتر از بازسازی و ترکیب الگوهای پیشین نیستند. این نقاشی‌ها می‌توانند مشابه آثار هنرمندان بزرگ تاریخی باشند، اما هیچ‌کدام از آنها اصالت هنری را در خود ندارند.»
فروش نقاشی‌های آیدا؛ انقلاب یا فریب؟
آثار هنری تولید شده توسط آیدا نه تنها مورد توجه منتقدان قرار گرفتند، بلکه در بازارهای هنری نیز به فروش رسیدند. یکی از نقاشی‌های آیدا تحت عنوان «آلن تورینگ» در یک حراجی به قیمت هنگفتی فروخته شد. این موضوع باعث شد تا سوالات جدیدی در مورد ارزش و جایگاه هنر هوش مصنوعی در دنیای معاصر به وجود آید.
«آیدین مالر»، مالک پروژه آیدا، در یک مصاحبه اشاره کرده است که او و لوسی سیل با هدف نشان دادن ظرفیت‌های هوش مصنوعی در هنر، این پروژه را آغاز کردند. اما آیا واقعاً نقاشی‌های آیدا می‌توانند ارزش هنری داشته باشند یا این که تنها یک فریب هوشمندانه است که توانسته دنیای هنر را به چالش بکشد؟
در نهایت، آیا می‌توان آیدا را به‌عنوان یک هنرمند در نظر گرفت؟ عادل هرویان در این‌باره می‌گوید: «آیدا نمی‌تواند هنرمند باشد، چرا که هیچ‌گونه خودآگاهی یا احساس انسانی ندارد. آنچه که آیدا می‌سازد، تنها خروجی دستورات و داده‌هایی است که به آن داده شده است. در واقع، آیدا به نوعی پرینتر هوشمندی است که از اطلاعاتی که به آن داده شده، آثار هنری تولید می‌کند.»
این اظهار نظر، به‌طور غیرمستقیم این پرسش را مطرح می‌کند که آیا هنر می‌تواند بدون انسان‌ها و بدون احساسات انسانی خلق شود؟ به نظر می‌رسد که دنیای هنر در حال تجربه یک انقلاب جدید است که در آن تکنولوژی و هوش مصنوعی می‌توانند نقش‌های جدیدی را ایفا کنند، اما هنوز هم برای بسیاری از هنرمندان و منتقدان، ارزش هنر به احساس، تجربه و نگاه انسانی بستگی دارد.
پروژه آیدا و نقاشی‌های آن، بیش از آنکه موضوعی در مورد هنر باشد، به سوالاتی اساسی در مورد تکنولوژی، خلاقیت و هوش مصنوعی اشاره دارد. در دنیای امروز، جایی که تکنولوژی به سرعت در حال پیشرفت است، ربات‌ها و هوش مصنوعی می‌توانند ابزارهایی بسیار قدرتمند برای تولید آثار هنری باشند. اما آیا این بدان معناست که آنها می‌توانند به‌عنوان هنرمند شناخته شوند؟ این سوالی است که هنوز جواب قطعی ندارد و همچنان در دنیای هنر مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد.
