همسایگان ایران در مسیر هوش مصنوعی؛ لبنان علیه فساد، امارات علیه نفت
نگار علی- ۲۲ مهر ۱۴۰۴
در یک پنل تخصصی در جیتکس ۲۰۲۵، دکتر کمال، از مقامات دولتی لبنان، چشم‌انداز جسورانه دولت برای بازسازی کشور را تشریح کرد؛ طرحی که در آن هوش مصنوعی و فناوری دیجیتال، ابزار اصلی برای ریشه‌کن کردن فساد، معکوس کردن فرار مغزها و بازگرداندن لبنان به صحنه جهانی است.
در دورانی که لبنان با چالش‌های اقتصادی و سیاسی دست و پنجه نرم می‌کند، دولت این کشور نسخه‌ای متفاوت برای آینده ارائه کرده است: «مبارزه با فساد ریشه‌دار و ناکارآمدی بوروکراتیک نه با شعار، بلکه با کدنویسی و دیجیتال‌سازی». در این گفتگو که توسط «اما»، مجری پنل، هدایت می‌شد، دکتر کمال توضیح داد که چگونه ایجاد زیرساخت‌های دیجیتال، از جمله شناسه ملی دیجیتال و گیت‌های الکترونیکی فرودگاه، می‌تواند «واسطه‌ها» را حذف کرده و با تکیه بر استعداد لبنانی‌ها و مشارکت با بخش خصوصی و کشورهای منطقه مانند امارات، «فرار مغزها» را به «جذب مغزها» تبدیل کند.
شمشیر تکنولوژی بر گردن فساد
پنل با سوال صریح اما آغاز شد: «فساد برای مدتی طولانی در جامعه ریشه دوانده و باعث شده جوانان لبنانی کشور را ترک کنند. چگونه تکنولوژی و هوش مصنوعی می‌تواند این مشکل را حل کند؟» دکتر کمال در پاسخ تأکید کرد که فناوری، راه اصلی مبارزه با فساد است. او گفت: «ما در حال طراحی مجدد خدمات دولتی هستیم تا کاملاً شهروندمحور باشند. با انتقال خدمات از ساختارهای فیزیکی و سنتی به پلتفرم‌های دیجیتال، «واسطه‌ها» را که معمولاً پول و وقت مردم را هدر می‌دهند، حذف می‌کنیم. این کار نه تنها فساد را ریشه‌کن می‌کند، بلکه باعث صرفه‌جویی در زمان و هزینه شهروندان می‌شود.»
تبدیل «فرار مغزها» به «جذب مغزها»: یک تغییر فرهنگی
اما به ذهنیت «حل مسئله» که ویژگی بارز لبنانی‌هاست اشاره کرد و پرسید چگونه می‌توان از این پتانسیل برای نگه داشتن استعدادها در کشور استفاده کرد. دکتر کمال با ارائه یک دیدگاه جدید پاسخ داد: «ذهنیت حل مسئله باید متحول شود. ما نباید تنها یاد بگیریم با مشکلات زندگی کنیم و آن‌ها را دور بزنیم، بلکه باید «راه‌حل‌محور» باشیم و برای ریشه‌کن کردن مشکلات تلاش کنیم.» او موفقیت دولت را در گرو سه اقدام کلیدی دانست:
- تغییر فرهنگی: حرکت از بقا در برابر مشکلات به سمت خلق راه‌حل‌های پایدار.
- بازگرداندن استعدادها: او گفت: «موفقیت ما زمانی مشخص می‌شود که در چند سال آینده، «فرار مغزها» به «جذب مغزها» تبدیل شده باشد.»
- یافتن سرمایه‌گذار: تکیه بر بخش خصوصی قدرتمند لبنان برای توسعه این راه‌حل‌ها.
او در پاسخ به این انتقاد که لبنان مشکلات بزرگ‌تری از زیرساخت هوش مصنوعی دارد، گفت: «رفع مشکل برق ۲ سال و ارتقای شبکه موبایل به 5G شش ماه زمان می‌برد، اما ساختن استعدادی که ما در لبنان داریم، یک نسل طول می‌کشد. ما باید این استعداد را حفظ کنیم.»
فرمول مشارکت با بخش خصوصی و نگاهی استراتژیک به خلیج فارس
اما بحث را به سمت نقش مشارکت‌های دولتی-خصوصی (PPP) و همکاری با کشورهای حاشیه خلیج فارس سوق داد. دکتر کمال مدل دولت را این‌گونه تشریح کرد: «بخش خصوصی سرمایه‌گذاری و ریسک تجاری را بر عهده می‌گیرد، راه‌حل را پیاده‌سازی می‌کند و در طول مدت قرارداد، از درآمدهای آن سرویس سهم می‌برد.» او تأکید کرد که به دنبال «کمک مالی» نیست، بلکه به دنبال «مشارکت‌های پایدار» است. وی در مورد همکاری با امارات افزود: «هوش مصنوعی یک صنعت جهانی است، نه ملی. امارات سرمایه‌گذاری عظیمی در این حوزه انجام داده است. ما می‌توانیم با ترکیب استعداد لبنانی‌ها در حوزه‌هایی مانند بهداشت و آموزش عالی با زیرساخت‌ها و سرمایه امارات، یک صنعت منطقه‌ای قدرتمند بسازیم. برای موفقیت در این عرصه، کشورهای عربی نمی‌توانند به تنهایی عمل کنند.»
از گیت‌های الکترونیکی فرودگاه تا شناسه دیجیتال ملی
در پاسخ به سوال اما در مورد تغییرات ملموس، دکتر کمال به دو پروژه کلیدی اشاره کرد: «در چند هفته آینده، گیت‌های الکترونیکی (e-gates) در فرودگاه بیروت راه‌اندازی خواهد شد. اما پروژه مهم‌تر، «شناسه دیجیتال ملی» است که به زودی مناقصه آن برای انتخاب سرمایه‌گذار برگزار می‌شود. با این شناسه، شهروندان می‌توانند تمام تراکنش‌های خود با دولت را به صورت دیجیتال انجام دهند. ما از تجربیات امارات و عربستان سعودی درس گرفته‌ایم و خوشبختانه دیر شروع کردن این مزیت را دارد که می‌توان از اشتباهات دیگران آموخت.»
«ابوظبی با «اقتصاد شاهین» به دنبال سه‌برابر کردن تولید ناخالص داخلی است»
در حالی‌که لبنان با اتکا به دیجیتال‌سازی به دنبال بازسازی ساختار سیاسی و اقتصادی خود است، در سوی دیگر خلیج فارس، ابوظبی چشم‌اندازی جاه‌طلبانه‌تر را دنبال می‌کند؛ هدفی که بر پایه هوش مصنوعی، نوآوری و سرمایه‌گذاری خارجی طراحی شده است.
به گفته «ماسیمو فالکونی»، از مدیران ارشد دفتر سرمایه‌گذاری ابوظبی (ADIO)، هدف اصلی امارات این است که طی ۲۰ سال آینده تولید ناخالص داخلی خود را سه برابر کرده و سهم اقتصاد غیرنفتی را از ۵۶ درصد فعلی به ۸۰ درصد برساند.
فالکونی با اشاره به مأموریت ADIO گفت این نهاد با بهره‌گیری از بخشی از دارایی صندوق‌های ثروت حاکمیتی امارات که ارزش آن بیش از ۲.۲ تریلیون دلار برآورد می‌شود. قصد دارد سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی را در بخش‌های فناوری پیشرفته، نوآوری و پایداری جذب کند.
او افزود که این برنامه در قالب راهبردی موسوم به «اقتصاد شاهین» (Falcon Economy) اجرا می‌شود؛ طرحی که به گفته او، نشانه‌ای از «فوریت و اراده دولت ابوظبی برای کاهش سریع وابستگی به نفت» است.
در این چارچوب، دولت به‌جای پرداخت یارانه‌های مستقیم، بر ایجاد زیرساخت‌های مدرن، قوانین تسهیل‌گر و دسترسی آسان سرمایه‌گذاران به بازارهای جهانی تمرکز دارد.
یکی از بخش‌های کلیدی این راهبرد، مدیریت زمین و توسعه خوشه‌های بخشی هدفمند است. فالکونی توضیح داد که ابوظبی اکنون بر ۱۳ خوشه اقتصادی متمرکز است که سه مورد از آن‌ها رسماً آغاز به کار کرده‌اند:
- خوشه SAVI (صنعت وسایل نقلیه هوشمند و خودران): با هدف حل مشکلات ترافیکی شهری از طریق فناوری‌های حمل‌ونقل هیبریدی مانند پهپادها و خودروهای خودران.
- خوشه AGUA (فناوری کشاورزی و فراوانی آب): با تمرکز بر امنیت غذایی و توسعه راهکارهای پایدار آب و پروتئین‌های جایگزین.
- خوشه HELM (افزایش طول عمر و کیفیت زندگی): با هدف تبدیل ابوظبی به قطب نوآوری بیوتکنولوژی در منطقه.
فالکونی تأکید کرد که نقش دولت در این مسیر، کاهش ریسک و پر کردن شکاف مالی پروژه‌های نوآورانه است، چراکه بانک‌های تجاری معمولاً از سرمایه‌گذاری در طرح‌های بلندمدت و پرریسک اجتناب می‌کنند.
در پایان، او بر لزوم همکاری‌های منطقه‌ای برای رشد صنایع نوین تأکید کرد و از تجربه ترکیه نیز یاد شد؛ جایی که گوکان یوشل از تداوم سرمایه‌گذاری‌های جسورانه در هم‌افزایی با دولت سخن گفت.
