هوش مصنوعی به‌عنوان یکی از تأثیرگذارترین فناوری‌های قرن حاضر، در حال دگرگونی جنبه‌های مختلف زندگی بشر است. از کاربردهای روزمره مانند دستیارهای مجازی و سامانه‌های پیشنهاددهنده تا استفاده‌های پیچیده در حوزه‌های پزشکی، حمل‌ونقل و امنیت، هوش مصنوعی به‌سرعت در حال تغییر نحوه تعامل ما با جهان است. بااین‌حال، این پیشرفت‌های سریع، پرسش‌ها و چالش‌های جدیدی را در زمینه تحقیقات هوش مصنوعی به وجود آورده است. گزارش «آینده تحقیقات هوش مصنوعی» که توسط انجمن پیشرفت در هوش مصنوعی (AAAI) در مارس ۲۰۲۵ منتشر شده، تلاشی جامع و ساختاریافته برای بررسی مسیر تحولات این حوزه، شناسایی روندهای کنونی، و تبیین چالش‌های پیش‌رو است. این گزارش با مشارکت گروهی متنوع از پژوهشگران برجسته و نظرسنجی گسترده از جامعه علمی، نقشه راهی برای آینده تحقیقات هوش مصنوعی ارائه می‌دهد.
تحقیقات هوش مصنوعی در ابعاد مختلفی از جمله موضوعات، روش‌ها، جامعه پژوهشگران، و محیط کاری در حال تحول است. موضوعاتی مانند استدلال هوش مصنوعی، هوش مصنوعی عامل‌محور (Agentic AI)، اخلاق و ایمنی هوش مصنوعی، و هوش مصنوعی پایدار به محورهای اصلی کنفرانس‌های بین‌المللی تبدیل شده‌اند. این تحولات نشان‌دهنده نیاز به رویکردهای نوین در تحقیقات و همکاری‌های گسترده‌تر با رشته‌های دیگر مانند روان‌شناسی، جامعه‌شناسی، فلسفه، و اقتصاد است.
افزایش وابستگی به سخت‌افزارهای اختصاصی مانند پردازنده‌های گرافیکی (GPU) و ظهور پدیده هم‌آفرینی معماری هوش مصنوعی (AI Architecture Co-creation) نشان‌دهنده تغییر در نحوه انجام تحقیقات است. این تغییرات، همراه با انتقال بخش قابل‌توجهی از پژوهشگران به محیط‌های شرکتی و سازمانی که منابع بیشتری در اختیار دارند، پرسش‌هایی درباره نقش دانشگاه‌ها، جذب دانشجویان و حفظ اساتید در این حوزه مطرح کرده است. همچنین، افزایش چشمگیر تعداد مقالات منتشرشده و سرعت نوآوری‌ها، سامانه بررسی همتا (Peer-Review) را تحت‌فشار قرار داده و انتشار سریع مقالات بدون بررسی همتا را به امری رایج تبدیل کرده است. این موضوع، همراه با پوشش گسترده رسانه‌های سنتی و شبکه‌های اجتماعی، گاهی اوقات منجر به سردرگمی در درک واقعیت و ادراک عمومی از قابلیت‌های هوش مصنوعی می‌شود.
در این میان، رقابت جهانی میان شرکت‌ها و کشورها برای پیشتازی در حوزه هوش مصنوعی، مسائل مربوط به دسترسی به نتایج تحقیقات، زیرساخت‌ها و حاکمیت جهانی این فناوری را پیچیده‌تر کرده است. گزارش AAAI با هدف ارائه یک چارچوب ساختاریافته برای درک این تحولات و شناسایی مسیرهای آینده تحقیقات هوش مصنوعی تدوین شده است. این گزارش نه‌تنها به پژوهشگران این حوزه، بلکه به سیاست‌گذاران، سازمان‌های تأمین مالی، رسانه‌ها، و عموم مردم کمک می‌کند تا درک بهتری از جهت‌گیری‌های این فناوری داشته باشند.
گزارش «آینده تحقیقات هوش مصنوعی» در ۱۷ فصل تنظیم شده است که هر فصل به یکی از موضوعات کلیدی این حوزه اختصاص دارد. این موضوعات طیف گسترده‌ای از تحولات اخیر را پوشش می‌دهند، از تاریخچه و روندهای کنونی گرفته تا چالش‌های باز و پیش‌روی محققان. هر فصل شامل خلاصه‌ای از پاسخ‌های دریافت‌شده از نظرسنجی گسترده‌ای است که با مشارکت ۴۷۵ نفر از جامعه هوش مصنوعی انجام شده است. این نظرسنجی که حدود ۲۰ درصد از پاسخ‌دهندگان آن دانشجویان بودند، نشان‌دهنده تنوع جغرافیایی (۵۳ درصد از آمریکای شمالی، ۲۰ درصد از آسیا، و ۱۹ درصد از اروپا) و رشته‌ای (شامل علوم اعصاب، پزشکی، زیست‌شناسی، جامعه‌شناسی، فلسفه، و اقتصاد) در میان پاسخ‌دهندگان است. ۹۵ درصد از پاسخ‌دهندگان به تحقیقات میان‌رشته‌ای علاقه‌مند بودند که نشان‌دهنده اهمیت همکاری‌های بین‌رشته‌ای در آینده هوش مصنوعی است.
موضوعات مورد بررسی در این گزارش شامل استدلال هوش مصنوعی، هوش مصنوعی عامل‌محور، اخلاق و امنیت، هوش مصنوعی برای مسئولیت اجتماعی و توسعه پایدار هوش مصنوعی است. همچنین، موضوعاتی مانند ارزیابی تجربی اصولی، طراحی معیارهای مناسب و روش‌های آزمایشی دقیق برای استنتاج نتایج از آزمایش‌های محاسباتی مورد توجه قرار گرفته‌اند. این گزارش با نگاهی غیرفناوری نوشته شده است تا برای مخاطبان گسترده‌تری، از جمله کارشناسان سایر رشته‌ها و سیاست‌گذاران، قابل‌فهم باشد.
یکی از نقاط قوت این گزارش، توجه به نیازهای چندوجهی تحقیقات هوش مصنوعی است. با افزایش تمرکز بر رفتارهای نوظهور هوش مصنوعی به‌جای ویژگی‌های طراحی‌شده و تأییدشده، نیاز به ارزیابی‌های تجربی دقیق‌تر بیش‌ازپیش احساس می‌شود. این گزارش با ارائه معیارها و روش‌های پیشنهادی، به پژوهشگران کمک می‌کند تا نتایج قابل‌اعتمادتری از آزمایش‌های خود به دست آورند. همچنین، باتوجه‌به پوشش رسانه‌ای گسترده و گاهی متناقض در مورد هوش مصنوعی، این گزارش به‌عنوان منبعی معتبر و غیرفناوری می‌تواند به روشن‌شدن واقعیت‌ها و کاهش سردرگمی عمومی کمک کند.
گزارش AAAI چشم‌اندازی روشن و درعین‌حال واقع‌بینانه از آینده تحقیقات هوش مصنوعی ارائه می‌دهد. باتوجه‌به سرعت بالای نوآوری‌ها و افزایش تعداد مقالات منتشرشده، نیاز به چارچوب‌های ساختاریافته برای هدایت تحقیقات بیش‌ازپیش احساس می‌شود. این گزارش با شناسایی روندهای کنونی و چالش‌های پیش‌رو، به پژوهشگران و سیاست‌گذاران کمک می‌کند تا تصمیم‌گیری‌های آگاهانه‌تری داشته باشند. همچنین، تأکید بر همکاری‌های میان‌رشته‌ای و بین‌المللی نشان‌دهنده این است که آینده هوش مصنوعی تنها با مشارکت گسترده و مسئولانه همه ذی‌نفعان قابل‌دستیابی است.
گزارش «آینده تحقیقات هوش مصنوعی» گامی مهم در جهت درک و هدایت تحولات این حوزه است. با پوشش موضوعات کلیدی، همکاری گسترده پژوهشگران، و نظرسنجی از جامعه علمی، این گزارش نه‌تنها به پژوهشگران هوش مصنوعی، بلکه به‌تمامی افرادی که در پی درک تأثیرات این فناوری بر آینده بشریت هستند، ارزشی بی‌نظیر ارائه می‌دهد. این سند با ارائه چارچوبی برای توسعه مسئولانه هوش مصنوعی، به ما یادآوری می‌کند که پیشرفت فناوری باید در خدمت پیشرفت بشریت و هم‌راستا با ارزش‌های انسانی باشد.
