هوش مصنوعی و تحول در دنیای پژوهش‌های علمی؛ نگاهی به آینده با هما ارشدی
پریسا سلامتی- ۲۷ آبان ۱۴۰۳
در روز ۲۳ آبان ماه، رویداد «علوم اطلاعات و هوش مصنوعی» در کتابخانه ملی ایران برگزار شد. در این رویداد، «هما ارشدی»، دانشجوی دکتری کتابداری و اطلاع‌رسانی پزشکی، در پنل تخصصی «اخلاق‌پژوهی و هوش مصنوعی» حضور داشتند و به بررسی چالش‌ها، مزایا و دغدغه‌های مرتبط با استفاده از هوش مصنوعی در فرآیندهای علمی و پژوهشی پرداختند. در این مقاله، به خلاصه‌ای از سخنان خانم ارشدی پرداخته شده است.
ضرورت استفاده از هوش مصنوعی در پژوهش
ارشدی استفاده از هوش مصنوعی در پژوهش‌های علمی را ضروری دانستند و گفت: «امروزه استفاده از هوش مصنوعی در بسیاری از حوزه‌های علمی، به خصوص در رشته‌های مختلف علوم پزشکی، به یک الزام تبدیل شده است. بدون این ابزارها، سرعت و دقت پژوهش‌ها کاهش می‌یابد.»
او همچنین افزود: «علی‌رغم مزایای زیادی که هوش مصنوعی دارد، هنوز چالش‌هایی در استفاده صحیح از آن وجود دارد که باید به آن‌ها توجه کرد.»
تدوین شیوه‌نامه‌های اخلاقی
ارشدی یکی از دغدغه‌های اصلی در استفاده از هوش مصنوعی را نبود استانداردهای اخلاقی دقیق دانست و تاکید کرد که تدوین شیوه‌نامه‌های اخلاقی در این زمینه ضروری است. او در این باره گفت: «هرچند هوش مصنوعی قابلیت‌های زیادی دارد، اما در صورتی که اصول اخلاقی در استفاده از آن رعایت نشود، می‌تواند به آسیب‌هایی همچون سرقت علمی و اشتباهات علمی منجر شود. بنابراین باید هم در سطح فردی و هم در سطح مؤسسات علمی، آموزش‌های لازم برای استفاده مسئولانه از این فناوری ارائه شود.»
مزایای هوش مصنوعی در پژوهش‌های علمی
ارشدی به سه مزیت عمده هوش مصنوعی در فرآیندهای پژوهشی اشاره کرد:
- افزایش سرعت پژوهش: «هوش مصنوعی می‌تواند زمان مورد نیاز برای جمع‌آوری داده‌ها و تجزیه و تحلیل آن‌ها را کاهش دهد و این امر سرعت پژوهش‌ها را افزایش می‌دهد.»
- افزایش دقت در تحلیل داده‌ها: «با استفاده از الگوریتم‌های پیشرفته هوش مصنوعی، می‌توان دقت تحلیل‌ها را بالا برد و خطاهای انسانی را کاهش داد.»
- گسترش دسترسی به منابع پژوهشی: «هوش مصنوعی می‌تواند دسترسی پژوهشگران به منابع علمی را تسهیل کند، به‌ویژه برای کسانی که در شرایط محدود منابع قرار دارند.»
چالش‌های استفاده از هوش مصنوعی
خانم ارشدی به چند چالش اساسی اشاره کردند که در مسیر استفاده از هوش مصنوعی در پژوهش‌ها وجود دارد:
- احتمال تولید اطلاعات غلط: «با توجه به اینکه هوش مصنوعی می‌تواند داده‌ها را به‌صورت خودکار تولید کند، خطر تولید اطلاعات نادرست یا اشتباه نیز وجود دارد. باید از ابزارهای هوش مصنوعی به‌گونه‌ای استفاده شود که این خطر به حداقل برسد.»
- مسائل اخلاقی و حقوقی: «یکی از مشکلات جدی در استفاده از هوش مصنوعی، مسئله مالکیت فکری و حقوقی است. به‌ویژه زمانی که نتایج تحقیقاتی توسط هوش مصنوعی تولید می‌شوند، ممکن است سوالاتی در مورد مالکیت آن‌ها به‌وجود آید.»
- کاهش توجه به ابعاد انسانی پژوهش‌ها: «هوش مصنوعی هنوز قادر به درک کامل ابعاد انسانی و اجتماعی برخی از تحقیقات نیست. این موضوع می‌تواند باعث کاهش کیفیت پژوهش‌های اجتماعی و انسانی شود.»
اصول اخلاقی در استفاده از هوش مصنوعی
خانم ارشدی تاکید کردند که برای استفاده صحیح از هوش مصنوعی، باید اصول اخلاقی مشخصی تدوین شود. این اصول شامل:
- فاش‌سازی استفاده از هوش مصنوعی: «پژوهشگران باید هرگونه استفاده از هوش مصنوعی را به‌طور شفاف اعلام کنند تا از بروز مشکلاتی مانند سرقت علمی و کج‌رفتاری علمی جلوگیری شود.»
- استفاده مسئولانه از هوش مصنوعی: «نباید هوش مصنوعی جایگزین پژوهشگران و داوران علمی شود. این ابزارها باید به‌عنوان مکمل عمل کنند و نه جایگزین.»
- بررسی منابع علمی معتبر: «مهم است که پژوهشگران اطمینان حاصل کنند که داده‌ها و منابعی که از آن‌ها استفاده می‌کنند، از منابع معتبر و علمی هستند و نباید به داده‌های غیرمعتبر اتکا کنند.»
ارشدی در پایان سخنان خود تاکید کرد: «استفاده از هوش مصنوعی در پژوهش‌های علمی، اگرچه مزایای زیادی به همراه دارد، اما باید با دقت و مسئولیت به‌کار گرفته شود.» به عقیده او، تدوین استانداردهای اخلاقی و آموزش‌های لازم برای پژوهشگران در استفاده از این فناوری ضروری است تا از ظرفیت‌های آن به‌طور صحیح و مفید بهره‌برداری شود.
