چین گام خود را برای هوش مصنوعی برمی‌دارد

«دیوید وگل» (David Vogel) در کتاب خود با عنوان «Trading Up: Consumer and Environmental Regulation in a Global Economy» استدلال کرد که وقتی شرکت‌های بازارهای ثروتمند با رقابت جدیدی از سوی رقبای خارجی مواجه می‌شوند، الزاماً استانداردهای خود را کاهش نمی‌دهند؛ دقیقاً همان‌طور که کارشناسان بدبین پیش‌بینی می‌کردند. در عوض، قوانین سخت‌گیرانه در یک بازار رقابتی می‌توانند باعث ایجاد یک مسابقه برای بهترین‌شدن حتی در حوزه‌های قضایی نزدیک به هم شوند. نمونه‌ای از این موضوع، استانداردهای سخت‌گیرانه انتشار آلاینده‌های خودرویی است که ایالت کالیفرنیا، مهم‌ترین بازار خودرو در آمریکا، وضع کرده است. بسیاری از شرکت‌ها به‌جای ساخت موتورهای متفاوت برای ایالت‌های مختلف، تصمیم گرفتند همه خودروهای خود را مطابق استانداردهای کالیفرنیا تولید کنند.

اثرات خوش‌نام

در سال ۲۰۱۲، «آنو بردفورد» (Anu Bradford) از دانشگاه کلمبیا اصطلاحی به نام «اثر بروکسل» (the Brussels effect) را ابداع کرد. این اصطلاح ادای احترامی به قدرت قانون‌گذاری اتحادیه اروپا بود، بازاری با مصرف‌کننده گسترده که قوانین آن از بروکسل صادر می‌شد. شرکت‌های چندملیتی ممکن است از مقررات سخت‌گیرانه اتحادیه اروپا ناراضی باشند یا از جریمه‌های یورو کارت‌ها خشمگین شوند، اما بارها و بارها استانداردهای اتحادیه اروپا را در سطح جهانی پذیرفتند.

امروزه حکمرانی تجارت جهانی دوران طلایی خود را تجربه نمی‌کند، اما بزرگ‌ترین اقتصادهای جهان؛ یعنی آمریکا، چین و اتحادیه اروپا هنوز علاقه زیادی به تعیین استانداردهای جهانی دارند و برای قانون‌گذاران در سال ۲۰۲۵، شکل‌دهی به حکمرانی هوش مصنوعی بزرگ‌ترین جایزه است. تا همین امسال، کمتر کسی برنده‌شدن چین در این رقابت یا ظهور یک «اثر پکن» (Beijing effect) را پیش‌بینی می‌کرد. هرچند برای بسیاری از کشورها، سابقه حزب کمونیست در تنظیم اینترنت، الگوی بازدارنده‌ای ایجاد کرده بود. نخستین نمونه‌های مقررات هوش مصنوعی با ویژگی‌های چینی نیز چندان امیدوارکننده نبودند. مقامات به‌سرعت ChatGPT آمریکایی را ممنوع کردند. در سال ۲۰۲۳، مقامات خواستند سرویس‌های هوش مصنوعی مولد که می‌توانند افکار عمومی را شکل دهند، تحت ارزیابی امنیتی قرار گیرند و الگوریتم‌های خود را ثبت کنند.

چین وارد می‌شود

اما شهرت چین در زمینه نوآوری در با عرضه DeepSeek-R1، یک مدل پیشرفته زبان بزرگ، تقویت شد؛ مدلی که تنها با بخشی از قدرت محاسباتی و حمایت مالی موردنیاز رقبای آمریکایی تولید شد. «لحظه دیپ‌سیک» استراتژی‌های دولت آمریکا برای حفظ برتری در هوش مصنوعی با محروم‌کردن چین از نیمه‌هادی‌های پیشرفته را زیر سؤال برد. اما موفقیت فنی با موانع سیاسی روبه‌روست. ایتالیا به دلیل نگرانی‌های حریم خصوصی DeepSeek را ممنوع کرد و تایوان استفاده از آن را در سیستم‌های دولتی به دلایل امنیتی محدود کرد.

بااین‌حال، سرمایه‌گذاران و مقامات هوش مصنوعی چین خوش‌بین هستند. دولت منابع گسترده‌ای را برای تولید برنامه‌هایی که ارزان، در دسترس و به اندازه کافی خوب باشند، اختصاص داده است. با کمک برق ارزان و تبلیغات داخلی درباره مزایای هوش مصنوعی، دولت چین می‌خواهد این فناوری هرچه سریع‌تر و گسترده‌تر مورداستفاده قرار گیرد. رضایت به کسب رتبه دوم نزدیک به آمریکا، به‌عنوان یک شرط‌بندی تجاری هوشمند دیده می‌شود و این رویکرد احتمالاً با بسیاری از کشورها همخوانی دارد. اما تضاد چین با آمریکا آشکار است؛ جایی که برخی در کنگره، رقابت برای کسب برتری در هوش مصنوعی را با مسابقه برای شکافتن اتم مقایسه می‌کنند. در فوریه سال جاری میلادی نیز، معاون رئیس‌جمهور ایالات متحده، «جِی. دی. ونس»، اروپایی‌ها را به‌خاطر مقررات بیش از حد محتاطانه سرزنش کرد و گفت: «آینده هوش مصنوعی با نگرانی‌های ایمنی محقق نخواهد شد.»

برخی دیگر نیز به نظر می‌رسد با چین موافق‌اند که هوش مصنوعی فناوری همه‌منظوره‌ای است با اهمیت بسیار بالا اما نه آخرالزمانی؛ چیزی شبیه برق یا رایانه و نه بمب اتم. در ژوئن سال جاری میلادی، نخست‌وزیر سنگاپور، «لارنس وونگ»، در نشستی مطبوعاتی عنوان کرد که پس از اختراع دینام الکتریکی، دهه‌ها طول کشید تا کاربردهای صنعتی آن ایجاد شود و افزود: «ما بسیار متمایل به کشورهایی هستیم که در فناوری پیشرفته پیشرو هستند، اما در واقع، مزیت بزرگ فناوری زمانی است که پذیرش آن گسترده باشد.»

علاوه بر این، طبق مقاله‌ای از «آنجلا هویو ژانگ» (Angela Huyue Zhang)، استاد حقوق دانشگاه کالیفرنیای جنوبی، قوانین چین در زمینه هوش مصنوعی از آنچه خارجی‌ها تصور می‌کنند، عمل‌گرایانه‌تر و با محوریت صنعت است. مقاله «وعده‌ها و خطرات مقررات چین در هوش مصنوعی» (The Promise and Perils of China’s Regulation of Artificial Intelligence) که سال گذشته منتشر شد، نشان می‌دهد که چگونه کنترل‌های سخت‌گیرانه اطلاعاتی با اجرای سست قوانین حریم خصوصی، حق نشر یا حفاظت از داده‌ها هم‌زیستی دارند. سیستم‌های تشخیص چهره هوش مصنوعی چین در سطح جهانی ممتاز هستند؛ زیرا مقامات، حجم زیادی از داده‌های دولتی را با شرکت‌های خصوصی به اشتراک می‌گذارند. قضات نیز به‌صورت علنی اعلام می‌کنند که احکامشان با هدف تسریع توسعه هوش مصنوعی چین صادر می‌شود.

کنترل اجتماعی؟ برای آن یک اپلیکیشن وجود دارد

اگر «اثر پکن» روزی رواج یابد، به‌احتمال زیاد باعث مسابقهای برای بهترین‌شدن نخواهد شد. رویکرد چین سودآوری، سهولت و نظم اجتماعی را بر حقوق فردی اولویت می‌دهد. در گزارش کمیسیون اروپا درباره هوش مصنوعی در سال ۲۰۲۰، نگرانی‌هایی درباره خطر تبعیض الگوریتمی مطرح شده است، مانند سیستم‌های تشخیص چهره که در شناسایی پوست تیره دقت کمتری دارند یا الگوریتم‌هایی که دارای سوگیری نژادی هستند. در چین، تبعیض نژادی به مدل کسب‌وکار تبدیل شده است. شرکت‌ها به ثبت اختراع برای سیستم‌هایی که قادر به شناسایی اویغورها (Uyghur) و دیگر اقلیت‌های قومی هستند متهم شده‌اند، اقلیت‌هایی که پیش‌تر تحت نظارت انسانی شدید پلیس چین قرار داشتند. گزارش اتحادیه اروپا همچنین درباره استفاده کارفرمایان از هوش مصنوعی برای ردیابی رفتار کارکنان هشدار می‌دهد، اما در چین، این یک صنعت پررونق است.

نسخه چینی حکمرانی هوش مصنوعی در دموکراسی‌های لیبرال با موانعی مواجه است، اما بسیاری از کشورهای دیگر صرفاً به دنبال فناوری‌های ارزان و عملکردمحور هستند. چین یک مزیت دیگر نیز دارد؛ رقابت با دولتی تحت رهبری ترامپ که آشکارا به دنبال برتری در هوش مصنوعی است و قصد دارد از این قدرت انحصاری برای تحمیل ترجیحات ایدئولوژیک خود استفاده کند. ترامپ اخیراً تهدید به وضع تعرفه‌های تنبیهی علیه کشورهایی کرده که بخواهند شرکت‌های فناوری آمریکایی را به شیوه‌ای که او نمی‌پسندد، تنظیم کنند. بار دیگر، آمریکا هدیه‌ای سیاسی به چین داده است؛ این را می‌توان «اثر ترامپ» نامید.

گزارش حاضر در نسخه 6September-2025 نشریه The Economist به چاپ رسیده است.