بررسی و نقد سند ملی هوش مصنوعی ایران: جایگاه صنعت، دانشگاه و چالش‌های اجرایی
پریسا سلامتی- ۲۸ شهریور ۱۴۰۳
پنل بررسی و نقد سند ملی هوش مصنوعی ایران با حضور «محمدهادی زاهدی»، رئیس انجمن هوش مصنوعی ایران و چند تن از افراد موثر در این حوزه، برگزار شد. ناصریدر این پنل به چالش‌های موجود در تدوین و اجرای سند اشاره کرد و به تفصیل درباره عدم مشارکت کافی نهادهای علمی و دانشگاهی، نبود راهبردهای استراتژیک واضح و نقش نهادهای صنعتی و دولتی در توسعه هوش مصنوعی صحبت کرد. همچنین نقدهایی به نحوه تعامل و همکاری بخش‌های مختلف علمی و صنعتی با این سند مطرح شد.
چالش‌های همکاری دانشگاه‌ها و صنعت در تدوین سند ملی
محمدهادی زاهدی، رئیس انجمن هوش مصنوعی ایران، در ابتدای نشست به مشکلات موجود در همکاری دانشگاه‌ها و نهادهای علمی با این سند پرداخت و گفت: «یکی از دلایل اصلی که تاکنون پیشرفت جدی در تدوین سند ملی هوش مصنوعی حاصل نشده است، عدم مشارکت کافی از سوی دانشگاه‌هاست. به رغم اینکه نامه‌های متعددی از سوی شرکت‌های مختلف برای مشارکت پژوهشگران و اساتید در این پروژه ارسال می‌شود، اما در نهایت نتیجه‌ای حاصل نمی‌شود. این وضعیت ناشی از نوعی بی‌اعتمادی و ذهنیت منفی است که در گذشته شکل گرفته و در حال حاضر همچنان پابرجاست.»
زاهدی ادامه داد: «اگر عزم جدی وجود داشت، می‌توانستیم جلسات منظمی با حضور روسای دانشکده‌های مهندسی و علوم کامپیوتر برگزار کنیم و به سمت تدوین یک سند جامع حرکت کنیم. اما حتی از برگزاری این‌گونه جلسات نیز خبری نبوده است. شاید اگر چنین جلساتی با حضور نخبگان دانشگاهی برگزار می‌شد، شاهد تعامل بهتری در تدوین سند بودیم.»
اهمیت تعامل و مشارکت نهادهای مختلف در تدوین سند
زاهدیبا اشاره به اینکه سند ملی هوش مصنوعی باید به صورت جامع و با مشارکت تمامی ذینفعان تدوین شود، افزود: «در بسیاری از کشورها، تدوین چنین اسنادی با حضور نخبگان علمی، صنعتی و حتی سیاسی انجام می‌شود. در ایران نیز ضروری است که نخبگان هوش مصنوعی کشور که بیشترین آثار علمی را در این حوزه دارند، به طور مستقیم در تدوین سند مشارکت کنند. به رغم برگزاری یک جلسه با حضور معاون پژوهشی وزارت علوم، انتظار می‌رفت که این تعاملات گسترده‌تر باشد و بازخوردهای علمی بهتری در روند تدوین سند اعمال شود.»
او همچنین با تقدیر از حضور سازمان نظام صنفی رایانه‌ای در روند بررسی سند، بیان کرد: «سازمان نصر از جمله نهادهایی است که نقدهای مهمی به سند وارد کرده و در اکثر جلسات مربوط به بررسی این سند نماینده‌ای داشته است. این مشارکت‌ها از نظر اعتبار و صحت نظرات بسیار ارزشمند بوده، اما هنوز برخی از نقدهای مهم به سند باقی است.»
نقد به نداشتن راهبردهای استراتژیک مشخص
در ادامه پنل، زاهدی به یکی از مشکلات اصلی سند، یعنی نبود راهبردهای استراتژیک اشاره کرد و گفت: «سند ملی هوش مصنوعی ایران از یک مشکل جدی رنج می‌برد و آن هم نداشتن شاخص‌های استراتژیک واضح و اثرگذار است. در اسناد راهبردی کشورهای پیشرفته، ما شاهد تعریف دقیق از انتخاب‌های استراتژیک هستیم که منجر به تصمیمات کلان و دردآور می‌شود. این انتخاب‌ها باید مشخص کنند که چه بخش‌هایی از جامعه و صنعت دچار تغییر و تحولات اساسی می‌شوند.»
او افزود: «سند ملی هوش مصنوعی ما باید به گونه‌ای تدوین شود که انتخاب‌های دشوار و دردآور را در خود جای دهد. این انتخاب‌ها نشان‌دهنده حرکت کشور در مسیر پیشرفت است. اما اگر در سند تنها توصیه‌های کلی و بدون اثرگذاری وجود داشته باشد، این بدان معنی است که ما به جای تصمیمات استراتژیک، صرفاً دست به تدوین یک سند غیراثرگذار زده‌ایم.»
عدم توجه به مخاطب‌شناسی و کاربردهای صنعتی
زاهدی همچنین بر لزوم مخاطب‌شناسی در تدوین سند تأکید کرد و گفت: «این سند باید با توجه به نیازهای مخاطبان مختلف تدوین شود. آیا ما سند را برای بدنه علمی کشور نوشته‌ایم؟ برای صنعت؟ یا مدیران اجرایی؟ هر یک از این گروه‌ها نیازمند توجه خاصی هستند و ما باید بدانیم که چگونه انتخاب‌های خود را در این حوزه‌ها انجام دهیم.»
وی همچنین با انتقاد از عدم توجه کافی به حوزه‌های صنعتی و تجاری در سند، افزود: «یکی از مشکلاتی که ما در دو سال اخیر با آن مواجه بوده‌ایم، نبود راهبردهای مشخص برای کاربردی‌سازی هوش مصنوعی در صنعت است. اگر هوش مصنوعی در صنعت به درستی به کار گرفته نشود، نمی‌توانیم شاهد رشد و توسعه اقتصادی در این حوزه باشیم. ما باید در سند مشخص کنیم که چه سازمان‌ها و نهادهایی در این حوزه مسئولیت دارند و چه شاخص‌هایی باید در این زمینه رعایت شود.»
بررسی سهم هوش مصنوعی در اقتصاد و برنامه‌های آتی
زاهدی در ادامه به بررسی نقش هوش مصنوعی در اقتصاد ایران و مقایسه آن با کشورهای منطقه پرداخت و گفت: «بررسی‌های ما نشان می‌دهد که کشورهای حوزه خلیج فارس و حتی مصر تا سال 2030 سهم قابل توجهی از تولید ناخالص داخلی خود را به هوش مصنوعی اختصاص خواهند داد. به عنوان مثال، مصر در آن سال حدود 7 درصد از تولید ناخالص داخلی خود را از هوش مصنوعی به دست خواهد آورد. عربستان سعودی حتی سهم بیشتری را برنامه‌ریزی کرده است. در ایران اما ما هنوز به اعداد کوچکی در این حوزه رسیده‌ایم و با روند کنونی، نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم که تا سال 2040 به اهداف اقتصادی خود در حوزه هوش مصنوعی برسیم.»
او ادامه داد: «این اعداد و ارقام نشان می‌دهد که ما در حال حاضر با مشکلات جدی در تدوین و اجرای سند ملی هوش مصنوعی مواجه هستیم. اگر این روند اصلاح نشود، ما از چرخه رقابت بین‌المللی خارج خواهیم شد.»
در پایان، محمدهادی زاهدی با تأکید بر لزوم اصلاح و به‌روزرسانی سند ملی هوش مصنوعی ایران گفت: «ما گام‌های اولیه را در تدوین این سند برداشته‌ایم، اما برای رسیدن به یک سند جامع و اثرگذار، نیازمند همکاری بیشتر نهادهای علمی و صنعتی، تدوین راهبردهای استراتژیک و ایجاد بازخوردهای دقیق‌تر از ذینفعان هستیم. تنها در این صورت می‌توانیم نقش موثری در حوزه هوش مصنوعی جهانی ایفا کنیم و اقتصاد هوش مصنوعی ایران را رشد دهیم.»
