تحریم‌ها موجب محروم شدن ایران از فناوری‌های جهانی شده‌اند
پریسا سلامتی- ۲ مهر ۱۴۰۳
«یوسف قاسمی»، استاد دانشگاه شهید بهشتی و یکی از پیشگامان حوزه حقوق فناوری، در یک سخنرانی جامع و علمی به بررسی چالش‌های توسعه هوش مصنوعی در ایران و تاثیر گسترده تحریم‌های بین‌المللی بر این صنعت پرداخت. این سخنرانی که در جمع دانشجویان و پژوهشگران برگزار شد، نگاهی دقیق به موانع پیش روی کشور در بهره‌برداری از فناوری‌های نوین و هوش مصنوعی داشت.
او با اشاره به اهمیت روزافزون هوش مصنوعی در دنیا و نقش آن در انقلاب صنعتی چهارم گفت: «هوش مصنوعی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین فناوری‌های قرن بیست و یکم شناخته می‌شود که تحولاتی عظیم در صنایع مختلف ایجاد کرده است. اما متأسفانه ایران با موانع جدی در راه توسعه این فناوری مواجه است که بخش زیادی از آن به دلیل تحریم‌های بین‌المللی است.»
تحریم‌ها؛ مانعی بزرگ در مسیر پیشرفت
دکتر قاسمی در این سخنرانی به تحلیل تأثیرات منفی تحریم‌های بین‌المللی پرداخت و تأکید کرد که تحریم‌ها نه تنها موجب شده‌اند ایران از منابع علمی و فناوری جهانی محروم شود، بلکه دسترسی به ابزارها و تکنولوژی‌های پیشرفته مورد نیاز برای توسعه هوش مصنوعی را نیز بسیار دشوار کرده‌اند.
او گفت: «هوش مصنوعی به داده‌های عظیم و قدرت محاسباتی بالا نیاز دارد. با وجود تحریم‌ها، ایران نمی‌تواند به راحتی به ابرکامپیوترها، سرورهای پیشرفته و داده‌های لازم برای تحلیل‌های پیچیده دسترسی پیدا کند. این امر باعث شده تا کشور در مسیر توسعه این فناوری عقب بماند.»
قاسمی در ادامه به اهمیت دسترسی به پلتفرم‌های بین‌المللی داده‌محور و همچنین ابزارهای توسعه نرم‌افزارهای هوش مصنوعی اشاره کرد و افزود: «تحریم‌ها باعث محدودیت در خرید و استفاده از ابزارهای پیشرفته نرم‌افزاری و سخت‌افزاری شده است. حتی شرکت‌های داخلی که توانایی تولید محصولات هوش مصنوعی را دارند، به دلیل عدم دسترسی به بازارهای بین‌المللی و منابع علمی و فناورانه جهانی، در مسیر رشد خود با مشکلات زیادی روبه‌رو هستند.»
محدودیت‌های داخلی؛ از کمبود زیرساخت‌ها تا نبود حمایت‌های کافی
دکتر قاسمی علاوه بر اشاره به موانع بین‌المللی، به بررسی چالش‌های داخلی نیز پرداخت و بیان کرد که تحریم‌ها تنها بخشی از مشکل است و بخش دیگری از موانع به ضعف‌های داخلی برمی‌گردد. او با اشاره به وضعیت زیرساخت‌های فنی در کشور گفت: «در کنار تحریم‌ها، ما در داخل کشور نیز با چالش‌هایی مانند نبود زیرساخت‌های لازم برای توسعه هوش مصنوعی روبرو هستیم. هنوز مراکز تحقیقاتی و دانشگاه‌های ما به طور کامل به ابزارها و امکانات مورد نیاز برای پژوهش در حوزه هوش مصنوعی دسترسی ندارند.»
او همچنین به کمبود نیروی متخصص اشاره کرد و گفت: «توسعه هوش مصنوعی نیازمند نیروی انسانی متخصص و مجرب است. در ایران، اگرچه پیشرفت‌هایی در زمینه تربیت نیروی انسانی انجام شده، اما همچنان کمبود نیروهای متخصص در این حوزه به شدت احساس می‌شود. بسیاری از فارغ‌التحصیلان رشته‌های مرتبط با هوش مصنوعی به دلیل نبود فرصت‌های شغلی مناسب یا به خارج از کشور مهاجرت می‌کنند یا در حوزه‌های غیر مرتبط مشغول به کار می‌شوند.»
از دیگر مسائل مطرح شده توسط دکتر قاسمی، عدم حمایت کافی از پروژه‌های تحقیقاتی و پژوهشی در حوزه هوش مصنوعی بود. او تاکید کرد که برای توسعه این فناوری، نیاز به سرمایه‌گذاری‌های کلان و حمایت‌های دولتی از محققان و استارتاپ‌ها وجود دارد. به گفته او: «تحقیق و توسعه در حوزه هوش مصنوعی هزینه‌بر است و نیاز به حمایت‌های مالی و زیرساختی دارد. اگر بخواهیم در این زمینه پیشرفت کنیم، باید برای پروژه‌های پژوهشی و شرکت‌های نوآور فضای مناسب و منابع مالی کافی فراهم کنیم.»
همکاری‌های بین‌المللی؛ فرصتی از دست رفته
دکتر قاسمی در بخشی دیگر از سخنان خود به اهمیت همکاری‌های بین‌المللی در حوزه علم و فناوری اشاره کرد و بیان داشت که در دنیای امروز، هیچ کشوری نمی‌تواند به‌تنهایی در زمینه‌های پیشرفتهای مانند هوش مصنوعی پیشرفت کند. او گفت: «یکی از مهم‌ترین ابزارهای پیشرفت در حوزه هوش مصنوعی، مشارکت و همکاری با کشورهای دیگر است. اما متأسفانه به دلیل تحریم‌ها و محدودیت‌های بین‌المللی، ایران نمی‌تواند به‌طور کامل در پروژه‌های بزرگ جهانی مشارکت کند. این امر موجب شده که ما از بسیاری از نوآوری‌ها و پیشرفتهای علمی در این حوزه عقب بمانیم.»
وی ادامه داد: «در کشورهای پیشرفته، همکاری‌های علمی و فناورانه میان دانشگاه‌ها، شرکت‌های خصوصی و مراکز تحقیقاتی یک روال معمول است. اما در ایران، به دلیل محدودیت‌های موجود، چنین همکاری‌هایی به ندرت شکل می‌گیرد و این امر ما را از مسیر توسعه بازمی‌دارد.»
راهکارها؛ استفاده بهینه از منابع داخلی و تمرکز بر نوآوری بومی
دکتر قاسمی با ارائه راهکارهایی برای عبور از این چالش‌ها، تأکید کرد که با وجود تمامی محدودیت‌ها، ایران می‌تواند با استفاده بهینه از منابع داخلی و تمرکز بر نوآوری‌های بومی، در حوزه هوش مصنوعی پیشرفت کند.
او گفت: «ما نمی‌توانیم همواره به تحریم‌ها و محدودیت‌ها به‌عنوان عاملی برای عدم پیشرفت نگاه کنیم. اگرچه تحریم‌ها مشکلات زیادی ایجاد کرده‌اند، اما همچنان می‌توانیم از ظرفیت‌های داخلی خود بهره‌برداری کنیم. برای این منظور باید بر نوآوری‌های بومی و تربیت نیروی انسانی متخصص تمرکز کنیم.»
دکتر قاسمی همچنین تأکید کرد که دولت و بخش خصوصی باید به حمایت از پروژه‌های تحقیقاتی و توسعه‌ای در این حوزه بپردازند و افزود: «سرمایه‌گذاری در حوزه هوش مصنوعی نه تنها می‌تواند به رشد علمی و فناورانه کشور کمک کند، بلکه می‌تواند به حل بسیاری از مشکلات صنعتی و اقتصادی کشور نیز کمک کند. ما باید نگاه بلندمدتی به این حوزه داشته باشیم و با همکاری و تلاش مشترک، زمینه را برای پیشرفت فراهم کنیم.»
در پایان، دکتر قاسمی با ابراز امیدواری به آینده هوش مصنوعی در ایران گفت: «با وجود تمام محدودیت‌ها، من به آینده هوش مصنوعی در ایران خوشبین هستم. اگر بتوانیم با استراتژی‌های مناسب و همکاری گسترده میان بخش‌های دولتی، دانشگاهی و صنعتی، از منابع داخلی خود به بهترین شکل استفاده کنیم، بدون شک آینده روشنی در انتظار این فناوری در کشور خواهد بود.»
