هوش مصنوعی نباید کالایی لوکس باشد و هر دولت باید یک استراتژی هوش مصنوعی داشته باشد

سم آلتمن در سخنرانی خود ضمن ارائه چشم‌اندازی جسورانه، ابعاد جدیدی از نقش هوش مصنوعی در ساخت فضاهای فیزیکی مثل ربات‌ها و مراکز داده را مطرح کرد.

زیرساخت‌سازی هوش مصنوعی

یکی از نکات برجسته ادعا و نگاه آلتمن این بود که جهان در مسیر حرکت به سمت عصری است که در آن هوش مصنوعی قادر خواهد بود خودش زیرساخت فیزیکی بسازد؛ ربات‌هایی که ربات می‌سازند، مراکز داده‌ای که می‌توانند مراکز داده دیگر را احداث کنند و به گسترش خود ادامه دهند دیگر چندان دور از دید نخواهد بود. او این موضوع را یکی از تغییرات کم‌تر بحث شده در سامانه‌های فناوری فعلی نامید و چنین دیدگاهی، مرز بین نرم‌افزار و سخت‌افزار را کم‌کم می‌پوشاند و نشان می‌دهد که در آینده، «هوشمندی» و «عمل‌گرایی فیزیکی» تا حد زیادی به هم می‌آمیزند.

همگرایی هزینه هوش مصنوعی و انرژی

آلتمن در سخنرانی به نکته مهمی پرداخت: «هزینه هوش مصنوعی در آینده به‌تدریج به هزینه انرژی نزدیک خواهد شد. این یعنی تولید، نگهداری و بهره‌برداری از هوش مصنوعی دیگر صرفاً مسئله پردازش و مدل‌ها نیست، بلکه بیشتر به محدودیت‌های انرژی و زیرساخت تبدیل خواهد شد.» این دیدگاه بازتاب‌دهنده یکی از چالش‌های مهم توسعه مدل‌های بزرگ AI است؛ این که برای آموزش و به‌کارگیری آن‌ها به منابع محاسباتی و انرژی زیادی نیاز است. آلتمن اشاره کرد که شرکت‌هایی مانند OpenAI و دیگر بازیگران این حوزه در تلاش‌اند تا زیرساخت‌هایی کارآمدتر، مراکز داده بهتر و شراکت‌هایی برای کاهش مصرف انرژی شکل دهند.

هوش مصنوعی در بطن جامعه

آلتمن در سخنرانی ویدئویی خود راجع به مفهوم «AI-native societies» یعنی جوامعی که در آن هوش مصنوعی بخشی ذاتی و بومی از ساختار اجتماعی، اقتصادی و دولتی است صحبت کرده است. این مفهوم به این معنا است که در آینده، هوش مصنوعی نه به‌عنوان افزوده بیرونی، بلکه به‌عنوان یک هسته در دل فعالیت‌های اجتماعی، حکومتی، خدمات عمومی، مراقبت‌های بهداشتی، آموزش و اقتصاد وارد خواهد شد. یعنی جوامع باید طوری طراحی شوند که «هوش مصنوعی بومی» در آن‌ها ذاتی باشد، نه صرفاً ابزاری باشد که از بیرون آورده شده است.

آلتمن در سخنان خود تأکید کرد که AI دیگر یک فناوری آزمایشی نیست، بلکه به لایه‌ای بنیادی در زندگی و فعالیت‌های روزانه تبدیل شده است؛ یعنی ابزارهایی که مردم برای انجام کارها به آن‌ها اتکا دارند و گفت: «در چند سال اخیر، شاهد عبور این فناوری از مرزهای تحقیق و آزمایش به مرحله‌ای بودیم که مردم واقعاً به آن وابسته شده‌اند تا بهره‌وری‌شان را حفظ کنند.» البته به این نکته نیز اشاره کرد که هنوز در ابتدای مسیر هستیم و در یکی دو سال آینده شاهد رشد چشمگیر استفاده‌های جدید و گسترده‌تر از هوش مصنوعی خواهیم بود.

ضرورت همه‌گیری

آلتمن در سخنرانی خود بارها تأکید کرد که برای جلوگیری از «شکاف ناشی هوش مصنوعی»؛ یعنی وضعیتی که دسترسی به هوش مصنوعی در برخی کشورها یا جوامع محدود باشد، باید هوش مصنوعی به‌عنوان یک منبع فراوان و همگانی در نظر گرفته شود. او گفت که نباید هوش مصنوعی به کالایی لوکس تبدیل شود، بلکه باید ارزان، در دسترس و آموزش‌پذیر باشد و افزود: «اگر هوش مصنوعی به شکل نابرابر توزیع شود، خطر عمیق‌تر شدن نابرابری‌های فناوری، اجتماعی و اقتصادی وجود دارد.» آلتمن معتقد است که اگر هوش مصنوعی فراگیر شود، باید ارزان، در دسترس و در گستره وسیعی عرضه شود، و هزینه‌اش مانعی بزرگ برای همه‌گیری آن نباشد.

هوش و ساختار فیزیکی

آلتمن در گفتگو با «پنگ شیاو»، مدیرعامل شرکت G42، به این موضوع پرداخت که در آینده ممکن است مرز بین «طراحی هوشمند» و «ساخت خودکار» محو شود. به این معنا که ماشین‌ها نه فقط برنامه بنویسند یا الگوریتم طراحی کنند، بلکه خودشان ساختارهای فیزیکی تولید کنند؛ مثلاً مراکز داده بسازند یا ربات بسازند. در این دیدگاه، مسئله فقط افزایش هوشمندی نیست، بلکه «مقیاس‌پذیری خودکار» است؛ اینکه سیستم بتواند خودش را گسترش دهد، تکثیر کند و تولید فیزیکی داشته باشد بدون دخالت مستقیم انسان.

زیرساخت، انرژی و نقش دولت‌ها

آلتمن بر این باور بود که «هر کشور باید یک استراتژی هوش مصنوعی داشته باشد» و به امارات متحده عربی اشاره کرد و اینکه رویکردهای ملی و هماهنگ در زمینه سیاست‌گذاری، زیرساخت و همکاری‌های بین‌المللی می‌تواند الگویی برای سایر کشورها باشد. آلتمن و شیاو هر دو بر نقش زیرساخت، انرژی و سیاست‌گذاری تأکید کردند. اگر هزینه انرژی بالا باشد یا زیرساخت برق و شبکه داده‌ها نامناسب باشد، گسترش هوش مصنوعی با مشکل مواجه می‌شود. ازاین‌رو دولت‌ها، شرکت‌های برق، اپراتورهای داده و سیاست‌گذاران باید همراه این تحول باشند. شیاو نیز ادعا داشت که امارات در آینده‌ای نزدیک از صادرکننده نفت به توزیع‌کننده «توکن‌های هوش» در منطقه تبدیل می‌شود. او از طرح «شبکه هوش» (intelligence grid) سخن گفت که در آن هوش به‌عنوان یک ابزار توزیع‌شدنی مانند انرژی در حوزه‌های مختلف به کار می‌رود.

چشم‌انداز

سخنرانی سم آلتمن در GITEX 2025 نمایانگر یک گام فکری جسورانه بود؛ نگاه به آینده‌ای که در آن هوش مصنوعی دیگر صرفاً در دنیای نرم‌افزار باقی نمی‌ماند، بلکه وارد دنیای فیزیکی خواهد شد؛ جایی که خود زیرساخت‌ها را بسازد، خود را تکثیر کند، و گسترش یابد. او تأکید کرد که هزینه هوش مصنوعی در نهایت به هزینه انرژی خواهد رسید و بنابراین مدیریت انرژی و زیرساخت‌های برق و داده یکی از ارکان اصلی برای موفقیت آینده هوش مصنوعی خواهد بود.

البته این آینده رؤیایی با چالش‌هایی همراه است؛ پیچیدگی فنی، کنترل و مسئولیت‌پذیری، محدودیت منابع انرژی، ناهمگونی سیاست‌ها و مسائل اخلاقی تنها بخشی از آن‌ها هستند. اما بی‌شک این سخنرانی باعث می‌شود که نخبگان فناوری، دولت‌ها و حتی عموم مردم به تأمل در مسیر آینده هوش مصنوعی بپردازند و سیاست‌ها، تحقیقات و سرمایه‌گذاری‌ها را متناسب با آن تنظیم کنند.