نقش هوش مصنوعی در حکمرانی ایران؛ از نظریه تا عمل
پریسا سلامتی- ۹ آذر ۱۴۰۳
امروزه هوش مصنوعی به‌عنوان یکی از تأثیرگذارترین فناوری‌های جهان، توانسته صنایع مختلف را متحول کند و به ابزاری کلیدی برای تصمیم‌سازی و حکمرانی تبدیل شود. در این میان، ایران که با چالش‌های فراوان اقتصادی، اجتماعی و سیاسی مواجه است، فرصت کم‌نظیری دارد تا از این فناوری برای بهبود جایگاه خود در عرصه بین‌المللی بهره ببرد.
«محمود سریع‌القلم»، استاد برجسته علوم سیاسی، در کنفرانسی درباره نقش هوش مصنوعی در سیاست خارجی، تحلیل دقیقی از ضرورت‌های ایران برای ورود به عرصه‌های جهانی ارائه کرد. او با تأکید بر نیاز به ثبات سیاسی و به‌روزرسانی ساختارهای اقتصادی و اجتماعی، هوش مصنوعی را ابزاری بی‌بدیل برای تغییر جایگاه ایران در جهان دانست.
ضرورت ورود به کریدورهای جهانی
یکی از محورهای اصلی سخنان سریع‌القلم، تأکید بر حضور ایران در کریدورهای جهانی بود. او معتقد است: «تمام مشکلات ایران، از اقتصادی تا سیاسی و اجتماعی، تنها در صورتی حل می‌شوند که کشور به بازیگری فعال در عرصه‌های بین‌المللی تبدیل شود. به گفته او، هوش مصنوعی فرصتی استثنایی است که اگر به درستی مورد استفاده قرار گیرد، می‌تواند ایران را از انزوای فعلی خارج کند.»
سریع‌القلم با انتقاد از رویکردهای کنونی، اظهار داشت: «این جهان، جهان توانایی‌هاست، نه آرمان‌ها. کشورها به تناسب تولید ناخالص داخلی و توانمندی‌های فناورانه خود، در معادلات جهانی سهم دارند. بدون دسترسی به ارقام و داده‌های دقیق، نمی‌توانیم در محیط بین‌المللی حضور مؤثری داشته باشیم.»
هوش مصنوعی؛ از تصمیم‌سازی تا تحول اقتصادی
سریع‌القلم در توضیح اهمیت هوش مصنوعی، آن را ابزاری توصیف کرد که فراتر از ارائه اطلاعات، در تصمیم‌سازی و بهبود کارایی نقش دارد.
او در ادامه افزود: «هوش مصنوعی در حکمرانی نیز کاربردهای متعددی دارد. از تحلیل داده‌ها برای پیش‌بینی رویدادها گرفته تا طراحی سیاست‌های کلان، این فناوری می‌تواند تصمیم‌گیری‌های کشور را بهبود دهد. اما برای دستیابی به این مزایا، به زیرساخت‌های قوی و ثبات سیاسی نیاز است؛ مسائلی که همچنان در ایران به‌درستی حل نشده‌اند.»
مشکلات ساختاری و ضرورت ثبات سیاسی
یکی از نکات کلیدی سخنان سریع‌القلم، نقدی بر مشکلات ساختاری ایران بود. او به ضعف در درک صحیح جهانی و استفاده ناکافی از فرصت‌های بین‌المللی اشاره کرد. بهعقیده او، ایران همچنان در آرمان‌های گذشته متوقف شده است و نتوانسته است نگاه خود را با تحولات جهان هماهنگ کند.
سریع‌القلم همچنین تأکید کرد: «ثبات سیاسی پیش‌شرط هر نوع پیشرفت است. او با اشاره به مطالعات خود در بانک جهانی گفت: «اولین معیار برای ارزیابی هر کشوری، ثبات آن است. بدون ثبات، سرمایه‌گذاری خارجی، جذب فناوری‌های نوین و رشد اقتصادی امکان‌پذیر نخواهد بود.»
هوش مصنوعی؛ ابزاری برای توسعه پایدار
هوش مصنوعی علاوه بر کمک به تصمیم‌سازی، می‌تواند نقش مؤثری در توسعه پایدار کشورها ایفا کند. سریع‌القلم توضیح داد: «این فناوری در زمینه‌هایی مانند سلامت، آموزش و مدیریت منابع طبیعی نیز کاربرد دارد.» او به نمونه‌ای از کشوری مانند امارات اشاره کرد که با بهره‌گیری از هوش مصنوعی توانسته است مدیریت منابع نفتی خود را بهینه کند و حتی چاه‌های نفتی را به سیستمهای دیجیتال متصل کند.
او خاطرنشان کرد: «اگر ایران نتواند از این فناوری استفاده کند، فاصله‌ای عمیق میان کشور و همسایگانش ایجاد خواهد شد. کشورهای میان‌قدرت مانند ترکیه، مالزی و امارات با سرمایه‌گذاری در هوش مصنوعی، توانسته‌اند نقش خود را در اقتصاد جهانی تقویت کنند. ایران نیز باید با بازبینی در رویکردهای خود، این مسیر را در پیش گیرد.»
چالش‌ها و فرصت‌های هوش مصنوعی در ایران
اگرچه هوش مصنوعی فرصت‌های بی‌شماری برای ایران فراهم می‌کند، اما بدون برنامه‌ریزی دقیق و رفع موانع موجود، نمی‌توان از آن بهره‌برداری کرد. سریع‌القلم در این باره به سه عامل اصلی اشاره کرد:
- داده‌ها: جمع‌آوری و مدیریت داده‌ها پیش‌شرط استفاده از هوش مصنوعی است. ایران در این زمینه با کمبودهای جدی مواجه است.
- زیرساخت‌های فناورانه: توسعه سخت‌افزارها و نرم‌افزارهای پیشرفته نیازمند سرمایه‌گذاری‌های کلان است.
- نیروی انسانی متخصص: آموزش نیروی کار برای طراحی و مدیریت سیستمهای هوش مصنوعی یک ضرورت است که ایران هنوز در این زمینه عقب است.
هوش مصنوعی؛ محرکی برای کاهش هزینه‌ها و افزایش بهره‌وری
یکی از محورهای سخنان سریع‌القلم در این کنفرانس، نقش هوش مصنوعی در کاهش هزینه‌های عملیاتی و افزایش بهره‌وری در بخش‌های مختلف بود. او توضیح داد: « شرکت‌های بزرگی مانند آمازون و فدکس، با استفاده از هوش مصنوعی توانسته‌اند نه تنها سرعت خدمات خود را افزایش دهند، بلکه هزینه‌های جانبی را نیز به شدت کاهش دهند.
او به نمونه‌ای از یک شرکت تحقیقاتی اشاره کرد که پیش‌تر برای تحلیل متون علمی از صدها مهندس و پژوهشگر استفاده می‌کرد، اما با توسعه نرم‌افزارهای پیشرفته هوش مصنوعی، نیاز به این نیروها به حداقل رسیده است. این شرکت توانسته است با استخدام نیروهای غیرفنی و ساده‌تر، هزینه‌های خود را کاهش دهد و در عین حال خروجی بهتری ارائه دهد.
به گفته سریع‌القلم، استفاده از هوش مصنوعی در ایران می‌تواند تحولی بزرگ در بهره‌وری سازمان‌های دولتی و خصوصی ایجاد کند. او توضیح داد: «در بسیاری از کشورها، سیستمهای هوشمند جایگزین فرآیندهای تکراری و زمان‌بر شده‌اند. برای مثال، پاسخ‌گویی خودکار به مشتریان در شرکت‌های بیمه آمریکا توانسته است میلیاردها دلار در هزینه‌های عملیاتی صرفه‌جویی کند.»
چالش‌های قانونی و اخلاقی هوش مصنوعی
در کنار فرصت‌های بی‌شمار، هوش مصنوعی چالش‌های خود را نیز به همراه دارد. سریع‌القلم تأکید کرد: «بسیاری از کشورها هنوز چارچوب‌های قانونی و اخلاقی لازم برای مدیریت این فناوری را ایجاد نکرده‌اند.» او به مشکلی اشاره کرد که در نتیجه توسعه بی‌رویه هوش مصنوعی در جهان شکل گرفته است: نقض حریم خصوصی و سوءاستفاده از داده‌ها.
او همچنین هشدار داد: «بدون مقررات شفاف، هوش مصنوعی می‌تواند به ابزاری برای کنترل‌های غیرمنصفانه یا حتی دیکتاتوری دیجیتال تبدیل شود. ایران نیز باید پیش از ورود گسترده به این حوزه، قوانین جامع و سازگار با استانداردهای بین‌المللی تدوین کند تا از سوءاستفاده‌های احتمالی جلوگیری شود.»
مثالی از موفقیت‌های کشورهای همسایه
سریع‌القلم برای نشان دادن اهمیت سرمایه‌گذاری در هوش مصنوعی، به اقدامات کشور امارات اشاره کرد. او توضیح داد : «این کشور با به‌کارگیری بهترین متخصصان جهانی و ایجاد زیرساخت‌های قوی، توانسته است به یکی از پیشگامان این حوزه تبدیل شود.»
او توضیح داد: «برای نمونه، امارات به‌تازگی برنامه‌ای را آغاز کرده است که تمام چاه‌های نفتی این کشور را به سیستمهای دیجیتال متصل کند. این سیستم‌ها به کمک هوش مصنوعی می‌توانند وضعیت چاه‌ها را در لحظه پایش کنند و نیاز به نیروی انسانی را کاهش دهند. علاوه بر این، امارات وزیر هوش مصنوعی منصوب کرده و دوره‌های آموزشی رایگان برای تمام شهروندان خود برگزار می‌کند.»
سریع‌القلم با اشاره به این مثال، گفت که ایران نیز می‌تواند با سرمایه‌گذاری هدفمند در فناوری و بهره‌گیری از تجارب کشورهای موفق، فاصله خود را با تحولات جهانی کاهش دهد. او تأکید کرد که برای این کار، نه‌تنها به منابع مالی بلکه به تغییر نگاه و بازبینی در سیاست‌گذاری‌ها نیاز است.
تأثیر هوش مصنوعی بر سیاست خارجی ایران
هوش مصنوعی می‌تواند ابزار قدرتمندی برای سیاست خارجی ایران باشد. سریع‌القلم معتقد است: «این فناوری امکان تحلیل داده‌های کلان و پیش‌بینی دقیق‌تر رویدادهای بین‌المللی را فراهم می‌کند.» او به نمونه‌ای از اقدامات دولت اوباما اشاره کرد که برای اولین بار از هوش مصنوعی در طراحی استراتژی‌های انتخاباتی استفاده کرد.
او افزود: «هر کشوری که بتواند از هوش مصنوعی به‌طور کارآمد بهره‌برداری کند، در تصمیم‌سازی‌های کلان خود موفق‌تر خواهد بود. این فناوری می‌تواند ابعاد مختلف سیاست خارجی از جمله تحلیل رفتار کشورهای دیگر، مدیریت مذاکرات و حتی افزایش قدرت چانه‌زنی را تحت تأثیر قرار دهد.»
پیامدهای بی‌توجهی به هوش مصنوعی
سریع‌القلم با هشدار نسبت به پیامدهای عقب‌ماندن از این فناوری، گفت: «کشورهایی که از هوش مصنوعی بهره نبرند، در آینده نه‌تنها از تحولات اقتصادی و علمی جهان عقب می‌مانند، بلکه در سیاست خارجی نیز به حاشیه رانده خواهند شد.»
او به کشورهای میان‌قدرت مانند برزیل، مالزی و ترکیه اشاره کرد که با استفاده از هوش مصنوعی توانسته‌اند ظرفیت‌های خود را تقویت کنند. به گفته او، اگر ایران نتواند به این حوزه ورود کند، شکاف عمیقی میان آن و سایر کشورهای منطقه ایجاد خواهد شد.
آینده‌ای که منتظر ماست
محمود سریع‌القلم در این کنفرانس، تصویری از آینده‌ای ترسیم کرد که در آن، هوش مصنوعی به یکی از اجزای اساسی حکمرانی، سیاست خارجی و اقتصاد جهانی تبدیل شده است. او تأکید کرد: «ایران برای بهره‌برداری از این فرصت بی‌نظیر، باید به بازبینی ساختارهای داخلی، ایجاد ثبات سیاسی و تعاملات مؤثر بین‌المللی بپردازد.»
او در پایان گفت: «هوش مصنوعی تنها یک ابزار فناورانه نیست؛ بلکه ابزاری استراتژیک برای تغییر جایگاه کشورها در جهان است. ایران نیز اگر بخواهد در این مسیر موفق شود، باید از آرمان‌گرایی فاصله گرفته و به سمت عمل‌گرایی و نوآوری حرکت کند.»
