هوش مصنوعی و اقتصاد زمینه‌سازهای انقلاب صنعتی چهارم

در میان رشته‌هایی که با حوزه فناوری پیوند یافته‌اند، هوش مصنوعی و اقتصاد بیشترین همبستگی و همکاری را از خود نشان داده‌اند. این موضوع تا حدود زیادی ناشی از ماهیت کارکردی هوش مصنوعی است، زیرا این تکنولوژی می‌تواند خطای محاسباتی در عملیات‌ها را کاهش داده و با هوشمندسازی روندهای موجود، عملکرد کل سیستم را به نحو چشم‌گیری بهبود ببخشد. اما برای اینکه بتوانیم به درک بهتری از هوش مصنوعی دست پیدا کنیم، باید تاریخچه تحولات اقتصادی را تجزیه‌وتحلیل کنیم که این فناوری بر بستر آن متولد شده است. این سیر تفکری می‌تواند به ما کمک کند تا پیوندهای اقتصاد و هوش مصنوعی و در نهایت کارکردهای امروزین آن را بهتر درک نماییم.

بررسی پیوندگاه تاریخی هوش مصنوعی و علم اقتصاد

انقلاب صنعتی اول: محوریت آب و تولید انرژی بخار

بشر همواره به دنبال منابع انرژی می‌گردد. نخستین باری که موفق شد از انرژی موجود در طبیعت به نحوی مکانیزه استفاده کند در بازه زمانی 1760 تا 1840 بود. به بیان دقیق‌تر در بازه زمانی ذکر شده، در بریتانیا مخترعان موفق شدند تا نخستین موتورهای بخار را ابداع کنند. ابتدایی‌ترین موتورهای بخار، از نیروی بخار آب استفاده می‌کردند. اما رفته‌رفته دامنه کاربست انرژی‌های طبیعت و هدایت آن‌ها برای فعالیت‌های مشابه انسان بیشتر شد. در واقع قدم‌به‌قدم در تاریخ، ماشین‌ها در رفتار و محاسبه شبیه به انسان می‌شدند و به همین دلیل می‌توانستند جایگزین خوبی برای نیروی کار انسانی باشند.

انقلاب صنعتی دوم: الکتریسیته و پویش‌های مستمر آدمی

انسان کنجکاو در میانه قرون 17 تا 19 میلادی زمانی که با اختراعات نوین حیرت کرد، نشاط تازه‌ای یافت تا به جستجوی بیشتر در طبیعت بپردازد. زیرا نیاز داشت تا انرژی‌های تازه بیابد و آن‌ها را به روش‌هایی خاص به درون محفظه‌های بسته‌ای به نام موتور هدایت کرده و نیروهای مکانیکی آن‌ها را در حرکت و کنش ماشین‌ها و سایر اختراعات بازتولید نماید. این تکاپوها در میانه‌سال‌های 1870 تا 1914 منجر به خلق اختراعات جدیدی نظیر انرژی الکتریسیته شد. نیرویی اسرارآمیز که به سبب ماهیت حیرت‌انگیزش بسیاری از اندیشمندان خاصه نیکلا تسلا سخت به آن مشغول شده بود. فارغ از چیستی و چه‌بودگی ماهیت انرژی الکتریسیته، این گام مهمی برای یافتن نیروی پایدار و پاک بود که می‌توانست موتور تمدن‌ها را روشن نگه دارد. اما انقلاب صنعتی دوم تنها گامی برای توسعه فناوری‌هایی پیچیده‌تر شد.

انقلاب صنعتی سوم: تولد هوش مصنوعی

به گفته مورخان درست در میانه قرن بیستم بود و در سال 1950 بود که مقاله آلن تورینگ توجه بسیاری را به خود جلب کرد. او در این مقاله تذکر داده بود که ماشین‌ها نیز می‌توانند بیندیشند. پس از آن تمامی تحقیقات حوزه فناوری معطوف به طراحی ماشین‌هایی شد که بتوانند به‌جای آدمی فکر کنند و بیندیشند.

انقلاب صنعتی چهارم: توسعه هوش مصنوعی در شاخه‌های متفاوت

رشد و توسعه هوش مصنوعی سبب شد تا همجوشی این رشته با حوزه‌های گوناگون زندگی انسان فراهم شود. فناوری‌هایی از هوش مصنوعی پدیدار شد که امروز در علم اقتصاد بسیار کاربرد دارد. فناوری‌هایی نظیر داده‌کاوی، توصیه‌گرها، الگوریتم‌های پیش‌بینی رفتار بازار و نیز سامانه‌های احراز هویت پاره‌ای از این موارد هستند که در امتداد فازهای متعدد انقلاب صنعتی ایجاد شده‌اند.

در واقع، در فاز چهارم انقلاب صنعتی تکنولوژی هوش مصنوعی به سبب اختراعاتی که در حوزه پردازشگرها، حافظه‌های قوی، رباتیک، اینترنت اشیاء، وسایل نقلیه خودران، پرینترهای سه‌بُعدی و به‌خصوص دستیارهای صوتی ایجاد کرد، توانست بسیاری از فرایندهای حوزه اقتصاد چه در بعد محاسبان خرد و کلان و چه روندهای اجرایی (به کمک توسعه ربات‌های هوشمند) مکانیزه کند.

آثار کلان هوش مصنوعی در اقتصاد ایران و جهان

توسعه هوش مصنوعی در اقتصاد از نگاه کلان به معنای حذف بخش عظیمی از شغل‌هایی است که به نیروی انسانی نیاز دارد. بخش بسیاری از محققان بر این تصور هستند که هوش مصنوعی می‌تواند در آینده منجر به بیکاری‌های گسترده شوند. اگرچه این پیش‌بینی واقعیت دارد و هم‌اکنون شاهد چشمه‌هایی از آن هستیم، اما تمامی آن چیزی که باید درباره هوش مصنوعی و اقتصاد کلان گفته شود نیست. زیرا توسعه هوش مصنوعی علاوه بر حذف بخش زیادی از مشاغل، شغل‌های زیادی نیز ایجاد می‌کند. به‌نحوی‌که هرگز بیکاری، با آن گسترده‌ای که برخی از اقتصاددانان هشدار می‌دهند تجربه نخواهد شد.

علاوه‌برآن، هوشمندسازی روندهای اقتصادی نظیر محاسبات کلان بانکی با میانجی‌گری هوش مصنوعی با حذف خطای عاملیت انسانی می‌تواند دقت، سرعت و صحت در امور را تا حد رضایت‌بخشی ارتقاء دهد. خاصه آنکه موتورهای پردازنده هوش مصنوعی از انرژی الکتریسیته استفاده می‌کنند؛ لذا می‌توانند به نحوی تجدیدپذیر، الکتریسیته استفاده شده را در مدارهای ویژه از طبیعت و بدون آلوده کردن محیط استخراج نمایند. نمونه بارز این فناوری پنل‌های خورشیدی است. در واقع این موضوع امروزه بسیار کاربرد دارد.

نکته اخیر سبب می‌شود هزینه کلی تولید، خدمات و کالاها به صفر میل کند. این به معنای صفر شدن هزینه فعالیت‌های اقتصادی در آینده است. در واقع می‌توان گفت تأثیری که هوش مصنوعی بر اقتصاد ایران و جهان می‌گذارد، مشتمل بر حذف هزینه‌های تولید است و این موضوع به‌خودی‌خود می‌تواند کلیت نظام تولید و توزیع در شبکه‌های اقتصادی را تغییر داده و سپهر اقتصادی دیگری را نوید دهد.

آثار خرد هوش مصنوعی در اقتصاد ایران

آثار خرد و محسوسی که هوش مصنوعی توانسته است بر جای نهد، شامل هوشمندسازی فعالیت‌های محاسباتی یا نظارتی در کسب‌وکارهای گوناگون است. به طور مثال فناوری داده‌کاوی امروز توانسته است رفتار مشتریان بر بستر پلتفرم‌ها را شناسایی کند و اطلاعات دقیقی از سلایق آن‌ها را بر صاحبان کسب‌وکارها و نیز تیم تبلیغات گزارش کند. علاوه‌برآن، رفتار کاربران به کمک داده‌کاوی در بسیاری از موارد برای مطالعه رفتار و اخلاق اقتصادی کاربران مورداستفاده قرار می‌گیرد.

همچنین وجود فناوری توصیه‌گرها امروز منجر به توسعه رابط کاربری بسیاری از پلتفرم‌های اجتماعی نظیر لینکدین، اینستاگرام و یا وب‌سایت‌های فروشگاهی شده است. از سوی دیگر، الگوریتم‌های عمومی وجود دارند که به کمک هوش مصنوعی منجر به پیش‌بینی قریب به دقیق شرایط بازار و فروش یک محصول می‌شود. این امر می‌تواند به مدیریت محصولات و برنامه‌ریزی اقتصادی صاحبان کسب‌وکارها کمک بسزایی کند.

فراتر از این موارد، فناوری احراز هویت هوش مصنوعی، توانسته است بستر اینترنت را به محیطی امن برای ارائه فعالیت‌های مهم اقتصادی نظیر مشارکت کاربران در بورس تبدیل کند. در همین راستا بسیاری از بانک‌ها و یا کارگزاری‌ها با استفاده از فناوری‌های هوش مصنوعی، به طور غیرحضوری و بدون اتلاف زیاد انرژی و زمان به افتتاح حساب و ارائه خدمات می‌پردازند.

سخن پایانی: آینده جهان

توسعه کاربردهای هوش مصنوعی در اقتصاد نوید آن را می‌دهد که علم اقتصاد یکسره توسط فناوری‌های فعلی و نیز تکنولوژی‌هایی که در آینده پدید می‌آیند، هوشمندسازی شود. این موضوع ماهیت کلی نظام اقتصاد بین‌الملل را دچار تغییرات بنیادی خواهد کرد. زیرا درصورتی‌که تمامی روندهای اجرایی و محاسباتی اقتصادی حذف شوند، و یک شرکت حتی به نیروی انسانی اپراتور نیاز نداشته باشد، بدون تردید جهان به تعریف جدیدی از مفاهیم بنیادی نظیر کار، پول، ثروت، بیمه و بسیاری از موارد دیگر نیاز پیدا خواهد کرد.

انواع کاربردهای هوش مصنوعی در صنایع مختلف را در هوشیو بخوانید