آیا هوش مصنوعی جایزه نوبل را از دست انسان‌ها می‌رباید؟
نگار علی- ۱۵ مهر ۱۴۰۳
صنایع مختلف در سراسر دنیا از بانکداری گرفته تا فیلم‌سازی و روزنامه‌نگاری این روزها تحت تاثیر هوش مصنوعی قرار دارند؛ اما پرسش جدی‌تر اینجاست که آیا هوش مصنوعی دنیای علم را هم دگرگون خواهد کرد؟ یا حتی موفق به دریافت جایزه نوبل خواهد شد یا خیر؟
سال ۲۰۲۱ بود که یک دانشمند ژاپنی به اسم «هیروآکی کیتانو» «چالش نوبل تورینگ» را پیشنهاد داد و از پژوهشگران دعوت کرد تا یک «دانشمند هوش مصنوعی» ایجاد کنند که بتواند به طور مستقل تحقیقات علمی را که شایسته جایزه نوبل است، تا سال ۲۰۵۰ انجام دهد.
قرار است نام برندگان نوبل امسال در بازه زمانی ۷ تا ۱۴ اکتبر اعلام شود؛ دانشمندان زیادی در حال حاضر به دنبال ایجاد یک همکار با هوش مصنوعی هستند که شایسته دریافت جایزه نوبل باشد؛ بنا بر گفته «راس کینگ»، استاد هوش ماشینی در دانشگاه چالمرز سوئد، در حال حاضر حدود ۱۰۰ «ربات دانشمند» در جهان وجود دارد.
بنا بر مقاله‌ای که راس کینگ و همکارانش در سال ۲۰۰۹ منتشر کردند، او و گروهی از همکارانش «ربات دانشمند آدام» را معرفی کردند، آن‌هم به عنوان اولین ماشینی که به طور مستقل اکتشافات علمی انجام داده است؛ بنا بر گفته کینگ، این تیم یک ربات ساخته است که به تنهایی علوم جدید را کشف کرده، ایده‌های علمی جدیدی تولید می‌کند و آن‌ها را آزمایش کرده و سپس تأیید می‌کند که آیا این ایده‌ها درست است یا خیر.
حتی در شکل‌دهی فرضیه‌ها نیز این ربات دستی بر آتش داشته است و می‌توانسته است به شکل مستقل این کار را انجام دهد و سپس آزمایش‌هایی برای آزمون آن‌ها طراحی کند. این ربات حتی آزمایشگاه‌های رباتیکی را برنامه‌ریزی می‌کرد تا آن آزمایش‌ها را انجام دهند، سپس از فرایند می‌آموخت و آن را تکرار می‌کرد.
پس از «ربات دانشمند آدام»، بعدها یک ربات دانشمند دیگری به نام «ایو» را برای مطالعه داروهای احتمالی برای مالاریا و سایر بیماری‌های گرمسیری طراحی شد و این نهضت همچنان ادامه دارد.
بنا بر گفته راس کینگ، ربات‌ها دانشمند نسبت به دانشمندان انسانی مزیت‌هایی دارند؛ از جمله این مزیت‌ها می‌توان به این موضوع اشاره کرد که انجام تحقیقات با ربات‌ها دانشمند هزینه کمتری دارد زیرا ربات‌ها ۲۴ ساعته و ۷ روز هفته کار می‌کنند و علاوه‌بر آن در ثبت جزئیات هر مرحله از فرایند دقیق‌تر عمل می‌کنند.
با این حال بنا بر گفته کینگ، هوش مصنوعی هنوز فاصله زیادی برای تبدیل‌شدن به یک دانشمند در حد یک نوبلیست دارد و ربات‌ها دانشمند برای دریافت این جایزه باید «بسیار باهوش‌تر» شوند و قادر به «درک تصویر کلان» باشند.
بنا بر گفته «اینگا استرومکه»، دانشیار دانشگاه علم و فناوری نروژ؛ سنت علمی به این زودی‌ها به دست ماشین تصاحب نخواهد شد؛ با این حال بنا بر گفته این دانشیار دانشگاه علم و فناوری نروژ وقوع این اتفاق غیرممکن نخواهد بود و کاملاً مشخص است که هوش مصنوعی در حال تأثیرگذاری بر روش انجام فعالیت علمی است و این تأثیر ادامه خواهد داشت. از جمله نمونه‌های این کار می‌توان به «آلفافولد» اشاره کرد، یک مدل هوش مصنوعی که شرکت «دیپ‌مایند» وابسته به گوگل آن را ساخته است و از آن برای پیش‌بینی ساختار سه‌بعدی پروتئین‌ها بر اساس اسیدهای آمینه استفاده می‌شود.
بنا بر گفته استرومکه، گروه تحقیقات می‌دانستند که رابطه‌ای بین اسیدهای آمینه و شکل نهایی سه‌بعدی پروتئین‌ها وجود دارد و سپس از یادگیری ماشینی برای یافتن آن استفاده کردند اما پیچیدگی چنین محاسباتی برای انسان‌ها بیش از حد طاقت‌فرساست و در نتیحه آن‌ها ماشینی را توسعه دادند که کاری را انجام دهد که هیچ انسانی نمی‌تواند انجام دهد.
با این حال مورد آلفافولد یکی از نقاط ضعف مدل‌های هوش مصنوعی فعلی مانند شبکه‌های عصبی را نیز نشان می‌دهد. این مدل‌ها در پردازش حجم عظیمی از اطلاعات و ارائه پاسخ مهارت بسیاری دارند، اما در توضیح اینکه چرا پاسخی که می‌دهند درست است، چندان خوب عمل نمی‌کنند.
بنابراین، در حالی که بیش از ۲۰۰ میلیون ساختار پروتئینی که توسط آلفافولد پیش‌بینی شده‌اند «بسیار مفید» هستند، اما استرومکه می‌گوید که ماشین «به ما درباره میکروبیولوژی چیزی آموزش نمی‌دهد.»
با این حال، کار پیشگامانه‌ای که توسط آلفافولد انجام شده است، باعث شده تا کارشناسان ذهن‌های پشت آن را به عنوان پیشتازان دریافت جایزه نوبل معرفی کنند؛ «جان جامپر»، مدیر دیپ‌مایند گوگل، و «دمیس هسابیس»، مدیرعامل و یکی از بنیان‌گذاران این شرکت، در سال ۲۰۲۳ جایزه معتبر لسکر را دریافت کردند.
گروه تحلیل‌گر «کلاریویت» که بر نامزدهای احتمالی نوبل در علوم نظارت می‌کند، این دو نفر را در میان گزینه‌های برتر برای دریافت جایزه نوبل شیمی ۲۰۲۴ قرار داده است که نام برنده یا برندگان آن در روز ۹ اکتبر اعلام خواهد شد.
«دیوید پندلبری»، رئیس این گروه پژوهشی، اذعان داشت در حالی که مقاله‌ای که در سال ۲۰۲۱ توسط جامپر و هسابیس منتشر شد، هزاران بار مورد استناد قرار گرفته است، اما این روند برای هیئت داوران نوبل غیرمعمول است که کارهای علمی به این سرعت پس از انتشار مورد تقدیر قرار گیرند، چرا که بیشتر اکتشافاتی که به افتخار دریافت جایزه می‌رسند، مربوط به دهه‌های گذشته هستند.
در عین حال، او اطمینان دارد که فاصله زیادی نمانده تا روزی که پژوهش‌هایی که به کمک هوش مصنوعی انجام شده‌اند، برنده‌ی معتبرترین جوایز علمی شوند.
