فقر داده، محرمانگی و چالش‌های استاندارد؛ اکوسیستم هوش مصنوعی ایران زیر ذره‌بین متخصص
پریسا سلامتی- ۲۹ دی ۱۴۰۳
در نخستین روز از گردهمایی پاندورا، اکوسیستم هوش مصنوعی ایران، مورد بررسی قرار گرفت. این نشست با حضور متخصصانی از جمله «حمیدرضا حداد»، «علی صادقی»، «علیرضا قشقاوی» و «مسعود اقدسی‌فام» برگزار شد و به چالش‌های داده‌ای، محرمانگی اطلاعات و نقش دولت در این اکوسیستم پرداخته شد. راهبری این نشست را «مسعود اختراعی» بر عهده داشت.
داده؛ سوخت موتور هوش مصنوعی
در این گردهمایی، اهمیت داده‌ها به عنوان سوخت اصلی موتور هوش مصنوعی محور اصلی گفتگوها بود. «مسعود اقدسی‌فام»، راهبر تحلیل داده در گروه صنعتی گلرنگ، توضیح داد: «آماده‌سازی دیتاست‌ها، یکی از بزرگ‌ترین موانع توسعه در این حوزه است.» او به تنوع و پراکندگی داده‌ها اشاره کرد که از تولید تا توزیع در صنایع بزرگ مانند گلرنگ، ایجاد چالش کرد و افزود: «هزینه بالای آماده‌سازی و زمان‌بر بودن این فرایند، بهره‌برداری سریع از فناوری‌های هوش مصنوعی را دشوار می‌کند.»
«حمیدرضا حداد»، تحلیلگر ارشد داده هلدینگ صاد، به مسئله پیش‌پردازش داده اشاره کرد و اظهار داشت، بسیاری از داده‌ها در قالب‌های استاندارد موجود نیستند. او خاطرنشان کرد: «این مسئله نیازمند استفاده از روش‌هایی مانند داده‌کاوی است. در برخی پروژه‌ها، تنها آماده‌سازی داده‌ها تا ۷۰ درصد از منابع و انرژی پروژه را به خود اختصاص می‌دهد. پیچیدگی و وجود استثناهای متعدد، فرآیند را چالش‌برانگیزتر می‌کند.»
«علی صادقی»، مدیر دپارتمان داده جهاد صنعتی شریف، نیز به اهمیت کیفیت داده‌ها پرداخت. او توضیح داد: «داده‌های ناپاک و غیراستاندارد می‌توانند خروجی مدل‌های هوش مصنوعی را به شدت تحت تأثیر قرار دهند. در بورس کالا، حفظ کیفیت در هر دو مرحله ورودی و خروجی، اولویت اصلی است و تضمین این کیفیت نیازمند سیاست‌گذاری و تلاش مداوم است.»
«علیرضا قشقایی»، نماینده سازمان ملی هوش مصنوعی، مشکل بزرگ‌تری به نام «فقر داده» را مطرح کرد. او گفت: «بسیاری از صنایع ایرانی هنوز گذار دیجیتال را تکمیل نکرده‌اند و داده‌های موجود، پراکنده و جزیره‌ای باقی مانده‌اند. نبود استانداردهای مشترک میان سازمان‌ها، یکی از عوامل اصلی این پراکندگی است. برای ایجاد تحول در اکوسیستم هوش مصنوعی، ابتدا باید تحول دیجیتال به‌طور کامل در کشور اجرایی شود»
چالش‌های محرمانگی و امنیت داده‌ها
یکی از موضوعات کلیدی که در این گردهمایی به تفصیل مورد بررسی قرار گرفت، چالش‌های مرتبط با محرمانگی داده‌ها بود. قشقاوی به تجربه صنعت نفت اشاره کرد و گفت: «در این صنعت، تقریباً تمام داده‌ها برچسب محرمانه خورده‌اند. این موضوع نه تنها دسترسی به داده‌ها را محدود کرده، بلکه نوآوری در این حوزه را نیز با مانع مواجه ساخته است.»
او توضیح داد: «سازمان ملی هوش مصنوعی در تلاش است تا با راه‌اندازی بورس داده، بستری ایمن برای تبادل اطلاعات ایجاد کند. این بورس، علاوه بر تضمین شفافیت، امکان دسترسی قانونی و مطمئن به داده‌ها را فراهم می‌آورد.»
اقدسی‌فام نیز تأکید کرد که فقدان یک استاندارد ملی برای محرمانگی داده‌ها، باعث سردرگمی شرکت‌ها و استارت‌آپ‌ها شده است. او گفت: «در بسیاری از موارد، سازمان‌ها بر اساس سلیقه مدیران، سیاست‌های محرمانگی خود را تعیین می‌کنند. این رویکرد نیازمند اصلاح است و وجود یک چارچوب شفاف و یکپارچه می‌تواند بسیاری از مشکلات کنونی را برطرف کند.»
نقش دولت در مدیریت داده‌ها
نقش دولت در اکوسیستم هوش مصنوعی یکی از موضوعات مهم این نشست بود. مسعود اقدسی‌فام معتقد است که دولت باید از تمرکزگرایی پرهیز کرده و به جای تصدی‌گری، بر ایجاد زیرساخت‌های حمایتی تمرکز کند. او گفت: «دولت می‌تواند به‌عنوان تسهیل‌گر عمل کند، اما نباید انحصار در مدیریت داده‌ها ایجاد کند، چرا که این رویکرد نه تنها رقابت را کاهش می‌دهد، بلکه امنیت اکوسیستم را نیز به خطر می‌اندازد.»
علی صادقی نیز با این دیدگاه موافق بود و پیشنهاد کرد که شبکه‌ای از داده‌ها به جای تمرکز در یک مرکز واحد ایجاد شود. او توضیح داد: «این شبکه می‌تواند امنیت داده‌ها را حفظ کرده و در عین حال، دسترسی به اطلاعات را برای شرکت‌ها و استارت‌آپ‌ها آسان‌تر کند.»
علاوه بر این، او برگزاری رویدادهایی مانند هکاتون‌های هوش مصنوعی را پیشنهاد کرد که می‌تواند همکاری میان بخش‌های مختلف صنعت و دانشگاه را تقویت کند و نوآوری را در این حوزه افزایش دهد.
آینده هوش مصنوعی در ایران؛ عبور از چالش‌ها و ساختن زیرساخت‌های پایدار
گردهمایی پاندورا به وضوح نشان داد که توسعه هوش مصنوعی در ایران، مستلزم همکاری چندجانبه میان دولت، صنعت و دانشگاه است. چالش‌هایی مانند فقر داده، محرمانگی اطلاعات و نبود استانداردهای مشترک، موانع اصلی این توسعه به شمار می‌روند. اما پنلیست‌ها راهکارهایی نیز برای غلبه بر این موانع ارائه کردند.
ایجاد بورس داده یکی از پیشنهادات اصلی بود که می‌تواند دسترسی قانونی و مطمئن به داده‌ها را تضمین کند. توسعه مهارت‌های نرم، از جمله مهارت‌های کار تیمی و مذاکره، نیز به‌عنوان یکی از نیازهای اساسی اکوسیستم مطرح شد. همچنین، برگزاری رویدادهای آموزشی و هکاتون‌های تخصصی، بستری برای تقویت همکاری‌ها و شناسایی استعدادهای جدید فراهم می‌کند.
پنلیست‌ها تأکید کردند که هوش مصنوعی تنها یک فناوری نیست؛ بلکه ابزاری است که می‌تواند تغییرات بنیادی در تمام لایه‌های جامعه و صنعت ایجاد کند. اما این تحول نیازمند سیاست‌گذاری دقیق، همکاری بین‌بخشی و فرهنگ‌سازی گسترده است.
