علوم انسانی، قطب نمای اخلاقی و فرهنگی هوش مصنوعی

در همایش «علوم انسانی و هوش مصنوعی» که به همت دانشگاه سجاد و با حمایت معنوی گروه نرم‌افزاری پارت برگزار شد، اندیشمندان دو حوزه علوم‌انسانی و هوش مصنوعی به بیان نظرات و اندیشه‌های خود از چشم‌اندازهای آینده و تعامل این دو حوزه گفتند.

تعامل در اولویت

در حاشیه این همایش، «دکتر ابراهیم رضایی نیک» رئیس دانشگاه سجاد در طی سخنرانی آغازین خود به ۳ بعد اصلی برگزاری این همایش اشاره کرد که شامل ارتباط با صنعت، پژوهش‌محوری و آموزش دانشجویی هستند. وی در ادامه افزود هدف اصلی این همایش توسعه کمی و کیفی کاربردهای رشته‌های علوم‌انسانی در مقیاس میان‌رشته‌ای و تأثیرگذاری و تأثیرپذیری دوجانبه این دو حوزه کلان در میان دانشگاهیان است.

دکتر «علی منصوریان» رئیس دانشکده علوم‌انسانی دانشگاه سجاد و نیز رئیس همایش علوم‌انسانی و هوش مصنوعی نیز هدف از این همایش را ارائه چشم‌اندازهای آینده و تحولات هوش مصنوعی در حوزه علوم‌انسانی برشمرد و تمرکز علمی و فنی آن را بر چشم‌انداز آکادمیک علوم‌انسانی عنوان کرد.

تاثیرات بنیادین علوم‌انسانی در توسعه هوش مصنوعی

دکتر «حبیب رجبی مشهدی»، معاون پژوهش و فناوری دانشگاه فردوسی مشهد نیز سخنران کلیدی این همایش بود و در خلال سخنرانی خود؛ در ابتدا به تاریخچه هوش انسانی و تأثیرات توسعه فناوری بر آن اشاره کرد و اظهار داشت در حال حاضر فناوری نوع نگاه انسان جدید به عالم هستی را دچار تغییرات اساسی کرده است و اکنون به‌گونه‌ای جهان‌بینی تبدیل شده است. به عقیده دکتر رجبی علوم‌انسانی متولی اصلی هوش مصنوعی است؛ زیرا فرهنگ‌سازی، برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری‌های کلان و تأثیرگذار آن در بطن جامعه، تخصص و حرفه فعالان و صاحب‌نظران حوزه‌های مختلف علوم‌انسانی است صرفاً فقط جنبه توسعه و فنی آن بر عهده مهندسان و متخصصین هوش مصنوعی است.

دکتر رجبی در سخنرانی خود، وضعیت فعلی جهانی هوش مصنوعی را در «لبه تیغ فناوری» عنوان کرد؛ زیرا علاوه بر تمامی مزیت‌هایی که هوش مصنوعی ایجاد کرده است، در بعضی موارد مانند تشخیص‌های پزشکی می‌تواند خسارت‌های جبران‌ناپذیری را وارد کند و هنوز چارچوب‌های اخلاقی و مشخصی برای خسارات واردشده از جانب این سامانه در مجامع بین‌المللی تعیین نشده است.

دکتر رجبی در ادامه بیان کرد که: «هوش مصنوعی در صدر اخبار و روح زمانه ماست» و نقش علوم‌انسانی در توسعه هوش مصنوعی را تحت عنوان گذار از فلسفه و رویکردهای تقلیل‌گرا به فلسفه کل‌گرا عنوان کرد. وی همچنین تحلیل رفتارهای هوش مصنوعی مانند عاقلانه رفتارکردن، انسانی رفتارکردن و حتی خود مفهوم هوش را وام‌گرفته و مدیون متخصصان روان‌شناسی دانست و تحلیل آن را یک تخصص روان‌شناسی برشمرد.

به گفته دکتر رجبی، در حال حاضر پیشی‌گرفتن قدرت هوش مصنوعی از مغز انسان شاید کمی هولناک به نظر برسد و این امر به‌شدت نیازمند انجام تعریفات جدیدی در حوزه‌هایی تخصصی علوم‌انسانی مانند جامعه‌شناسی و رفتارشناسی نحوه تعامل انسان و ماشین است. مواردی مانند تهدید اراده آزاد انسان، مدیریت پنهان افکار عمومی، دموکراسی، علم اقتصاد، فلسفه و سایر زیربناهای علوم‌انسانی نیز ممکن است در آینده بسیار نزدیک به واسطه سلطه همه‌جانبه هوش مصنوعی بر بیشتر جنبه‌های زندگی فردی و اجتماعی در سراسر جهان، دستخوش تغییرات اساسی شوند و حتی این تغییرات ناگهانی و اساسی ممکن است کار را به جایی برساند که حتی نیاز باشد مفاهیم اساسی علوم‌انسانی از نو بازنویسی و بازتعریف شوند. دکتر رجبی این روند را به‌نوعی «تضعیف انسان و تسلیم الگوریتم‌ها شدن» قلمداد کرد و متخصصان علوم‌انسانی را تأثیرگذاران و تصمیم‌گیرندگان اصلی در برطرف‌کردن این چالش‌ها و جلوگیری از آن دانست.

علوم‌انسانی در نقش متولی هوش مصنوعی

دکتر «محسن کاهانی» استاد تمام گروه مهندسی کامپیوتر و مدیر آزمایشگاه فناوری وب دانشگاه فردوسی مشهد به‌عنوان دومین سخنران کلیدی این همایش نیز در سخنرانی خود، در ابتدا به بیان تاریخچه‌ای از هوش مصنوعی و برخی کارکردهای اصلی و عمده عمومی آن مانند سیستم‌های توصیه‌گر، رباتیک و دستیارهای مجازی و تعامل آن با انسان پرداخت.

دکتر کاهانی در سخنرانی خود به تغییر پارادایم در علوم‌انسانی به معنای تغییر و جایگزینی الگو‌های، روش‌های تفکر در نظریه‌های اجتماعی و شیوه‌های تحقیقاتی سنتی با روش‌های جدید و مبتنی بر هوش مصنوعی اشاره کرد و هوش مصنوعی به‌عنوان یک فناوری مخل (Disruptive Technology) که روش‌های تحقیق و تحلیل را متحول کرده است معرفی کرد. وی به کاربردهای عمده هوش مصنوعی در تحقیقات و روش‌های پژوهشی علوم‌انسانی و از جمله، مدل‌سازی گرایش‌های اجتماعی، متن‌کاوی برای پژوهش، تحلیل احساسات و نظرکاوی اشاره کرد و اساسی‌ترین تغییر الگوی پژوهشی در این حوزه را حرکت از تحلیل‌های کیفی صرف، به تحلیل‌های ترکیبی کمی و کیفی و مبتنی بر تحلیل داده و هوش مصنوعی عنوان کرد. وی همچنین گرایش به انجام مطالعات بزرگ‌مقیاس به‌جای مطالعات موردی در حوزه‌های علوم‌انسانی را از نتایج کاربرد مستقیم دانش هوش مصنوعی عنوان کرد که منجر به کشف و آشکارسازی تحولات فرهنگی و اجتماعی غالباً پنهان و دور از چشم شده است.

دکتر کاهانی در خاتمه سخنرانی خود عنوان کرد: «علوم‌انسانی می‌بایست به قطب‌نمای اخلاقی و فرهنگی هوش مصنوعی تبدیل شود» وی برای اثبات این ادعای خود مواردی مانند تدوین چارچوب‌های اخلاقی هوش مصنوعی، اصول مسئولیت‌پذیری، حقوق و قانون‌گذاری، درک پیچیدگی‌های انسانی و وزن‌دهی به آن و تفاسیر رخداد فرهنگی و اجتماعی را مطرح کرد که همگی آن‌ها در حیطه تخصصی متخصصان علوم‌انسانی هستند. ازاین‌رو علوم‌انسانی را می‌توان اصلی‌ترین عامل در پیشرفت یا توقف کامل مفهومی تحت عنوان «تعامل انسان با ماشین» دانست.