بررسی جزئیات طرح آموزش هوش مصنوعی به دانش آموزان ایرانی
تلاش دولت برای هدایت نسل جوان به سوی فناوری‌های هوش مصنوعی
امین رضا کیفرگیر- ۱۱ خرداد ۱۴۰۴
ماه گذشته بود که دستیار معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری خبر از آغاز رسمی طرح آموزش هوش مصنوعی به ۱ میلیون دانش آموز ایرانی و دیگر اقشار جامعه به صورت رایگان داد. این نهاد قصد دارد تا از تابستان پیش رو آموزش هوش مصنوعی به دانش‌آموزان را آغاز کند. فاز نخست این برنامه، آموزش رایگان و آنلاین به دانش‌آموزان سراسر کشور در پایه متوسطه اول است. جزئیات این پروژه در مصاحبه‌ی اختصاصی هوشیو با دو تن از مدیران ارشد این برنامه مطرح شده است.
احتمالا اگر سال قبل شروع به نوشتن این متن می‌کردم، پاراگراف را با جمله‌ای نظیر «امروزه هوش مصنوعی در حال توسعه و ورود به زندگی روزمره است» آغاز می‌کردم! اما با چشم بر هم زدنی، دوران نوشتن چنین مقدمه‌هایی گذشت؛ امروزه هوش مصنوعی به معنای واقعی کلمه به زندگی همه ما وارد شده است. از مادربزرگی که دستور پخت حلوا را از چت‌جی‌پی‌تی می‌پرسد تا دانش‌آموزی که سعی می‌کند بخشی از بار تکالیف خود را بر دوش هوش مصنوعی بیندازد.
در نتیجه آموزش این فناوری به نسل‌های جوان به امری حیاتی بدل شده است. دولت ایران نیز بر این آمده تا دوره‌های آموزش هوش مصنوعی به دانش آموزان را از تابستان پیش رو آغاز کند. برنامه‌ای برای آموزش آنلاین هوش مصنوعی به بیش از ۱ میلیون دانش‌آموز که توسط معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری و با همراهی چند ارگان و بخش خصوصی آغاز شده است.
آموزش رایگان هوش مصنوعی برای همه
معاونت علمی و فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری در این طرح با همکاری وزارت آموزش و پرورش، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات و جونیورا (بخش کودک و نوجوان شرکت کوئرا) قصد دارد تا به صورت رایگان هوش مصنوعی را به تمام اقشار جامعه آموزش دهد. خانم کلانتر هرمزی، مدیر پروژه آموزش هوش مصنوعی در معاونت علمی و فناوری، در رابطه با این طرح به هوشیو توضیح می‌دهد: «هدف از اجرای این طرح، پرورش نسلی است که با تسلط به فناوری‌های روز دنیا و به‌کارگیری هوشمندانه آن در کشور، علاوه بر رفع چالش‌های جامعه، سهم و ابعاد اقتصاد دیجیتال در کشور را ارتقاء دهند.»
البته کلانتر هرمزی تاکید می‌کند که صرف انجام این دوره منجر به چنین خروجی نخواهد شد. به نظر می‌رسد این دوره‌های آموزشی در گام نخست جنبه آشنایی و معرفی اصول استفاده از هوش مصنوعی و ابزارهای مرتبط با آن را دارند: « در حال حاضر، اجرای این طرح در گستره ملی و برای همه دانش‌آموزان، زمینه آشنایی و روشن کردن مسیر برای دانش‌آموزان علاقه‌مند و مستعد را به صورت عادلانه را فراهم می‌کند. در عین حال، برنامه‌های پیشرفته و تکمیلی برای دانش‌آموزان برتر و توانمند در دستور کار قرار دارد.»
آنطور که از صحبت مدیران این طرح به نظر می‌رسد، تمرکز اصلی محتوای این دوره‌ها گرفتن خروجی‌های کاربردی از دانش‌آموزان است. خانم کلانتری هرمزی تصریح می‌کند: «در این دوره، قرار است ذهن دانش‌آموزان برای کار با ابزارهای فناورانه آماده شده و به‌صورت مرحله به مرحله از ابعاد مختلف با هوش مصنوعی و کاربردهای آن آشنا شوند. در تعریف طرح، تفکیکی میان دانش‌آموزان علاقه‌مند به رشته‌های مختلف صورت نگرفته است و در فاز نخست، دوره برای تمامی دانش‌آموزان دوره متوسطه اول اجرا می‌شود.»
وی همچنین در رابطه با محتوای آموزشی اضافه می‌کند: «محتواهای فازهای مختلف بگونه‌ای تدوین شده که دانش‌آموز پس از گذراندن دوره مقدماتی و آشنایی کلی با هوش مصنوعی و انجام تست‌های اولیه، حوزه‌های کارکردی متفاوت هوش مصنوعی مانند چت‌بات‌ها و پرامپت‌نویسی، ابزارهای پردازش تصویر، نرم‌افزارهای تحلیلگر احساسات، نرم‌افزارهای پیش‌بینی‌گر و بازی‌ها را همراه با انجام پروژه‌های عملی فرا می‌گیرد.»
یکی از بحث‌های مهم در آموزش هوش مصنوعی به کودکان و نوجوانان، موارد اخلاقی است. تا جایی که برخی کشورهای جهان محدودیت‌هایی را برای استفاده این قشر از ابزارهای هوش مصنوعی، اللخصوص چت‌بات‌ها اعمال کرده‌اند و در نقاطی دیگر از دنیا نیز بحث و جدل در این باره وجود دارد.
در همین راستا، «طه عزتی»، مدیرعامل جونیورا در گفت‌وگویی با هوشیو اشاره‌ای به وجود این موارد در بخش‌هایی از طرح آموزش هوش مصنوعی به دانش‌آموزان کرده: «در این آموزش‌ها ما به کودکان آموزش می‌دهیم که اصلا هوش مصنوعی چطوری کار می‌کند. این کار را با استفاده از بازی‌های تعاملی جذاب انجام می‌دهیم. باید به بچه‌ها بگوییم که هوش مصنوعی چطوری فکر می‌کند و یاد می‌گیرد؛ اینکه با ماشینی طرف هستیم که چیزهایی را بر اساس داده‌های موجود یاد می‌گیرد و بر همان اساس هم به ما پاسخ می‌دهد.» آقای عزتی در تاکید اهمیت آموزش این موارد می‌افزاید: «با دانستن این موارد، برای بچه‌ها روشن می‌شود که قرار نیست هرچیزی که هوش مصنوعی می‌گوید درست باشد.» و بدین صورت کودکان از همان ابتدا با آداب استفاده از چنین ابزاری آشنا خواهند شد.
دسترسی به آموزش
دانش آموزانی که در این طرح ثبت‌نام می‌کنند، با استفاده از اپلیکیشن اختصاصی جونیورا به محتواهای آموزشی دسترسی خواهند داشت. همچنین امکان انجام تمام تمرین و پروژه‌های درسی نیز در همین اپلیکیشن وجود دارد. دانش آموزانی که از این بستر استفاده می‌کنند همچنین با دسترسی به مربیان پشتیبان می‌توانند سوالات و مشکلات خود را مطرح کنند. این اپلیکیشن به دستیار هوش مصنوعی هم مجهز است که می‌تواند بسیاری از سوالات و ابهامات را پاسخ دهد.
عزتی در خصوص نحوه آموزش به دانش آموزان به تفصیل توضیح می‌دهد: «دانش‌آموزانی که در این طرح ثبت‌نام می‌کنند می‌توانند تا تابستان ۱۴۰۵ به یک سری محتوای آموزشی در اپلیکیشن و یک سری رویدادهای مرتبط دسترسی داشته باشند؛ بدین صورت که در هر فصل پروژه‌ای در حوزه هوش مصنوعی معرفی می‌شود و آنها با توسعه نرم افزار و استفاده از هوش مصنوعی و همچنین استفاده از محتواهایی که در دسترس آنها قرار گرفته می‌توانند این پروژه‌ها را به سر انجام برسانند.»
در نهایت هر پروژه توسط داورانی بررسی خواهد شد و از نفرات برتر نیز تقدیر به عمل می‌آید.
«در تابستان مسابقه ملی دانش آموزی هوش مصنوعی را خواهیم داشت»
خروجی محور بودن این دوره‌ها از مهم‌ترین اهداف برگزار کنندگان این پروژه است. خروجی که برای معلمان و خانواده دانش آموزان هم قابل شهود باشد و حتی در مسابقات ملی مورد ارزیابی قرار بگیرد. جونیورا نیز به عنوان مجری این پروژه برنامه‌هایی برای رسیدن به این خروجی دارد.
«طه عزتی» در این باره تصریح می‌کند: «در همه طرح‌هایی که تا کنون در جونیورا انجام شده، تاکید جدی روی خروجی محور بودن آن طرح وجود داشته است. یعنی پس از مدت کوتاهی، دانش آموز، اولیای او و مسئولان مدرسه احساس کنند که خروجی از این آموزش‌ها بدست آمده.»
در همین راستا هم پس هر فصل آموزش، دانش آموزان باید در بستری که جونیورا ارائه داده پروژه‌هایی را انجام دهند که طبق همین دانسته‌های اضافه شده به آنها در طول دوره‌ها است. همچنین برگزاری مسابقه‌ی دانش آموزی هوش مصنوعی در قالب یک مسابقه ملی از دیگر اهداف این پروژه است: «ان‌شاءالله در تابستان ۱۴۰۴ و تابستان ۱۴۰۵ مسابقه ملی دانش آموزی هوش مصنوعی را خواهیم داشت که در آن دانش آموزان با توجه به آموخته‌های خود در این دوره‌ها به رقابت می‌پردازند.»
آموزش به بیش از ۱ میلیون دانش آموز، چشم‌اندازی جسورانه!
قرار است در طی این برنامه، به بیش از ۱میلیون دانش آموز از سراسر ایران به صورت مجازی هوش مصنوعی آموزش داده شود. عددی که بسیار بیشتر از تعداد دانش آموزان استان‌های پر جمعیت کشور است و به عبارتی، طیف وسیعی از دانش آموزان سراسر کشور باید درگیر این برنامه شوند. «پس از گذشت مدتی از شروع این برنامه، رایزنی‌هایی شده تا این عدد به ۲میلیون دانش آموز افزایش پیدا کند.» این ادعای طه عزتی، مدیرعامل جونیور است.
اما رسیدن به چنین عددی نیازمند هماهنگی گسترده و مشوق‌های زیاد برای جذب دانش آموزان و مدارس است. متولی اصلی انجام چنین اقداماتی هم وزارت آموزش و پرورش است. کلانتری هرمزی در رابطه با این اقدامات توضیح می‌دهد: «باتوجه به اینکه آموزش و پرورش متولی رسمی آموزش دانش‌آموزی در سطح کشور است، کلیه فرایندها با همراهی حوزه‌های متولی در این وزارت اجرایی شده است. برقراری تعامل با دانش‌آموزان، انتخاب رده‌های سنی مناسب برای آموزش، نظارت بر محتواهای آموزشی، ارتباط با معلمان، هماهنگی با مدارس مناطق محروم، فراهم‌سازی اجرای برخی مشوق‌ها و زمانبندی اجرای دوره متناسب با ملاحظات سال تحصیلی همگی با هماهنگی این وزارت انجام شده است.»
خانم کلانتری هرمزی همچنین در خصوص مشوق‌های در نظر گرفته شده برای ترغیب دانش آموزان تصریح می‌کند: «به منظور ترغیب دانش‌آموزان و معلمین، تلاش شده تا با همکاری وزارت آموزش و پرورش، مجموعه متعدد و متنوعی از مشوق‌ها در نظر گرفته شود. بازی محور و تعاملی بودن آموزش‌ها بر بستر پلتفرم از مهم‌ترین اصول این دوره است؛ ابزارهایی مانند نمره تشویقی برای دروس مرتبط در ازای گذراندن موفق سطوح مختلف دوره آموزشی، برگزاری رویدادهای مسابقه محور به صورت فصلی، رتبه‌بندی افراد برتر در گستره‌های مختلف جغرافیایی، اهدای جوایز، امکان حضور در دوره‌های پیشرفته آموزشی و کارآموزی برای افراد برتر، فراهم‌سازی زمینه ورود به صنعت و … از جمله مشوق‌های این طرح برای حضور پررنگ‌تر دانش‌آموزان است.»
تامین مالی این طرح چگونه انجام می‌شود؟
تامین مالی چنین طرح بزرگی از دیگر نکات قابل توجه است. اینکه بودجه آماده‌سازی زیر ساخت و عملیاتی کردن آموزش هوش مصنوعی به چند میلیون نفر چگونه تامین خواهد شد؟ معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری یکی از مهم‌ترین حمایت کننده‌های این طرح است.
به دلیل آنلاین بودن تمام آموزش‌ها و برگزاری آن در قالب یک بستر جامع، یعنی اپلیکیشن جونیورا، هزینه‌های عملیاتی و زیرساختی به طور قابل توجهی کاهش داشته است.
از سوی دیگر، دانش آموزان برای دسترسی به این آموزش‌ها نیازی به ابزارهای پیشرفته ندارند. گوشی موبایل و دسترسی به اینترنت تنها ابزار مورد نیاز آنها است و همین هم موجب می‌شود تا طیف گسترده‌ای از دانش آموزان از طبقه‌ها و مناطق جغرافیایی مختلف بتوانند در این طرح شرکت کنند.
از طرفی، آنطور که آقای عزتی عنوان می‌کند شرکت جونیورا حضور خود در این طرح را در راستای مسئولیت اجتماعی خود می‌داند. «این برنامه، پروژه‌ای تجاری برای جونیورا نیست.» جونیورا به عنوان پلتفرمی که در طرح ایران دیجیتال سال تحصیلی 1403-1402 توانمندی بالایی را از بابت مقیاس‌پذیری، دسترس‌پذیری و کیفیت محتواهای آموزشی ارائه داده به عنوان مجری این طرح انتخاب شده است. هرچند که طبق گفته مسئولان معانت علمی، گسترش اجرای این طرح به دیگر فعالان زیست بوم هوش مصنوعی در دستور کار است. کلانتر هرمزی تصریح می‌کند:« رویکرد معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان برای ادامه مسیر، استفاده از توانمندی دیگر پلتفرم‌های آموزشی فعال در این زیست‌بوم است تا از این طریق، زمینه رشد و ارتقاء بازیگران مختلف در این حوزه فراهم شود.»
طرح آموزش هوش مصنوعی به دیگر اقشار جامعه
برای سوق دادن جامعه به سمت آینده‌ای هوشمند با بهره‌گیری از هوش مصنوعی، دیگر اقشار جامعه نیز باید از چنین آموزش‌هایی بهره ببرند. آموزش رایگان به معلمان و والدین دانش آموزان از دیگر بخش‌های مهم طرح معاونت علمی است. هرچند که تا لحظه تنظیم این گزارش جزئیات دقیقی در خصوص این بخش از پروژه وجود ندارد.
«یکی از حوزه‌هایی که هوش مصنوعی در آن دستاوردهای قابل توجهی به دست آورده، حوزه آموزش است؛ به‌طوری‌که دستیارهای جدید آموزشی، می‌توانند پشتیبان مناسبی برای معلمان دروس مختلف باشند.» کلانتر هرمز در خصوص اهمیت آموزش هوش مصنوعی به معلمان توضیح می‌دهد: « لذا برای ارتقاء سیستم آموزشی کشور و پرورش نسل آتی، تمرکز بر دانش‌آموزان به تنهایی کفایت نمی‌کند و لازم است معلمان نیز بطور همزمان، از ابزارهای موجود برای ارتقاء خود و آموزش‌هایی که ارائه می‌کنند، بهره ببرند.»
طه عزتی در خصوص آموزش هوش مصنوعی به معلم‌ها توضیح می‌دهد: «هماهنگی‌ها و صحبت‌هایی در خصوص طرح آموزش معلم‌ها با همین مدل فعلی شده. این طرح هم احتمالا اجرا شود ولی این چیزی نیست که اکنون بتوانم به طور قطعی درباره آن صبحت کنم.» آنطور که عزتی می‌گوید احتمالا جزئیات این طرح تا ۲ ماه آینده شفاف‌تر شود.
