وضعیت اشتغال و بازار کار در حوزه هوش مصنوعی در ایران و جهان

امروزه حضور اینترنت و شبکه‌های اجتماعی سبب تولید میلیون‌ها داده در هرروز می‌شوند که مدیریت این داده‌ها بسیار سخت و زمان‌بر و در مواردی غیرممکن است؛ لذا هوش مصنوعی که توان پردازش این داده‌ها را دارد، هرروز طرفداران بیشتری پیدا می‌کند. راحتی بیشتر، کاربری ساده، کاهش هزینه‌ها و توان مدیریتی بالا از عواملی هستند که باعث شده‌اند صاحبان کسب‌و‌کارها هرروز بیشتر از قبل به سمت هوشمندی محصولات و محیط کار خود بروند و این به معنی افزایش بازار کار هوش مصنوعی و نیاز به نیروی متخصص هوش مصنوعی در جامعه و مسیر رو به رشد در پیش چشمان افراد در این حوزه است.

بر اساس گزارشی که گارتنر در ۲۲ نوامبر ۲۰۲۱ منتشر کرد، پیش‌بینی می‌شود که بازار نرم‌افزار هوش مصنوعی در سراسر جهان در سال ۲۰۲۲ به ۶۲ میلیارد دلار برسد و همچنین با پیشرفت سازمان‌ها در بلوغ هوش مصنوعی، رشد بازار سرعت بیشتری خواهد داشت. همچنین در این گزارش پیش‌بینی شده است که درآمد نرم‌افزار هوش مصنوعی (AI) در سراسر جهان در سال ۲۰۲۲ به ۶۲.۵ میلیارد دلار می‌رسد که افزایشی ۲۱.۳ درصدی نسبت به سال ۲۰۲۱ دارد. در نتیجه به زودی شاهد رونق هرچه بیشتر بازار کار هوش مصنوعی در تمام دنیا خواهیم بود.

آلیس وودوارد، مدیر ارشد تحقیقاتی گارتنر، گفت: «بازار نرم‌افزار هوش مصنوعی در حال افزایش است، اما مسیر بلندمدت آن به شرکت‌هایی بستگی دارد که بلوغ هوش مصنوعی خود را پیش ببرند».

بازار نرم‌افزار هوش مصنوعی شامل برنامه‌هایی است که هوش مصنوعی در آن‌ها تعبیه ‌شده است، مانند نرم‌افزار بینایی کامپیوتر، و همچنین نرم‌افزارهایی که برای ساختن سیستم‌های هوش مصنوعی استفاده می‌شود. گارتنر پیش‌بینی می‌کند که پنج دسته مورداستفاده برتر برای هزینه‌های نرم‌افزار هوش مصنوعی در سال ۲۰۲۲، مدیریت دانش، دستیاران مجازی، وسایل نقلیه خودران، محل کار دیجیتال و داده‌های جمع‌سپاری خواهند بود.

تقاضا برای فناوری‌های هوش مصنوعی و رشد بازار، به سطح بلوغ هوش مصنوعی سازمانی مرتبط است. شرکت‌ها همچنان علاقه شدیدی به هوش مصنوعی نشان می‌دهند، که خود نشان از رشد بازار کار هوش مصنوعی خواهد داشت. به‌ طوری ‌که ۴۸ درصد از مدیران ارشد مدیریت فناوری گارتنر در سال ۲۰۲۲ در نظرسنجی اجرایی و پیاده‌سازی فناوری پاسخ دادند قبلاً فناوری‌های هوش مصنوعی و یادگیری ماشین را در طی ۱۲ ماه به کار گرفته‌اند یا قصد دارند آن‌ها را به‌کارگیرند.

بااین‌حال، واقعیت استقرار هوش مصنوعی بسیار محدودتر است. تحقیقات گارتنر نشان داد که سازمان‌ها معمولاً هوش مصنوعی را آزمایش می‌کنند، اما در تلاش هستند تا این فناوری را بخشی از عملیات استاندارد خود کنند. گارتنر پیش‌بینی می‌کند که نیمی از سازمان‌ها در سراسر جهان تا سال ۲۰۲۵ به آنچه مدل بلوغ هوش مصنوعی گارتنر به‌عنوان “مرحله تثبیت” بلوغ هوش مصنوعی یا فراتر از آن توصیف می‌کند، برسند.

تمام این نتایج و بررسی‌ها نشان می‌دهد که هوش مصنوعی با چه سرعت بالایی در حال پیشرفت است و این امر نیاز بالای نیرو متخصص در سال‌های آینده و رونق بیشتر بازار کار هوش مصنوعی را نشان می‌دهد.

یک متخصص هوش مصنوعی چه کاری انجام می‌دهد؟

ازآنجا که هوش مصنوعی به شکل فزاینده‌ای گسترده و رو به رشد است، اکنون بیش از هر زمان دیگری به متخصصین در این حوزه نیاز است. خبر خوب این است که حوزه حرفه‌ای هوش مصنوعی مملو از فرصت‌های شغلی مختلف است، به این معنی که شما می‌توانید بسته به موقعیت، تجربه و علایق خود، نقش‌ها و مسئولیت‌های مختلفی را بر عهده بگیرید.

نیاز به متخصصان ماهر هوش مصنوعی تقریباً در هر صنعتی از جمله خدمات مالی، مراقبت‌های بهداشتی، رسانه، بازاریابی و فروش، امنیت و شبکه و کشاورزی احساس می‌شود.

مهارت‌های مورد نیاز برای ورود به بازار کار هوش مصنوعی

اگر به دنبال ورود به دنیای حرفه‌ای هوش مصنوعی هستید، مهم است که مطمئن شوید مهارت‌های مناسبی دارید که شما را از سایر نامزدها متمایز می‌کند و به شما کمک می‌کند موقعیت عالی را به دست آورید. اولاً، شایستگی‌های حساب دیفرانسیل و انتگرال و جبر خطی بسیار مهم است. همچنین، اگر به هوش مصنوعی علاقه‌مند هستید، باید حداقل در یکی از زبان‌های برنامه نویسی پایتون، متلب، C++ و یا C تسلط داشته باشید.

گام هایی به سوی ورود به بازار کار هوش مصنوعی

اگر از قبل در این صنعت نبوده‌اید، اولین قدم انجام تحقیقات است، که شامل صحبت با متخصصان فعلی هوش مصنوعی و تحقیق در کالج‌ها و برنامه‌های معتبر می‌شود. طبق گفته‌های Springboard، مدیران منابع انسانی احتمالاً از شما می‌خواهند که حداقل مدرک لیسانس در ریاضیات و یا فناوری کامپیوتر را داشته باشید، اما در بسیاری از موارد، مدرک لیسانس شما را برای موقعیت‌های شغلی ابتدایی واجد شرایط می‌کند.

مدارک کارشناسی در علوم کامپیوتر یا مهندسی نقطه شروع خوبی هستند، اما مدرک کارشناسی ارشد در هوش مصنوعی می‌تواند تجربه و دانش دست اولی را از کارشناسان صنعت ارائه دهد که می‌تواند به شما کمک کند موقعیت خود را حفظ کنید و شما را از سایر نامزدها متمایز کند. این نکته نیز قابل ‌ذکر است که کسانی که علاقه‌مند به ادامه تحصیل در مقطع کارشناسی ارشد در هوش مصنوعی هستند، باید پایه‌ای قوی از دانش و تجربه متشکل از ترکیبی از مهارت‌های ریاضی، علوم، کامپیوتر و داده‌ها داشته باشند.

تحصیلات هوش مصنوعی در ایران

در ایران نیز علاقه‌مندی به رشته‌های علوم کامپیوتر و فناوری ارتباطات در مقطع کارشناسی و هوش مصنوعی در مقطع کارشناسی ارشد به‌طور چشمگیری افزایش‌یافته است. در مقطع کارشناسی ارشد بیش از ۶۰ دانشگاه در سراسر کشور از جمله دانشگاه‌های سراسری در دو نوبت روزانه و شبانه، دانشگاه‌های آزاد اسلامی و دانشگاه‌های غیر انتفاعی در سال ۱۴۰۰ دانشجو در رشته هوش مصنوعی و رباتیکز پذیرفتند که ظرفیت هرکدام از آن‌ها بین یک تا ۴۰ نفر متغیر بود و در مجموع بیش از ۱۱۰۰ نفر در این سال وارد رشته هوش مصنوعی شدند؛ که سهم دانشگاه‌های دولتی از این تعداد ۴۳۱ نفر در نوبت روزانه و ۱۱۹ نفر در نوبت شبانه بود. گفتنی است در سال ۱۴۰۰ در مقطع دکتری نیز رشته کامپیوتر_ هوش مصنوعی در سراسر کشور ۸۳ دانشجو پذیرفته شدند.

وضعیت شرکت‌های هوش مصنوعی در ایران

کتاب دیده‌بان هوش مصنوعی کتابی است که از سال ۱۳۹۷ توسط مرکز تحقیقات هوش مصنوعی پارت جهت بررسی وضعیت هوش مصنوعی در ایران و جهان منتشر می‌شود. در بخشی از این کتاب، هر سال به معرفی تعدادی از شرکت‌های شناسایی‌شده در ایران که به تولید محصولات و خدمات هوش مصنوعی و یادگیری ماشین می‌پردازند، اختصاص داده‌شده است. در این مقاله به دلیل اینکه آمار دقیقی از تعداد کل شرکت‌های هوش مصنوعی در ایران در دست نیست، ما اطلاعات کتاب دیده بان هوش مصنوعی را به‌عنوان مرجع در نظر می‌گیریم.

کتاب دیده بان هوش مصنوعی در سال ۱۳۹۹ مجموعاً ۱۰۰ شرکت هوش مصنوعی را گردآوری و معرفی نمود. اما در چاپ ۱۴۰۰ شاهد حضور و معرفی ۱۲۳ شرکت در این کتاب بودیم. رشد ۲۳ درصدی شرکت‌های هوش مصنوعی در یک سال نشان‌دهنده بالا رفتن سطح آگاهی مردم از این فناوری نوین و روی آوردن کسب‌وکارها به سمت ارائه محصولات و خدمات هوشمندتر است.

بررسی شرکت‌های فعال هوش مصنوعی در ایران در جلد دوم کتاب ۱۴۰۰ دیده بان هوش مصنوعی انجام شد که در انتهای آن تحلیل‌هایی نیز انجام شد که در ادامه به بررسی برخی از آن‌ها می‌پردازیم.

مجموع ۱۲۳ شرکت هوش مصنوعی ایران در ۷ بخش بینایی ماشین، داده‌کاوی، پردازش زبان طبیعی، پردازش گفتار، اینترنت اشیاء، رباتیک و چند حوزه‌ای فعال هستند که از این تعداد سهم هر بخش را در جدول زیر می‌توانید مشاهده کنید.

حتماً این روزها نام شرکت‌های دانش بنیان به گوشتان خورده، شرکت‌های دانش بنیان، مؤسسات خصوصی یا تعاونی هستند که در جهت افزایش علم و ثروت در کشور و همچنین کمک به توسعه اقتصادی بر پایه دانش و تحقق اهداف علمی و اقتصادی فعالیت می‌کنند. هدف اصلی این مؤسسات گسترش اختراع و نوآوری و در نهایت، تجاری‌سازی نتایج تحقیق و توسعه (شامل طراحی و تولید کالا و خدمات) در حوزه فناوری‌های برتر و باارزش افزوده فراوان (به‌ویژه در تولید نرم‌افزارهای مربوط) است.

لذا شرکت‌های فعال در حوزه هوش مصنوعی نیز که یک فناوری به‌روز و جدید است، می‌توانند پس از کسب امتیازهای لازم در مجموعه شرکت‌های دانش بنیان قرار گیرند. در سال ۱۴۰۰ از مجموع ۱۲۳ شرکت هوش مصنوعی شناسایی‌شده در کشور، ۶۴ شرکت موفق به اخذ مجوز دانش بنیان نیز شده‌اند.

همچنین نقشه پراکندگی زیر نشان می‌دهد که بیشترین تعداد شرکت‌های هوش مصنوعی در ایران در استان تهران است و استان‌های اصفهان و خراسان رضوی به ترتیب در جایگاه دوم و سوم قرار دارند. این بدان معنی است که در حال حاضر بازار کار هوش مصنوعی در ایران در این سه استان، رونق بیشتری دارد.

میزان درآمد متخصصین هوش مصنوعی در ایران و دنیا

این روزها تقاضا برای مشاغل هوش مصنوعی بسیار زیاد است و حقوق‌ افراد زیادی به شش رقم می‌رسد. اعداد دقیق به عوامل زیادی بستگی دارد، ازجمله مسئولیت‌های شغلی خاص، صنعت، تجربه، سطح تحصیلات و موقعیت جغرافیایی.

اما در اینجا یک محدوده معمولی وجود دارد: در پایین‌ترین سطح، Indeed گزارش می‌دهد که یک مهندس محقق هوش مصنوعی تقریباً ۹۲,۹۳۸ دلار در سال و یک مهندس یادگیری ماشین حدود ۱۵۰,۱۸۳ دلار درآمد خواهد داشت.

به گفته Datamation، متوسط حقوق یک برنامه‌نویس هوش مصنوعی بین ۱۰۰۰۰۰ تا ۱۵۰۰۰۰ دلار است. از سوی دیگر، مهندسان هوش مصنوعی به‌طور متوسط ۱۷۱۷۱۵ دلار درآمد دارند و بیشترین درآمدها بیش از ۲۵۰۰۰۰ دلار است.  Datamationهمچنین توضیح می‌دهد که این حقوق‌های بالا به دلیل ترکیب نادری از مهارت‌ها و داشتن مدارک پیشرفته در این علم نوظهور است.

میزان درآمد متخصصین هوش مصنوعی در ایران نیز وضعیت نسبتاً خوبی دارد. یک متخصص هوش مصنوعی این روزها باوجود شرایط کرونا و مجازی شدن بسیاری از امور وضعیت شغلی مناسبی را بخصوص در کلان شهرهای تهران، اصفهان و مشهد دارند.

متقاضیان کار در این بخش هم به صورت دورکار و هم حضوری در حال فعالیت هستند و درآمدهای خوبی نیز کسب می‌کنند.

در زمینه میزان حقوق متخصصین حاضر در بازار کار هوش مصنوعی در ایران آمار دقیقی در دست نیست، اما با بررسی سایت‌های کاریابی مانند جابینجا حدود قیمتی بین میزان حقوق تعیین شده توسط وزارت کار تا ۲۸.۰۰۰.۰۰۰ میلیون تومان به چشم می‌خورد. این اختلافات قیمت به عواملی چون میزان تحصیلات، سابقه کار، حجم مسئولیت‌ها، دانش و مهارت‌های فردی و همچنین حوزه کاری افراد بستگی دارد.