هوش مصنوعی باید در خدمت بشریت باشد، نه جایگزینی برای تفکر انسان

«زینب برزگر»، استادیار دانشگاه علوم پزشکی ایران، در سخنرانی اخیر خود در رویداد «انسان، تجارت و هوش مصنوعی» به بررسی تغییرات گسترده‌ای پرداخت که هوش مصنوعی (AI) در سال‌های اخیر ایجاد کرده است. این رویداد در تاریخ یازدهم اسفند ماه توسط مرکز نوآوری و تحول دیجیتال اتاق بازرگانی تهران برگزار شد. برزگر در این رویداد با اشاره به روند پیشرفت هوش مصنوعی، از سال ۲۰۲۰ به عنوان نقطه عطفی در این حوزه یاد کرد.

تا پیش از آن، AI بیشتر در محیط‌های دربسته و تخصصی مورد استفاده قرار می‌گرفت و تنها محققان و متخصصان به آن دسترسی داشتند. اما در سال‌های اخیر، این فناوری در اختیار عموم مردم قرار گرفته و تأثیر شگرفی بر زندگی روزمره، کسب‌وکارها و صنایع مختلف داشته است.

تحولات هوش مصنوعی از ۲۰۲۰ به بعد

به گفته برزگر، پیش از ۲۰۲۰، هوش مصنوعی در اتاق‌های تحقیقاتی بسته توسعه می‌یافت و نتایج آن عمدتاً در مقالات علمی، کنفرانس‌ها و محصولات محدود منتشر می‌شد. مردم عادی کمتر با این فناوری درگیر بودند و حتی برخی نگرانی‌هایی نسبت به آن داشتند. اما از سال ۲۰۲۰، با ورود ابزارهایی مانند چت‌بات‌های پیشرفته، سیستم‌های تولید متن و پردازش تصویر، هوش مصنوعی در دسترس همگان قرار گرفت و به بخشی از زندگی روزمره تبدیل شد.

به گفته او هوش مصنوعی را می‌توان به سه دسته کلی تقسیم کرد:

1. هوش مصنوعی محدود (Narrow AI): این نوع هوش مصنوعی تنها می‌تواند یک یا چند قابلیت انسانی را شبیه‌سازی کند. به عنوان مثال، تشخیص چهره، پردازش زبان طبیعی و سیستم‌های پیشنهاددهنده مانند آنچه در سرویس‌های پخش فیلم و موسیقی مشاهده می‌شود.
2. هوش مصنوعی عمومی (General AI): هدف این نوع AI، توسعه سیستمی است که تمام قابلیت‌های شناختی انسان را داشته باشد و بتواند به طور مستقل تصمیم‌گیری و یادگیری کند.
3. هوش مصنوعی برتر (ASI) پیشرفته‌ترین سطح از هوش مصنوعی است که با بهبود مهارت‌های شناختی و فکری خود، در تمامی وظایف از هوش انسانی فراتر می‌رود و تصمیم‌گیری‌های بهتری انجام می‌دهد.

دکتر برزگر تأکید کرد: «هنوز به سطح هوش مصنوعی عمومی (AGI) نرسیده‌ایم، اما دانشمندان در تلاش هستند تا به این مرحله نزدیک شوند.»

ورود هوش مصنوعی به صنعت و کسب‌وکارها

یکی از مهم‌ترین حوزه‌هایی که تحت تأثیر هوش مصنوعی قرار گرفته، صنعت و تجارت است. دکتر برزگر به نقش AI در بازاریابی، تولید محتوا، خدمات مشتری و مدل‌های کسب‌وکار اشاره کرد و برخی از کاربردهای مهم آن را توضیح داد:

تولید محتوا: ابزارهای AI امروزی قادرند متن، تصویر، ویدئو و صدا تولید کنند. این قابلیت در حوزه رسانه، تبلیغات و بازاریابی دیجیتال بسیار پرکاربرد است.

بهبود خدمات مشتری: شرکت‌ها با استفاده از چت‌بات‌های پیشرفته و مدل‌های زبانی بزرگ (LLM)، پاسخگویی سریع‌تر و شخصی‌سازی‌شده‌تری به مشتریان ارائه می‌دهند.

بازاریابی هوشمند: سیستم‌های پیشنهاددهنده (Recommendation Systems) مانند آنچه در نتفلیکس، آمازون و دیجی‌کالا استفاده می‌شود، داده‌های کاربران را تحلیل کرده و پیشنهادات متناسب با علاقه‌مندی‌های آن‌ها ارائه می‌دهند.

توسعه مدل‌های کسب‌وکار جدید: شرکت‌هایی مانند زارا و نایک از هوش مصنوعی برای ارائه تجربه خرید مجازی استفاده کرده‌اند. برای مثال، نایک با استفاده از فناوری AI، مدل‌های شخصی‌سازی‌شده‌ای از کفش‌ها را برای مشتریان خود ارائه می‌دهد.

چالش‌های اخلاقی و نگرانی‌های ناشی از هوش مصنوعی

دکتر برزگر در ادامه سخنان خود به چالش‌های اخلاقی و نگرانی‌هایی که هوش مصنوعی به همراه دارد، اشاره کرد. او گفت که در کنار تمام مزایای این فناوری، برخی تهدیدات نیز وجود دارد که نباید نادیده گرفته شوند.

Deepfake و انتشار اطلاعات جعلی: یکی از اولین نمونه‌های تهدیدات AI، ویدیوی جعلی باراک اوباما بود که در آن، سخنانی که هرگز نگفته بود، به او نسبت داده شد. این فناوری می‌تواند برای انتشار اطلاعات نادرست و حتی ایجاد بحران‌های اجتماعی و سیاسی استفاده شود.

نقض حریم خصوصی کاربران: بسیاری از شرکت‌های فناوری، داده‌های کاربران را برای بهبود هوش مصنوعی جمع‌آوری می‌کنند. اما مشخص نیست که این اطلاعات چگونه ذخیره و محافظت می‌شوند.

سوگیری (Bias) در الگوریتم‌ها: مدل‌های هوش مصنوعی می‌توانند بر اساس داده‌های ورودی خود، دچار سوگیری و تبعیض شوند. به عنوان مثال، اگر یک مدل پزشکی فقط با داده‌های مربوط به مردان آموزش داده شود، ممکن است نتایج دقیقی برای زنان ارائه نکند.

کاهش خلاقیت انسانی و توهم دانش: ابزارهای هوش مصنوعی می‌توانند باعث شوند که کاربران کمتر فکر کنند و صرفاً به پاسخ‌های ارائه‌شده توسط AI اعتماد کنند. این امر می‌تواند منجر به کاهش خلاقیت و مهارت‌های تحلیلی انسان‌ها شود.

هوش مصنوعی؛ فرصت یا تهدید؟

برزگر در پایان سخنرانی خود تأکید کرد که هوش مصنوعی هم می‌تواند یک فرصت بزرگ باشد و هم یک تهدید بالقوه. او گفت: «هوش مصنوعی باید به عنوان ابزاری در خدمت بشریت باشد، نه جایگزینی برای تفکر و خلاقیت انسان.»

او توصیه کرد: «هوشمندانه فکر کنیم و هوشمندانه عمل کنیم تا بتوانیم از مزایای AI بهره ببریم، بدون آنکه آسیب‌های آن بر زندگی و جامعه غالب شود.»